Tư vấn chọn ngành thi đại học là bước khởi đầu quyết định cho hành trình 4–5 năm đại học và cả sự nghiệp sau này. Theo nghiên cứu, có tới 30% sinh viên tốt nghiệp làm việc trái ngành hoặc không phù hợp với chuyên môn. Vậy làm sao để chọn ngành học đúng – không chỉ dựa vào điểm thi, mà là chọn ngành phù hợp với năng lực, xu hướng thị trường và đam mê? Bài viết dưới đây sẽ làm rõ từng bước để bạn yên tâm định hướng tương lai.
1. Tại sao cần tư vấn chọn ngành thi đại học?
Trong bối cảnh hơn 60% sinh viên Việt Nam thừa nhận chọn sai ngành (theo VnExpress, 2024), việc tư vấn chọn ngành thi đại học trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, giúp học sinh tránh lãng phí thời gian, công sức và mở ra cơ hội nghề nghiệp đúng hướng.
1.1 Hệ lụy của việc chọn sai ngành
Khi một học sinh chọn ngành học không phù hợp, hệ lụy có thể kéo dài rất nhiều năm. Trước hết là sự mất phương hướng trong học tập: môn học cảm thấy khó, không có hứng thú để tiếp tục, dẫn đến điểm số thấp hoặc bỏ học giữa chừng. Thứ hai, khi ra trường, sinh viên có thể sẽ làm công việc không liên quan hoặc trái ngành, thu nhập thấp và cảm giác chán nản nghề nghiệp. Theo Thesaigontimes, ước tính có tới 30 % sinh viên tốt nghiệp làm việc trái ngành hoặc không đáp ứng yêu cầu doanh nghiệp do chọn ngành không phù hợp hoặc kỹ năng yếu.
Ví dụ: một bạn trẻ có điểm thi khối A cao nhưng lại chọn ngành Kinh tế mà bản thân đam mê môn Lý, Hóa, sau năm đầu cảm thấy chán, chuyển ngành hoặc bỏ học. Hậu quả là mất thời gian, tiền bạc và thiếu định hướng rõ ràng cho tương lai.
Ngoài ra, nếu không được tư vấn chọn ngành thi đại học sớm, học sinh có khả năng bị phụ huynh áp đặt chọn ngành “an toàn” như Kinh tế, Luật, rồi khi học mới phát hiện không hợp, gây khó khăn tâm lý.
1.2 Lợi ích của việc được tư vấn chọn ngành sớm
Việc tư vấn chọn ngành thi đại học từ sớm sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực:
- Giúp bạn hình dung rõ điểm mạnh – điểm yếu – sở thích – tính cách để chọn ngành phù hợp ngay từ đầu.
- Tránh lãng phí thời gian, tài chính vì không phải chuyển ngành hoặc học lại.
- Tăng cơ hội đỗ vào đúng ngành mình mong muốn, nếu chuẩn bị định hướng từ sớm.
- Khi học đúng ngành, bạn sẽ dễ phát triển sâu hơn, có thành tích cao hơn để xin học bổng, thực tập…
- Cạnh tranh tốt hơn khi ra trường vì bạn đã có nền tảng đúng với ngành chọn.
Chẳng hạn, nếu học sinh biết từ năm lớp 11 rằng mình phù hợp với ngành công nghệ thông tin – một ngành đang khát nhân lực tại Việt Nam — thì có thể dành thời gian tự học lập trình, tham gia kỳ thi phụ, bổ sung kiến thức để khi bước vào đại học có lợi thế vượt trội.
>>> Xem thêm: Định hướng nghề từ sớm: 4 yếu tố then chốt quyết định tương lai
2. Các yếu tố cần cân nhắc khi chọn ngành thi đại học
Để quá trình tư vấn chọn ngành thi đại học đạt hiệu quả, học sinh cần cân nhắc đồng thời nhiều yếu tố: sở thích cá nhân, năng lực học tập, xu hướng việc làm và điều kiện kinh tế gia đình. Việc xem xét kỹ lưỡng sẽ giúp giảm rủi ro chọn sai ngành.
2.1 Hiểu rõ bản thân: Sở thích – năng lực – tính cách
Muốn chọn ngành phù hợp, bạn bắt buộc phải hiểu rõ bản thân qua ba yếu tố: sở thích, năng lực học tập, tính cách.
Sở thích: bạn thích học môn nào, làm việc lĩnh vực nào? Ví dụ bạn thích làm việc với máy tính, viết code, giải thuật – ngành khoa học máy tính, kỹ thuật phần mềm sẽ hợp.
