Tư vấn chuyển ngành trong khi đang học: Nên hay không nên

Bạn đang băn khoăn có nên chuyển ngành giữa chừng khi đang học đại học? Bài viết tư vấn chuyển ngành trong khi đang học sẽ giúp bạn hiểu rõ lý do, lợi ích – rủi ro và làm thế nào để sinh viên có thể đưa ra quyết định đúng đắn.

Hiểu đúng về tư vấn chuyển ngành trong khi đang học

Cần tư vấn chuyển ngành trong khi đang học là tình huống không hiếm. Theo Bộ Giáo dục & Đào tạo (2023), khoảng 30–35% sinh viên Việt Nam từng có ý định hoặc thực hiện chuyển ngành trong suốt 4 năm đại học. Lý do phổ biến: cảm thấy “học sai ngành”, “không hợp nghề”, hoặc nhận thấy cơ hội việc làm trong lĩnh vực mình học không còn hấp dẫn.

Chuyển ngành nghĩa là thay đổi chuyên ngành học chính thức trong cùng một trường hoặc giữa hai trường khác nhau, trong khi vẫn đang trong quá trình học tập.

Việc này có thể diễn ra sau 1 hoặc 2 năm học, tùy vào quy định của từng trường đại học.
Một ví dụ điển hình là sinh viên năm 2 ngành Kinh tế muốn chuyển sang ngành Công nghệ thông tin vì nhận thấy ngành mới có cơ hội việc làm cao hơn, hoặc cảm thấy phù hợp hơn với tố chất cá nhân như tư duy logic, yêu thích công nghệ.

Vì sao sinh viên muốn chuyển ngành trong khi đang học?

Theo Bộ GD&ĐT Việt Nam (2024):

• Có khoảng 12–15% sinh viên mỗi năm thực hiện thủ tục chuyển ngành hoặc chuyển trường.
• Nguyên nhân chính được ghi nhận gồm: mất hứng thú học tập (37%), nhận thấy ngành không có triển vọng nghề nghiệp (25%), và muốn học đúng năng lực bản thân (20%).
• Ngoài ra, gần 50% sinh viên ra trường cho biết đang làm trái ngành, cho thấy việc định hướng nghề, chọn ngành học vẫn đang gặp nhiều hạn chế.

Ở tầm quốc tế, National Student Clearinghouse (Mỹ) cũng ghi nhận một phần ba sinh viên Mỹ đổi ngành ít nhất một lần trong 3 năm đầu đại học, chứng minh đây là hiện tượng phổ biến toàn cầu – không chỉ riêng Việt Nam.

Có một số lý do chính khiến sinh viên có ý định chuyển ngành trong khi đang học:

• Không phù hợp năng lực, sở thích: Sinh viên chọn ngành theo ý cha mẹ hoặc vì điểm thi phù hợp, không dựa trên đam mê thực sự hoặc định hướng nghề chính xác.
• Không nhận thấy cơ hội nghề nghiệp: Theo Báo cáo nhân lực Việt Nam 2024 (Navigos Group), 42% sinh viên lo ngại ngành mình đang học sẽ “bão hòa” trong 5 năm tới. Việc không nhận thấy cơ hội nghề nghiệp cũng ảnh hưởng đến tâm lý muốn chuyển ngành của sinh viên
• Nhận ra năng lực nổi trội ở lĩnh vực khác: Sau thời gian trải nghiệm nghề nghiệp sớm, có bạn phát hiện mình hợp lĩnh vực khác hơn là ngành đang học. Ví dụ sinh viên đang học khoa sư phạm nhưng sau 1 năm nhận ra mình có sở thích, kỹ năng phù hợp với thiết kế, lập trình hay tâm lý học hơn ngành hiện tại.
• Ảnh hưởng từ xu hướng công nghệ và AI: Nhiều sinh viên được tư vấn chuyển ngành trong khi đang học sang nhóm ngành kỹ thuật, dữ liệu, lập trình vì đây là ngành nghề đang có cơ hội phát triển mạnh mẽ trong thời đại AI.

>>> Xem thêm: Cơ hội và thách thức khi học thêm nghề tay trái cho sinh viên năm 2

Tư vấn chuyển ngành trong khi đang học cho sinh viên

Không phải sinh viên nào cũng nên chuyển ngành, và không phải lúc nào chuyển ngành cũng tốt. Bạn nên cân nhắc lập kế hoạch học tập phù hợp định hướng nghề nghiệp và chỉ chuyển ngành khi:

Thực sự nhận thấy ngành học hiện tại không phù hợp

Nếu bạn đã học 1–2 học kỳ, thử sức ở các môn chuyên ngành nhưng vẫn cảm thấy không hứng thú với việc tiếp thu kiến thức, không có động lực trải nghiệm nghề nghiệp hoặc thường xuyên dùng các bài test tính cách định hướng nghề để tìm ngành nghề phù hợp hơn thì rất có thể đây không phải hướng đi dành cho bạn.

