Kinh nghiệm học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không?

Trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi nhanh, câu hỏi “Học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không?” là băn khoăn của nhiều học sinh, phụ huynh. Nhiều ý kiến lo ngại việc định hướng nghề quá sớm sẽ khiến học sinh bị gò ép trong khi số khác cho rằng nếu không chuẩn bị sớm, con có thể sai lệch định hướng nghề, đánh mất cơ hội phát triển sau này.

Vậy đâu là cách tiếp cận đúng? Bài viết này sẽ phân tích các góc độ để đưa ra gợi ý cân bằng phù hợp cho học sinh và phụ huynh trong quá trình chọn nghề.

“Chọn nghề” nghĩa là gì?

Nhiều phụ huynh khi nghe “học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không” thường lo lắng rằng con mình còn quá nhỏ để quyết định định hướng nghề tương lai.

Tuy nhiên, cần hiểu đúng rằng “chọn nghề” ở giai đoạn này không phải là chọn một công việc cụ thể cho suốt đời, mà là bắt đầu hành trình khám phá bản thân và thế giới nghề nghiệp.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO, 2024), định hướng nghề ở tuổi 13–15 nên tập trung vào việc hình thành nhận thức nghề nghiệp. Tức là hoạt động này giúp học sinh hiểu được nghề là gì, xã hội có những nhóm nghề nào, và bản thân mình hứng thú với điều gì.

Việc đặt câu hỏi: học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không ở giai đoạn này giống như đặt viên gạch đầu tiên để các em học sinh cấp 2 hiểu rõ mình thích các hoạt động có tính nghiên cứu hay thực hành, thích làm việc với con người hay với máy móc, thích sáng tạo hay tuân thủ quy trình.

Ví dụ, một học sinh yêu thích vẽ, hay quan sát chi tiết có thể được khuyến khích tìm hiểu về các ngành thiết kế, mỹ thuật, kiến trúc… Còn học sinh thích thử nghiệm, tháo lắp đồ vật có thể hợp với các lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ, điện – điện tử.

Những gợi ý này không phải để ép buộc lựa chọn, mà để định hình nhận thức: học không chỉ để thi, mà còn để chuẩn bị cho định hướng nghề trong tương lai.

Như vậy, “học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không” thực chất là câu hỏi để học sinh bắt đầu hiểu về bản thân và thị trường lao động, chứ không phải đóng khung khả năng của bản thân.

Khi được hướng dẫn đúng cách, việc này giúp học sinh có lộ trình học tập phù hợp định hướng nghề, rõ ràng hơn, biết mình đang học để làm gì và hình thành thái độ học tập tích cực. Đó mới chính là ý nghĩa thật sự của định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh cấp 2.

>>> Xem thêm: 5 bước định hướng nghề nghiệp bản thân cho học sinh, sinh viên

Thực trạng việc định hướng nghề của học sinh cấp 2 hiện nay

Ở Việt Nam, câu chuyện chọn nghề của học sinh vẫn còn nhiều khoảng trống giữa nhận thức và hành động. Nhiều học sinh, phụ huynh còn băn khoăn học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Theo khảo sát của Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực TP.HCM (2024), 62% học sinh THPT cho rằng mình chưa hiểu rõ về nghề mình định chọn, trong khi gần 40% sinh viên đại học thừa nhận đang học ngành không phù hợp với năng lực và sở thích. Điều này cho thấy phần lớn học sinh chỉ bắt đầu quan tâm đến nghề khi đã “vào guồng thi cử”, thay vì được định hướng sớm từ cấp 2.

Trong khi đó, ở các nước phát triển như Đức, Nhật Bản hay Singapore, định hướng nghề nghiệp được đưa vào chương trình giáo dục ngay từ THCS. Học sinh được làm bài trắc nghiệm tính cách định hướng nghề, tham quan doanh nghiệp, và thậm chí thực tập ngắn hạn trong 1–2 ngày tại cơ sở sản xuất.

Mô hình này giúp các em hiểu thực tế công việc, đồng thời phát triển kỹ năng mềm như giao tiếp, tư duy phản biện và làm việc nhóm – những năng lực nền tảng mà bất kỳ nghề nào cũng cần. Đó cũng là những hoạt động được đánh giá hữu ích để trả lời cho câu hỏi: học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Tại Việt Nam, tuy Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa nội dung hướng nghiệp vào chương trình Giáo dục công dân, nhưng phần lớn vẫn còn nặng lý thuyết, thiếu hoạt động thực tế.

Nhiều trường mới chỉ tổ chức ngày hội hướng nghiệp một lần mỗi năm, học sinh được nghe giới thiệu ngành nghề mà ít có cơ hội trải nghiệm thực hành. Do vậy, dù đã được hướng nghiệp, các em vẫn băn khoăn học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không hay tiếp tục học lên THPT, đại học.

Điều này khiến các em dễ “chọn nghề theo trào lưu”: thấy bạn học khối A thì học A, thấy ngành IT lương cao thì chọn IT, mà không thực sự biết công việc đó đòi hỏi gì.