Năng lực học tập: điểm thi môn Toán, Lý, Hóa, Ngữ văn, tiếng Anh của bạn ra sao? Nếu bạn học tốt các môn tự nhiên, khối ngành kỹ thuật – công nghệ là lựa chọn hợp lý; nếu giỏi môn văn, xã hội, ngành luật, truyền thông, ngôn ngữ có thể phù hợp hơn.
Tính cách: bạn là người hướng ngoại hay hướng nội? Bạn thích công việc ổn định hay không ngần ngại thử thách? Ví dụ, người hướng nội có thể phát triển tốt trong phân tích dữ liệu, lập trình, nghiên cứu hơn là công việc quảng cáo, bán hàng.
Bạn có thể tham khảo các bài tư vấn chọn ngành nghề hoặc dùng trắc nghiệm Holland / MBTI để hỗ trợ. Việc này giúp bạn không chọn ngành theo số đông mà chọn ngành theo đúng con người mình.
2.2 Cập nhật xu hướng việc làm 2025–2030
Một ngành học phù hợp không chỉ phải phù hợp với bạn mà phải có đầu ra: nhu cầu nhân lực thị trường.
Theo FPT PolySchool, top 4 ngành nghề thiếu nhân lực trong 5 năm tới gồm: Công nghệ thông tin, Y tế, Marketing & Digital Marketing, Logistics.
Theo TopCV, nhóm ngành IT – phần mềm là một trong ba nhóm ngành khát nhân lực, chiếm khoảng 12,2% nhu cầu tuyển dụng.
Ngoài ra, theo HuongNghiep.com.vn, các ngành như kỹ thuật cơ khí, tự động hóa cũng nằm trong danh sách thiếu hụt nhân lực.
Từ đó, nếu bạn chọn ngành như công nghệ thông tin, AI, dữ liệu, logistics hay y tế, bạn có cơ hội việc làm cao hơn so với những ngành bão hòa.
Ví dụ: mức lương lập trình viên web tại Việt Nam thường dao động 6–24 triệu đồng/tháng đối với người mới ra trường.
Điều này cho thấy tiềm năng thu nhập rất cao của ngành CNTT so với nhiều ngành khác.
>>> Xem thêm: Top 10 ngành nghề triển vọng cho GenZ giai đoạn 2025 – 2035
2.3 Xem xét điều kiện cá nhân và định hướng gia đình
Dù bạn muốn theo ngành hot, nhưng nếu điều kiện cá nhân hoặc mong muốn của gia đình không phù hợp thì vẫn khó theo lâu dài:
Về địa lý: nếu gia đình ở tỉnh, bạn có sẵn sàng ra thành phố lớn học? Chi phí sinh hoạt, nhà ở có gánh nổi không?
Về tài chính: nếu ngành yêu cầu học chuyên sâu, thực hành nhiều, du học hoặc tham gia dự án quốc tế – có kinh phí để thực hiện không?
Về mong muốn gia đình: bố mẹ có quan điểm chọn ngành an toàn – cần bạn thuyết phục bằng lý lẽ, số liệu. Nếu bạn chọn ngành mới, hãy tìm ví dụ thành công, dẫn chứng thực tế để gia đình tin tưởng.
Ví dụ: bạn thích ngành “ngành học dành cho người thích sáng tạo” như thiết kế đồ họa, mỹ thuật ứng dụng, nhưng bố mẹ muốn bạn học ngành y, luật vì đảm bảo thu nhập. Bạn có thể trình bày số liệu ngành thiết kế đồ họa là một trong những ngành “hot” trong tương lai theo JobsGo: thiết kế đồ họa – ngành nghề hot hiện nay và tương lai.
3. Quy trình tư vấn chọn ngành thi đại học hiệu quả
Một quy trình tư vấn chọn ngành thi đại học hiệu quả không chỉ dừng ở việc nghe lời khuyên mà còn đòi hỏi học sinh chủ động tự đánh giá, tìm hiểu thông tin, và tham khảo ý kiến từ các chuyên gia hoặc cố vấn hướng nghiệp đáng tin cậy.
3.1 Bước 1: Tự đánh giá năng lực học tập
Trước hết, cần xem bảng điểm học bạ, kết quả thi thử quốc gia, điểm các môn chủ chốt theo khối. Bạn cần liệt kê các môn bạn đạt điểm cao, môn bạn yếu, và môn bạn thích học nhất. Dựa vào đó, lọc ra nhóm ngành phù hợp với khối thi mà bạn có lợi thế.
