Tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 thế nào là đúng?

Tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 nhằm tạo điều kiện cho các em có định hướng nghề đúng từ sớm. Đây là nền tảng để chỉ 1 năm sau các em chọn ngành, chọn nghề vào đại học. Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn các bước cụ thể thực hiện việc này một cách hiệu quả.

Tìm hiểu về tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11

Tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 là hoạt động quan trọng và cần được thực hiện sớm. Tuy nhiên, nhiều học sinh, giáo viên, phụ huynh còn chưa hiểu rõ về hoạt động này và chưa có định hình rõ ràng trong cách thức thực hiện nó.

Tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 là gì?

Tư vấn nghề nghiệp nói chung là quá trình cung cấp thông tin, phân tích năng lực, sở thích, giá trị nghề nghiệp của học sinh để giúp các em xác định ngành nghề phù hợp. Quá trình này có thể được diễn ra theo hình thức trực tiếp, trực tuyến, giữa cá nhân học sinh với người tư vấn hoặc giữa tập thể học sinh với người tư vấn theo quy mô khác nhau.

Như vậy, cụ thể với học sinh lớp 11, tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 là quá trình cung cấp thông tin, phân tích năng lực, sở thích, giá trị nghề nghiệp của học sinh để giúp các em xác định ngành nghề phù hợp.

Bởi lẽ, ở giai đoạn này, học sinh lớp 11 cần:

• Hiểu bản thân hơn (sở thích, năng lực, điểm mạnh – yếu)
• Nắm rõ thông tin ngành nghề, thị trường lao động
• Định hình mục tiêu học tập và mục tiêu vào các trường nghề, cao đẳng, đại học phù hợp để có kế hoạch học tập phù hợp trước khi bước vào năm cuối THPT

Phân biệt tư vấn nghề nghiệp và định hướng nghề

Định hướng nghề là việc xác định đường hướng dài hạn: xác định bản thân mình muốn làm nghề gì, vì sao, ở lĩnh vực nào dựa trên năng lực, sở thích, nguyện vọng cá nhân và cả gia đình.

Tư vấn nghề nghiệp là quá trình hỗ trợ, hướng dẫn cụ thể để đạt được định hướng đó, bao gồm thông tin, lộ trình học, kỹ năng cần thiết.

Cả hai hoạt động này đều nằm trong hệ thống hướng nghiệp cho học sinh, đặc biệt cần được triển khai sớm từ lớp 9 đến lớp 11. Bởi đây là giai đoạn tiền để để các em quyết định theo học các chương trình cao đẳng, đại học hay học nghề, từng bước xác định ngành nghề muốn gắn bó sau này.

>>> Xem thêm: Tư vấn định hướng nghề nghiệp: Lợi ích và lưu ý khi nghe

Thực trạng tư vấn nghề nghiệp cho học sinh lớp 11 hiện nay

Theo Báo cáo của Bộ GD&ĐT năm 2024, chỉ khoảng 35% học sinh THPT cho biết mình “hiểu rõ ngành nghề sẽ theo đuổi sau khi tốt nghiệp”. Đáng chú ý:

• 60% chọn nghề theo xu hướng hoặc lời khuyên người khác
• Chưa đến 30% từng tham gia chương trình tư vấn nghề nghiệp chuyên sâu
• Nhiều trường chỉ tổ chức các chương trình định hướng nghề chung, ít có chương trình tư vấn cụ thể hướng tới từng đối tượng học sinh, từng ngành nghề

Trong khi đó, ở các quốc gia như Singapore hay Hàn Quốc, hoạt động tư vấn nghề nghiệp cho học sinh lớp 11 là bắt buộc, được tích hợp trong chương trình giáo dục kỹ năng sống. Thậm chí, chương trình này còn được cá nhân hoá, cố gắng phù hợp tối đa với nhu cầu, mong muốn của từng học sinh.

Từ những số liệu trên, có thể thấy, định hướng nghề bắt đầu được quan tâm và triển khai khá rộng rãi trong môi trường học đường. Tuy nhiên, tư vấn nghề nghiệp cho học sinh lớp 11 vẫn còn là một khoảng trống thông tin tương đối lớn, cần xã hội, nhà trường, gia đình, chung tay thực hiện cùng học sinh.