Ví dụ: Một sinh viên ngành Luật nhận ra bản thân không hứng thú với nghiên cứu văn bản pháp luật, nhưng lại say mê sáng tạo nội dung, có thể cân nhắc chuyển sang truyền thông hoặc marketing.

Tìm được ngành mới phù hợp với tố chất và năng lực

Chọn nghề phù hợp với tố chất là yếu tố then chốt. Bạn có thể làm bài test tính cách định hướng nghề nghiệp (RIASEC, MBTI) hoặc nhờ tư vấn hướng nghiệp từ chuyên gia, trải nghiệm nghề nghiệp sớm để xác định tố chất bản thân thực sự phù hợp với ngành nghề nào.

Ví dụ bạn đang theo học khối ngành khoa học xã hội nhưng kết quả các bài test, tư vấn chuyên gia và việc trải nghiệm thực tế đều cho thấy bạn có thiên hướng kỹ thuật, sáng tạo, hay phân tích dữ liệu – việc chuyển sang nhóm ngành STEM sẽ hợp lý hơn.

Có lộ trình học tập và tài chính rõ ràng

Chuyển ngành thường đồng nghĩa với việc bạn học lại một phần chương trình, mất thêm 1–2 học kỳ cho đến 1-2 năm học cùng chi phí tương ứng. Do đó bạn cần tính toán kỹ chi phí, thời gian, điều kiện học phí, điều kiện thực tế của gia đình và bản thân.

Từ đó, bạn nên lập kế hoạch học tập, trau dồi kỹ năng phù hợp để theo đuổi ngành nghề.

Một số tình huống không nên chuyển ngành trong khi đang học

Theo TopCV (2023), hơn 60% sinh viên chuyển ngành trong khi đang học cho biết họ không được tư vấn kỹ trước khi quyết định, và 30% sau đó cảm thấy hối hận. Thực tế, có những tình huống mà sinh viên được tư vấn không nên chuyển ngành khi đang học:

• Khi bạn chỉ mất động lực tạm thời, bị ảnh hưởng bởi stress học tập, điểm số hoặc ý kiến của bạn bè.
• Khi quyết định chưa có đủ dữ kiện về ngành mới (chỉ nghe nói “ngành này hot”, “lương cao” mà chưa có khảo sát, thông tin chính thống, đáng tin cậy về thị trường lao động).
• Khi chuyển ngành vì áp lực từ người khác hoặc ảnh hưởng từ thông tin trên các phương tiện truyền thông, không xuất phát từ nhu cầu, mong muốn thật sự của bản thân.

Ví dụ: Nhiều bạn bỏ ngành kế toán để học IT vì thấy AI đang thịnh hành, nhưng lại không đủ đam mê hay tư duy lập trình, dẫn đến việc học cả hai ngành đều dở dang, không có định hướng nghề cụ thể.

>>> Xem thêm: Bí quyết tham vấn chọn nghề và định hướng học tập hiệu quả năm 2025

Nguyên nhân dẫn đến nhu cầu tư vấn chuyển ngành trong khi đang học

Có nhiều nguyên nhân khiến sinh viên cân nhắc việc chuyển ngành học giữa chừng, có thể chia thành 3 nhóm chính:

Thiếu định hướng nghề ban đầu

Phần lớn sinh viên chọn ngành học dựa vào điểm thi hoặc kỳ vọng của gia đình, chứ chưa hiểu nghề nghiệp sau này thực sự đòi hỏi điều gì, cũng thiếu đi định hướng nghề nghiệp từ sớm.
Theo thống kê của TopCV (2023), có đến 60% sinh viên năm 1 không biết rõ công việc cụ thể mà ngành mình học sẽ làm trong tương lai. Khi bắt đầu tiếp xúc với môn học chuyên ngành, sự “vỡ mộng” khiến nhiều bạn muốn tìm hướng đi khác.

Thị trường lao động thay đổi nhanh

Các ngành như Trí tuệ nhân tạo, Phân tích dữ liệu, Marketing số, UX/UI Design phát triển mạnh khiến nhiều sinh viên muốn rẽ hướng sang hướng nghiệp kỹ thuật công nghệ.
Theo báo cáo của World Economic Forum (2023), có đến 44% kỹ năng nghề nghiệp hiện nay sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới. Điều này khiến việc điều chỉnh lộ trình học tập phù hợp ngành nghề trở nên cần thiết nếu sinh viên muốn theo kịp xu hướng việc làm.