Hệ quả là sau khi vào đại học, không ít bạn trẻ phải chuyển ngành trong khi đang học, hoặc ra trường làm công việc không liên quan đến chuyên môn.

Vì thế, học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không hay hướng nghiệp từ cấp 2 không phải là “đi trước thời điểm”, mà là cách giúp học sinh đi đúng hướng ngay từ đầu, tiết kiệm thời gian, chi phí đào tạo sau này và giúp các em có lộ trình nghề nghiệp đúng đắn hơn.

Vai trò của việc định hướng nghề từ cấp 2

Định hướng nghề từ cấp 2 giúp học sinh sớm nhận ra năng lực, sở thích và giá trị cá nhân, qua đó hình thành tư duy nghề nghiệp bền vững.

Các chuyên gia của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam nhận định, giai đoạn THCS là “thời điểm vàng” để hình thành động lực học tập – khi học sinh hiểu mục đích của việc học, kết nối giữa môn học và công việc tương lai.

Ví dụ, học sinh yêu thích công nghệ, nếu có định hướng chắc chắn rằng học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không sẽ có lý do rõ ràng để tập trung vào Toán, Tin, Khoa học. Trong khi học sinh thích chăm sóc người khác có thể định hướng sớm đến ngành y – xã hội. Việc định hướng nghề sớm không chỉ giúp tiết kiệm chi phí học tập mà còn giảm tỷ lệ thất nghiệp do chọn sai nghề.

Theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (2024), nhóm lao động có nghề được đào tạo phù hợp với năng lực cá nhân có tỷ lệ gắn bó nghề cao hơn 27% so với nhóm chọn nghề theo xu hướng xã hội hoặc theo ý kiến gia đình.

Theo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2024), hơn 70% học sinh có định hướng nghề từ cấp 2 sẽ giữ ổn định lộ trình học tập sau này, trong khi nhóm không được hướng nghiệp sớm dễ thay đổi ngành học hoặc mất phương hướng sau khi tốt nghiệp.

Điều này cho thấy, định hướng nghề không chỉ giúp chọn trường – chọn ngành, mà còn giúp định hình thái độ học tập và mục tiêu sống.

Không chỉ vậy, định hướng nghề từ sớm còn góp phần vào phân luồng giáo dục hiệu quả – một trong những mục tiêu lớn của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Khi học sinh cấp 2 hiểu rõ khả năng và mục tiêu của mình, các em có thể chọn tiếp tục học THPT để hướng tới đại học, hoặc chuyển hướng sang học nghề để rút ngắn thời gian bước vào thị trường lao động.

Cả hai con đường đều có giá trị, quan trọng là phù hợp với năng lực và điều kiện gia đình. Như vậy, về cơ bản các em đã có câu trả lời cho vấn đề: học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Ví dụ thực tế: Tại Bình Dương, Sở GD&ĐT phối hợp với các trường nghề tổ chức chương trình “Khám phá nghề trong tương lai” cho học sinh lớp 8, 9. Các em được chia nhóm tham quan xưởng cơ khí, xưởng gỗ, phòng lập trình robot và trung tâm chăm sóc khách hàng.

Sau chương trình, hơn 65% học sinh cho biết đã thay đổi cách nhìn về nghề “tay chân”, nhận ra rằng nhiều nghề kỹ thuật hiện nay cần tư duy sáng tạo và có thu nhập cao. Một số em còn đăng ký học thử ngắn hạn tại trường nghề địa phương trong kỳ nghỉ hè.

Ví dụ này cho thấy, định hướng nghề nghiệp sớm giúp học sinh có trải nghiệm thực tế, hình thành tư duy nghề nghiệp tích cực và phá bỏ định kiến “chỉ có học đại học mới thành công”.

>>> Xem thêm: Tư vấn chọn ngành nghề theo năng lực, sở thích và xu hướng việc làm

Giải quyết vấn đề học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không?

Việc hướng nghiệp từ cấp 2 không nên quá nặng nề mà cần gắn với hoạt động trải nghiệm và khám phá. Một số cách làm hiệu quả gồm:

• Tham gia trắc nghiệm nghề nghiệp (như Holland, MBTI, RIASEC) để giúp học sinh hiểu nhóm tính cách và lĩnh vực phù hợp, trả lời cho câu hỏi “học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không” theo năng lực bản thân.
• Trải nghiệm nghề ngắn hạn: tham quan nhà máy, doanh nghiệp, hoặc tham gia ngày hội hướng nghiệp do trường tổ chức.
• Tư vấn cá nhân cùng chuyên gia hướng nghiệp: giúp kết nối điểm mạnh, sở thích và định hướng học tập, từ đó định hình nghề nghiệp mong muốn, tìm ra đáp án cho băn khoăn học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.
• Giáo dục nghề nghiệp qua môn học: giáo viên có thể lồng ghép ví dụ nghề nghiệp khi dạy, giúp học sinh hiểu mối liên hệ giữa kiến thức và công việc.
• Tham khảo mô hình liên thông học nghề – THPT: hiện nay nhiều trường nghề có chương trình vừa học văn hóa vừa học nghề, giúp học sinh có bằng cấp 3 và kỹ năng nghề song song. Đây có thể là mô hình phù hợp cho các học sinh và phụ huynh có băn khoăn học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Ví dụ thực tế: Tại Hà Nội, Trường THCS Nguyễn Văn Tố đã triển khai chương trình “Một ngày làm kỹ sư” cho học sinh lớp 8 và 9 để giúp các em trả lời câu hỏi: học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Trong chương trình, học sinh được tham quan nhà máy điện tử, trực tiếp lắp ráp linh kiện đơn giản dưới sự hướng dẫn của kỹ thuật viên.