Vì sao lớp 11 là “thời điểm vàng” để tư vấn nghề nghiệp?

Lớp 11, học sinh chuẩn bị hoàn thành bậc THPT. Cơ bản các bạn đã có khả năng nhận thức, phân tích thông tin tương đối đầy đủ, có kiến thức và kỹ năng phổ thông ở mức cơ bản. Bên cạnh đó, các bạn vẫn còn thời gian khoảng 1 năm trước khi bước vào cao đẳng, đại học để quyết định chọn ngành, nghề phù hợp.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), giai đoạn 16–17 tuổi là lúc con người bắt đầu nhận diện năng lực và giá trị nghề nghiệp rõ rệt. Do đó, việc tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 sẽ giúp các học sinh:

• Tránh chọn sai ngành học ở lớp 12 hoặc cao đẳng, đại học
• Nhận thức sớm về kỹ năng cần trau dồi (ngoại ngữ, tư duy logic, kỹ năng công nghệ…) trước khi bước vào năm cuối THPT, cao đẳng, đại học
• Giảm lo lắng, và sự mơ hồ trong việc chọn trường, chọn ngành ở các bậc học tiếp theo

Các phương pháp tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 hiệu quả

Cùng với sự phát triển của hoạt động định hướng nghề và các công cụ hỗ trợ, học sinh lớp 11 hiện nay có thể dùng một hoặc kết hợp nhiều phương pháp tư vấn nghề nghiệp.

Bài test định hướng nghề nghiệp

Bài test định hướng nghề nghiệp là công cụ trắc nghiệm tâm lý hoặc tính cách, giúp đánh giá các yếu tố như sở thích, năng lực, giá trị cá nhân. Kết quả từ các bài test này thường gợi ý nhóm ngành nghề phù hợp với năng lực, tính cách học sinh.

Các bài test phổ biến có thể dùng như Holland, MBTI, RIASEC giúp học sinh hiểu rõ nhóm tính cách và nghề phù hợp. Học sinh có thể làm bài test trực tuyến hoặc trực tiếp tại các trung tâm tư vấn nghề nghiệp.

Lợi ích khi tham gia thực hiện các bài test này là học sinh sẽ hiểu rõ bản thân, tiết kiệm thời gian tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11, tăng sự tự tin khi đưa ra quyết định, hỗ trợ lập kế hoạch học tập, trau dồi kỹ năng phù hợp.

>>> Xem thêm một số bài test: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng

Trải nghiệm nghề nghiệp sớm

Theo khảo sát của TopCV năm 2024, 87% học sinh cho biết “trải nghiệm nghề” giúp họ tự tin hơn khi chọn ngành. Cũng như ông bà ta thường nói: “Học đi đôi với hành”, trải nghiệm nghề nghiệp sớm giúp học sinh có thêm căn cứ, kinh nghiệm, tự tin ra quyết định.

Một số hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp sớm mà hoạt động tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 khuyên nên tham gia: hoạt động “học đi đôi với làm” giúp học sinh lớp 11 tiếp xúc trực tiếp môi trường nghề.
Một số mô hình phổ biến: tham quan doanh nghiệp, trường đại học; trải nghiệm thực tế ngành nghề thông qua các chương trình thực tập, làm việc cho các dự án thực tế; tham gia các giờ học, talkshow, workshop hướng nghiệp…

Tư vấn chuyên gia

Các chương trình giao lưu, chia sẻ với chuyên gia, người đang làm việc trong từng lĩnh vực ngành nghề rất có ích cho lớp 11 trong việc cập nhật thông tin mới về ngành nghề, nhu cầu tuyển dụng, yêu cầu của doanh nghiệp về kiến thức, kỹ năng của ứng viên.

Đây cũng là căn cứ để học sinh lớp 11 cân đối với năng lực, mong muốn của bản thân trong việc định hướng nghề.