Khám phá bản thân và nhận ra năng lực mới

Một số sinh viên khi tham gia hoạt động ngoại khóa, dự án thực tế hoặc học các môn kỹ năng mềm, nhận ra sở trường nằm ở một lĩnh vực khác. Điều này dẫn đến mong muốn chuyển ngành khi đang học.
Ví dụ: Một sinh viên học ngành Quản trị kinh doanh có thể phát hiện khả năng lập trình khi tham gia và đảm nhận vai trò phát triển website cho một CLB tại trường và chuyển sang học Phát triển phần mềm hoặc Khoa học dữ liệu.

Quy trình tư vấn chuyển ngành trong khi đang học hiệu quả

Tư vấn chuyển ngành trong khi đang học không chỉ là thay đổi hồ sơ học tập, mà là chuyên nghiệp và có cơ sở khoa học. quyết định có thể ảnh hưởng cả con đường nghề nghiệp sau này. Vì vậy, cần có quy trình thực hiện một cách hiệu quả.

Bước 1: Đánh giá lại bản thân

Sinh viên cần tự phân tích sở thích, giá trị nghề nghiệp, năng lực học tập và kỹ năng nổi bật.
Các bài test tính cách hướng nghiệp như MBTI, Holland (RIASEC), hay CliftonStrengths có thể giúp sinh viên hiểu bản thân sâu hơn.
Ví dụ Sinh viên có thể thực hiện bài test Holland miễn phí trên CareerLink.vn hoặc Myfuture.vn – được thiết kế phù hợp với học sinh, sinh viên Việt Nam.

Bước 2: Tìm hiểu ngành và nghề muốn chuyển sang

Sinh viên nên đọc kỹ mô tả ngành học, tham khảo chương trình đào tạo, nói chuyện với sinh viên đang học hoặc giảng viên ngành đó để hiểu thực tế.
Ví dụ, nếu muốn chuyển từ Ngôn ngữ Anh sang Truyền thông, cần tìm hiểu rõ sự khác biệt về tư duy, kỹ năng viết, và môi trường làm việc.

Bước 3: Tham khảo ý kiến chuyên gia tư vấn hướng nghiệp

Tại Việt Nam, nhiều trường đã có Trung tâm Hướng nghiệp & Việc làm – nơi sinh viên có thể đặt lịch tư vấn cá nhân, tư vấn chuyển ngành trong khi đang học.
Theo khảo sát của Đại học Quốc gia TP. HCM (2023), sinh viên được tư vấn hướng nghiệp bài bản có tỷ lệ hài lòng về ngành học sau năm 2 cao hơn 35% so với nhóm tự quyết định mà không tham khảo chuyên gia.

>>> Xem thêm: Gợi ý bài tập cách định hướng nghề nghiệp cho bản thân

Bước 4: Đánh giá khả năng học lại, học bù hoặc học song ngành

Trước khi chuyển ngành, sinh viên cần kiểm tra các tín chỉ có thể được công nhận và khả năng hoàn thành chương trình đúng hạn. Một số trường cho phép học song song hai ngành hoặc học văn bằng 2 để giảm rủi ro.

Bước 5: Lập kế hoạch thực hiện chuyển ngành 

Sau khi quyết định, sinh viên nên xây dựng kế hoạch học tập rõ ràng: các môn cần học bù, thời gian tốt nghiệp dự kiến, kỹ năng cần bổ sung (như tin học, tiếng Anh, kỹ năng mềm…).

Những bước trong quy trình gợi ý trên sẽ giúp sinh viên thực sự xác định được mong muốn, khả năng, độ phù hợp của mình với ngành trước khi quyết định chuyển ngành khi đang học. Đồng thời, nó cũng một lần nữa định hướng nghề, giảm thiểu rủi ro chọn sai ngành, giúp sinh viên tối ưu thời gian, chi phí học tập, tăng cơ hội có việc làm đúng ngành sau khi tốt nghiệp.

Tư vấn chuyển ngành trong khi đang học không phải là dấu hiệu thất bại, mà là bước điều chỉnh tư duy nghề nghiệp đúng lúc nếu được thực hiện khoa học và có lộ trình. Điều quan trọng không phải bạn chọn lại ngành nào, mà là bạn chọn với sự hiểu biết, dữ liệu và trải nghiệm thực tế.

Trong kỷ nguyên AI và tự động hóa, nơi ngành nghề thay đổi từng năm, linh hoạt và chủ động chính là kỹ năng sống còn.
Nếu bạn hiểu rõ bản thân, dám thay đổi có kế hoạch, thì chuyển ngành có thể chính là khởi đầu mới cho hành trình nghề nghiệp vững vàng và hạnh phúc hơn.

Cơ hội và thách thức khi học thêm nghề tay trái cho sinh viên năm 2

Viết Chung