Ví dụ: nếu bạn giỏi Toán, Lý, Hóa, bạn có thể nghiêng ngành kỹ thuật, công nghệ; nếu bạn giỏi Văn – Sử, bạn có thể nghiêng ngành Ngôn ngữ, Báo chí, Giáo dục.
Sau đó, bạn có thể dùng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp – tính cách để hỗ trợ (hướng dẫn chọn ngành theo tính cách MBTI hay Holland). Dù không hoàn hảo, nó giúp bạn nhìn ra khả năng tiềm ẩn của bản thân.
3.2 Bước 2: Xác định khối thi và các ngành phù hợp
Khi xác định được năng lực + sở thích, tiếp theo là chọn khối thi phù hợp (A, A1, B, C, D, …). Từ khối thi đó bạn liệt danh sách các ngành mà trường đại học mở khối thi đó. Lọc tiếp những ngành có đầu ra tốt, cơ hội việc làm cao.
Ví dụ: bạn chọn khối A, bạn có thể chọn ngành Kỹ thuật phần mềm, Công nghệ thông tin, An toàn thông tin; nếu khối C / D phù hợp với bạn, bạn có thể chọn ngành Ngôn ngữ Anh, Báo chí, Truyền thông.
3.3 Bước 3: Tìm hiểu thông tin trường, điểm chuẩn, tỷ lệ việc làm
Bước rất quan trọng: chọn trường nào đào tạo ngành bạn chọn tốt, điểm chuẩn, học phí, chế độ hỗ trợ, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm.
Ví dụ: trường top có ngành Công nghệ thông tin như ĐH Bách Khoa Hà Nội, ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia), bạn xem tỷ lệ sinh viên ra trường có việc làm, mạng lưới alumni, doanh nghiệp hợp tác.
Tránh chọn trường chỉ vì tên nổi tiếng mà không xét ngành bạn muốn học có được đầu tư tốt hay không.
3.4 Bước 4: Nhận tư vấn từ chuyên gia hoặc cố vấn hướng nghiệp
Sau khi bạn đã tự lọc danh sách ngành, trường, điều kiện phù hợp, bạn nên gặp chuyên gia hướng nghiệp tại trường THPT, trung tâm hướng nghiệp hoặc tư vấn viên đại học để nghe góp ý, nhận lời khuyên bổ sung.
Chuyên gia có kinh nghiệm sẽ nhìn ra điểm bạn bỏ sót, giúp bạn cân nhắc giữa đam mê và thị trường, đưa ra lựa chọn tối ưu.
Có nhiều chương trình miễn phí tư vấn hướng nghiệp của Bộ GD&ĐT, hoặc ngày hội tư vấn tuyển sinh của các trường đại học – bạn nên tham gia để nghe trực tiếp từ người trong ngành.
>>> Xem thêm: Định Hướng Nghề Nghiệp cho Học Sinh Cấp 3 Dễ Hiểu, Dễ Áp Dụng
4. Danh sách ngành học “hot” và dễ xin việc năm 2025
Dựa trên báo cáo của VietnamWorks và Navigos Group 2025, nhiều lĩnh vực đang khan hiếm nhân lực chất lượng cao. Phần tư vấn này sẽ giúp bạn chọn được ngành học phù hợp xu hướng, dễ xin việc và có mức thu nhập ổn định.
4.1 Nhóm ngành Công nghệ – Trí tuệ nhân tạo
Theo nhiều báo cáo mới: Công nghệ thông tin và Trí tuệ nhân tạo tiếp tục dẫn đầu danh sách ngành nghề hot nhất năm 2025.
Trong TopCV, ngành IT – phần mềm chiếm 12,2 % nhu cầu tuyển dụng.
Các vị trí như lập trình viên, kỹ sư dữ liệu, kỹ sư AI đều đang thiếu nhân lực.
Ví dụ: nhiều công ty công nghệ tại Hà Nội, TP.HCM tuyển lập trình viên FLutter, Python, Data Analyst – bạn ra trường nếu có thực hành tốt sẽ dễ xin việc ngay.
4.2 Nhóm ngành Kinh tế – Marketing – Truyền thông
Ngành Marketing & Digital Marketing được dự đoán là một trong những ngành “hot” trong tương lai khi thương mại điện tử phát triển mạnh.
Truyền thông – marketing đa phương tiện giúp bạn phát triển kỹ năng sáng tạo, giao tiếp, xử lý chiến dịch.