Hiện nay, hoạt động này được coi là một trong những hình thức tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 mang tính thực tế, có khả năng truyền cảm hứng, được nhiều học sinh và phụ huynh đón nhận.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong tư vấn nghề nghiệp

Cùng với sự phát triển của công nghệ, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo hiện bắt đầu được sử dụng trong tư vấn, hướng nghiệp.

AI có khả năng tổng hợp, phân tích lượng dữ liệu lớn trong khoảng thời gian rất ngắn. Do đó, trí tuệ nhân tạo có thể hỗ trợ học sinh xác định năng lực, tổng hợp thông tin thị trường lao động, phân tích xu hướng ngành nghề, đưa ra những xu hướng cập nhật từ nhiều nguồn. Nếu biết cách sử dụng, đây có thể là công cụ hỗ trợ mạnh giúp học sinh, phụ huynh định hướng nghề.

Tuy nhiên, ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề cũng đặt ra những thách thức về công nghệ, mức độ hiểu biết về an toàn khi tra cứu và sử dụng thông tin. Ngoài ra, dù rất đa dạng nhưng đây chỉ là một nguồn tham khảo, không mang tính quyết định trong việc chọn trường, chọn nghề của học sinh.

Lộ trình tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 hiệu quả

Học sinh lớp 11 có thể tham khảo lộ trình tư vấn nghề nghiệp gợi ý như sau:

>>> Xem thêm cách ứng dụng AI định hướng nghề: 5 tips cực hay dùng Trí tuệ nhân tạo định hướng nghề

Một số lời khuyên giúp học sinh lớp 11 định hướng nghề hiệu quả

Để tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 có hiệu quả, bản thân học sinh và phụ huynh cần chủ động tiếp cận hoạt động này một cách tích cực.

• Hiểu mình trước khi hiểu nghề: Biết rõ sở thích, giá trị sống, điểm mạnh yếu của bản thân, từ đó có lựa chọn ngành nghề phù hợp.
• Đa dạng nguồn tham khảo: Từ chuyên gia, cựu sinh viên, thầy cô, hoặc qua các kênh uy tín như vieclamvietnam.gov.vn, TopCV, VietnamWorks… học sinh, phụ huynh có thể tham khảo các thông tin, chia sẻ vấn đề, nhận được những lời khuyên hữu ích.
• Kết hợp học tập và trải nghiệm: Tham gia CLB học thuật, hackathon, dự án nhỏ để kiểm chứng năng lực và có kinh nghiệm, trải nghiệm môi trường, đặc điểm công việc của từng ngành nghề.
• Phụ huynh đồng hành, không áp đặt: Phụ huynh cần tạo không gian chia sẻ, khuyến khích con thử sức trải nghiệm thay vì áp đặt con theo mong muốn của gia đình hoặc quan điểm định hướng nghề phiến diện của bố mẹ.
• Sử dụng AI và bài test nghề nghiệp đúng cách: AI là công cụ hỗ trợ tổng hợp thông tin, phân tích xu hướng ngành nghề hiệu quả. Học sinh, phụ huynh hoàn toàn có thể dùng để thu thập dữ liệu, gợi ý, từ đó đưa ra quyết định chọn ngành, chọn nghề nhưng không nên để AI “quyết định hộ” bản thân.
• Tránh một số sai lầm thường gặp: Chọn nghề theo xu thế ngành hot, không cập nhật thông tin từ thị trường lao động, phụ thuộc quá mức vào các bài test hoặc công cụ AI, chịu sự áp đặt mong muốn từ phụ huynh.

Tư vấn nghề nghiệp cho lớp 11 không chỉ giúp học sinh chọn ngành đúng mà còn rèn kỹ năng tự nhận thức và ra quyết định – hai yếu tố nền tảng để thành công trong kỷ nguyên công nghệ.
Trong thời đại AI, tự động hóa và chuyển đổi số, nghề nghiệp thay đổi nhanh, nhưng người biết định hướng đúng sớm sẽ luôn nắm lợi thế để được định hướng nghề và lựa chọn ngành nghề phù hợp.

Định hướng nghề nghiệp cho học sinh: Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả

Viết Chung