Sau buổi trải nghiệm, 73% học sinh chia sẻ rằng các em hiểu rõ hơn công việc kỹ thuật là gì, còn 21% cho biết các em thay đổi suy nghĩ tích cực về nghề kỹ thuật – công nghệ. Phụ huynh tham gia khảo sát cho biết họ dễ định hướng lộ trình học tập cho con hơn sau khi con có trải nghiệm thực tế. Bản thân họ cũng có định hướng cho con trong việc học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Ví dụ này cho thấy, trải nghiệm nghề sớm giúp định hình nhận thức đúng đắn và phá vỡ định kiến về nghề, điều mà lý thuyết trên lớp khó làm được.

>>> Xem thêm: Cách định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 hiệu quả

Cân bằng giữa học kiến thức và định hướng nghề

Một hiểu lầm phổ biến là: định hướng nghề sớm sẽ khiến học sinh xao nhãng việc học. Thực tế, ngược lại. Khi học sinh hiểu mục tiêu học tập của mình, động lực học sẽ tăng lên.

Theo nghiên cứu của OECD (2023), những học sinh được định hướng nghề bài bản từ cấp 2 có mức độ hứng thú học tập cao hơn 25% so với nhóm không được định hướng.

Do đó, điều quan trọng là cân bằng giữa học kiến thức nền và trải nghiệm nghề nghiệp. Phụ huynh có thể giúp con duy trì thành tích học tập ổn định, đồng thời tạo cơ hội khám phá nghề nghiệp thông qua hoạt động ngoại khóa, thực tế, dự án sáng tạo…

Học sinh lớp 8–9 chưa cần “chọn nghề chính xác”, mà nên hiểu về các nhóm ngành nghề lớn, xu hướng nghề tương lai, và kỹ năng cốt lõi mà mọi nghề đều cần: giao tiếp, tư duy logic, làm việc nhóm và công nghệ.

Đây là phương án cân bằng để giúp học sinh và phụ huynh giải quyết nỗi băn khoăn: học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không.

Ví dụ thực tế:
Em Minh Anh (học sinh lớp 9 tại Đà Nẵng) từng chỉ tập trung học Toán và Tiếng Anh để thi trường chuyên. Sau khi tham gia khóa Trải nghiệm nghề Y – Dược do Sở GD&ĐT phối hợp cùng Bệnh viện Đà Nẵng tổ chức, Minh Anh nhận ra mình hứng thú mạnh với lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.

Em bắt đầu học thêm môn Sinh, tham gia CLB Khoa học trường, và đặt mục tiêu trở thành điều dưỡng viên. “Khi hiểu mình học để làm gì, em thấy việc học dễ hơn và vui hơn rất nhiều”, Minh Anh chia sẻ.

Trường hợp của Minh Anh minh chứng rằng định hướng nghề không tách rời việc học, mà giúp học tập có mục tiêu rõ ràng hơn, từ đó cân bằng giữa kiến thức nền và trải nghiệm nghề.

Ví dụ này cũng cho thấy học sinh, phụ huynh có thể còn băn khoăn học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không nhưng chính những trải nghiệm nghề nghiệp sớm kết hợp tư vấn, định hướng sẽ giúp học sinh tự tìm ra câu trả lời phù hợp cho mình.

>>> Xem thêm: Có nên chọn học nghề sau tốt nghiệp 12 không?

Kết luận

Vậy, học cấp 2 có cần chọn nghề sớm không? Câu trả lời là cần, nhưng không vội. Chọn nghề ở tuổi này không phải là quyết định dứt khoát, mà là bắt đầu hành trình khám phá bản thân và thế giới nghề nghiệp.

Nếu được hướng dẫn đúng, học sinh cấp 2 sẽ hiểu rằng học không chỉ để thi, mà để chuẩn bị cho một tương lai có ý nghĩa. Việc định hướng nghề nghiệp sớm giúp các em tự tin hơn trong việc chọn lộ trình sau lớp 9, dù là học THPT, học nghề hay theo đuổi lộ trình đặc thù.

Một quyết định sáng suốt bắt đầu từ sự hiểu biết, không phải từ sự vội vàng. Và khi định hướng nghề nghiệp từ cấp 2 được thực hiện đúng cách, nó sẽ không giới hạn lựa chọn, mà mở rộng tương lai cho học sinh theo đúng năng lực, đam mê và điều kiện của từng người.

Định hướng nghề từ sớm: 4 yếu tố then chốt quyết định tương lai

Viết Chung

Ảnh: Internet