Ví dụ: nếu bạn chọn ngành ngành học phù hợp với người hướng nội như phân tích data marketing, bạn có thể làm việc sau này trong bộ phận SEO, quản trị dữ liệu, ít tiếp xúc đông người nhưng vẫn tạo giá trị cao.
>>> Xem thêm: Định hướng nghề nghiệp Marketing: Lộ trình phát triển trong kỷ nguyên số
4.3 Nhóm ngành Y tế – Tâm lý – Giáo dục
Theo SNA.edu.vn, ngành y tế và chăm sóc sức khỏe là ngành thiếu nhân lực trong tương lai, đặc biệt với dân số già hóa.
Các vị trí như điều dưỡng, bác sĩ, chuyên gia tâm lý sẽ có nhu cầu cao.
Ví dụ: ngành Ngành học phù hợp với học sinh khối C / D như tâm lý, giáo dục học: nếu bạn có năng khiếu giao tiếp, đồng cảm, bạn có thể phát triển trong giáo dục hoặc tư vấn tâm lý.
>>> Xem thêm: Định hướng nghề bác sĩ: Hướng dẫn chi tiết cho học sinh và phụ huynh
4.4 Nhóm ngành Du lịch – Sáng tạo – Nghệ thuật
Dù chịu ảnh hưởng từ dịch, ngành du lịch – nhà hàng – khách sạn phục hồi mạnh, cần nhân lực có kỹ năng chuyên môn cao.
Nếu bạn là người thích sáng tạo, yêu thích hình ảnh, kể chuyện, bạn có thể chọn ngành thiết kế đồ họa, truyền thông, quản trị sự kiện – ngành học dành cho người thích sáng tạo.
Ví dụ: một bạn sinh viên chọn ngành Thiết kế đồ họa, làm freelancer thiết kế logo, poster, banner… từ năm 2 đại học đã có thu nhập tốt và danh mục khách hàng cá nhân.
>>> Xem thêm: Học sinh giỏi Địa lý nên định hướng nghề nào?
5. 5 sai lầm phổ biến khi chọn ngành thi đại học
Không ít học sinh chọn ngành chỉ vì xu hướng, lời khuyên cảm tính hay điểm thi vừa đủ. Hiểu rõ các sai lầm phổ biến khi tư vấn chọn ngành thi đại học sẽ giúp bạn tránh rơi vào vòng lặp “học cho xong” và sớm chán nản.
5.1 Chọn ngành theo bạn bè, xu hướng nhất thời
Rất nhiều học sinh bị áp lực khi bạn bè đều chọn ngành IT hot, nên theo mà không xác định bản thân có phù hợp hay không. Khi vào học mới phát hiện không thích, không đủ khả năng. Điều này dẫn đến bỏ học, chuyển ngành, lãng phí thời gian.
5.2 Không tìm hiểu nhu cầu việc làm tương lai
Chọn ngành chỉ vì tên “hot” mà không kiểm tra xem liệu ngành đó có đang thiếu nhân lực hay sắp bão hòa.
Ví dụ: ngành báo in đã cũ kỹ, ngành truyền thống có thể bị thay thế bởi công nghệ.
5.3 Đặt nặng mong muốn của gia đình
Nhiều phụ huynh mong con học ngành “y, luật, kinh tế” vì an toàn – nhưng nếu con không thích, thiếu đam mê thì sẽ khó theo lâu. Bạn cần thảo luận, trình bày số liệu, ví dụ thực tế để thuyết phục.
5.4 Bỏ qua năng lực bản thân
Có bạn điểm môn Văn rất thấp vẫn quyết tâm chọn ngành Báo chí vì thích, sau 1 năm thấy môn viết luận khó, không theo nổi, chuyển ngành hoặc bỏ học. Bạn phải trung thực với bản thân, đừng đánh cược tương lai.
5.5 Không cập nhật thay đổi trong tuyển sinh
Luật tuyển sinh, khối xét tuyển, điểm chuẩn mỗi năm thay đổi. Có năm trường tăng, có năm giảm; có ngành mở mới. Nếu bạn chỉ “nghe truyền miệng”, không cập nhật thông tin mới, bạn dễ chọn sai hoặc bỏ lỡ cơ hội.
>>> Xem thêm: Định Hướng Nghề: Sai Lầm Thường Gặp Và Cách Tránh
6. Gợi ý công cụ và kênh tư vấn chọn ngành thi đại học
Ngày nay, học sinh có thể tiếp cận nhiều công cụ trực tuyến hỗ trợ tư vấn chọn ngành thi đại học như trắc nghiệm MBTI, Holland, hay các cổng thông tin tuyển sinh chính thống. Sử dụng đúng nguồn giúp việc chọn ngành khoa học, chính xác hơn.
6.1 Các trang trắc nghiệm và hướng nghiệp uy tín
Một số trang trung tâm, trường đại học cung cấp trắc nghiệm chọn ngành, hướng nghiệp miễn phí — bạn nên thử:
- Trang hướng nghiệp của các trường đại học lớn
- Bài hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực từ các cổng giáo dục
- Ứng dụng/website trắc nghiệm nghề nghiệp
6.2 Chương trình tư vấn trực tuyến và ngày hội hướng nghiệp
Mỗi năm, Bộ GD&ĐT, các trường đại học tổ chức “Ngày hội tư vấn tuyển sinh – hướng nghiệp” – nơi bạn trực tiếp giao lưu cùng giảng viên, sinh viên.
Hoặc chương trình tư vấn trực tuyến, webinar giúp bạn hiểu rõ ngành, trường, học phí, điểm chuẩn.
6.3 Cách liên hệ chuyên gia tư vấn đáng tin cậy
Bạn có thể liên hệ phòng tư vấn của trường THPT, trung tâm hướng nghiệp, hoặc các tổ chức uy tín. Trong quá trình tư vấn, bạn nên chuẩn bị sẵn bảng điểm học bạ, kết quả các môn, sở thích – câu hỏi để người tư vấn đem lại giúp ích nhiều nhất.
7. Kết luận: Chọn ngành đúng – mở khóa tương lai thành công
Chọn ngành không đơn thuần là chọn một bậc học, mà là chọn hướng đi cho tương lai. Nhờ tư vấn chọn ngành thi đại học đúng đắn, học sinh có thể tiết kiệm thời gian, phát huy năng lực bản thân và tạo nền tảng cho sự nghiệp bền vững.
7.1 Tóm tắt 3 yếu tố vàng khi chọn ngành học
Để việc tư vấn chọn ngành thi đại học đạt hiệu quả, học sinh cần nắm vững ba yếu tố then chốt dưới đây – những “kim chỉ nam” giúp chọn ngành đúng hướng, tránh học sai, làm trái trong tương lai.
- Hiểu rõ bản thân: Xác định sở thích – năng lực – tính cách để không chọn ngành trái ngược bản chất.
- Phù hợp xu hướng thị trường: Ưu tiên các ngành “khát nhân lực” như Công nghệ thông tin, Y tế, Marketing, Logistics, Phân tích dữ liệu.
- Lập kế hoạch rõ ràng: Khoanh vùng trường, khảo sát điểm chuẩn, tìm kiếm học bổng và nhận tư vấn từ nguồn đáng tin.
7.2 Lời khuyên dành cho học sinh chuẩn bị thi đại học
Để không bỡ ngỡ trước ngưỡng cửa đại học, bạn nên bắt đầu hành trình tư vấn chọn ngành thi đại học sớm và có định hướng rõ ràng ngay từ bây giờ.
- Bắt đầu sớm: Nên tham gia các hoạt động hướng nghiệp và tư vấn chọn ngành thi đại học ngay từ năm lớp 11 để có thời gian tìm hiểu.
- Dám thử và điều chỉnh: Nếu chọn sai vẫn có thể chuyển hướng, quan trọng là dám đối diện và thay đổi.
- Tin vào bản thân nhưng vẫn lắng nghe: Hãy cân bằng giữa đam mê cá nhân và mong muốn của gia đình.
- Cập nhật liên tục: Theo dõi thông tin tuyển sinh, xu hướng việc làm từ các nguồn chính thống.
- Trải nghiệm thực tế: Tham gia workshop, dự án thực tập, hoặc hoạt động trải nghiệm nghề để hiểu ngành sâu hơn trước khi quyết định.
Chọn ngành học là bước ngoặt lớn của tuổi trẻ – nơi bạn quyết định không chỉ con đường học tập mà còn cả sự nghiệp tương lai. Một quyết định đúng đắn, dựa trên tư vấn chọn ngành thi đại học cẩn thận và hiểu biết, sẽ giúp bạn phát huy thế mạnh bản thân, tự tin theo đuổi ước mơ. Hãy dành thời gian tìm hiểu, hỏi ý kiến chuyên.
Hải Ngân
11 lượt xem
17-10-2025
