Tư vấn chọn ngành nghề theo năng lực, sở thích và xu hướng việc làm

Bạn đang băn khoăn chưa biết nên học ngành gì phù hợp năng lực, sở thích và không lo thất nghiệp? Bài viết này sẽ tư vấn chọn ngành nghề theo rõ ba tiêu chí: năng lực – sở thích – xu hướng việc làm, giúp học sinh và phụ huynh tự tin hơn khi định hướng tương lai.

1. Vì sao cần tư vấn chọn ngành nghề theo năng lực, sở thích và xu hướng việc làm?

Chọn ngành nghề là quyết định quan trọng ảnh hưởng đến cả sự nghiệp và hạnh phúc lâu dài. Việc tư vấn chọn ngành nghề đóng vai trò then chốt trong quá trình định hướng nghề cho học sinh, giúp các em hiểu rõ bản thân và thị trường lao động. Tuy nhiên, nhiều học sinh và phụ huynh vẫn chọn ngành theo cảm tính, phong trào hoặc lời khuyên thiếu căn cứ, dẫn đến sai lầm và lãng phí thời gian, tiền bạc.

>>> Xem thêm: 5 Bước Định Hướng Nghề Nghiệp Giúp Bạn Chọn Đúng Con Đường

1.1. Thực trạng học sinh chọn ngành theo cảm tính

Hàng năm, rất nhiều học sinh lớp 12 và phụ huynh đưa ra quyết định chọn ngành, chọn trường chỉ dựa vào “hot” hoặc “nghe nói dễ xin việc”, mà chưa xét tới năng lực bản thân hoặc sở thích thật sự. Ví dụ nghiên cứu cho thấy: tại TP. Hồ Chí Minh vùng ven, lựa chọn nghề nghiệp của thanh niên chịu ảnh hưởng mạnh từ môi trường, khả năng bản thân và mạng xã hội.

Việc chọn ngành không phù hợp dẫn tới học không hứng thú, bỏ học, hoặc khi ra trường lại mất thời gian chuyển hướng.

1.2. Lợi ích của việc chọn ngành đúng năng lực – sở thích – xu hướng

Việc được tư vấn chọn ngành nghề bài bản sẽ giúp học sinh:

• Hiểu rõ năng lực bản thân, tránh “chọn ngành không phù hợp” dẫn tới mất thời gian và chi phí.
• Kết hợp với sở thích, giúp duy trì động lực học tập và sáng tạo trong môi trường đại học.
• Hướng tới những ngành có “xu hướng việc làm” tốt, tránh rơi vào ngành “bão hòa” hoặc dễ bị tự động hóa bởi công nghệ.

Ví dụ, theo báo cáo của World Bank: Việt Nam cần chuyển đổi giáo dục – đào tạo để kết nối người lao động với đúng việc làm hiện đại.

Khi kết hợp được cả ba yếu tố này, khả năng thành công nghề nghiệp sẽ cao hơn nhiều.

2. Chọn ngành theo năng lực – Hiểu rõ điểm mạnh của bản thân

Năng lực là nền tảng giúp học sinh phát huy tốt nhất trong học tập và công việc. Việc tư vấn chọn ngành nghề dựa trên năng lực giúp định hướng rõ ràng hơn, tránh tình trạng “chọn sai – học dở – bỏ giữa chừng” vốn phổ biến trong nhiều năm qua.

2.1. Năng lực là gì? Vì sao cần đánh giá trước khi chọn ngành?

“Năng lực” ở đây bao gồm khả năng học tập, tư duy logic, kỹ năng giao tiếp, khả năng sáng tạo, và cả khả năng làm việc nhóm. Nếu chọn một ngành vượt quá năng lực thực tế, học sinh sẽ rất vất vả và rủi ro bỏ giữa chừng tăng cao. Ngược lại, nếu chọn ngành thấp hơn khả năng sẽ không khai thác hết tiềm năng bản thân. Do đó, trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề, việc đánh giá năng lực là bước thiết yếu để “biết mình biết ta”.

2.2. Cách xác định năng lực bản thân qua bài test và trải nghiệm thực tế

Có nhiều công cụ đánh giá năng lực phổ biến như trắc nghiệm Holland, MBTI, hoặc xem kết quả học tập các môn chính.

Ví dụ: nếu học sinh có điểm môn Toán – Lý rất tốt, tư duy logic mạnh, có thể phù hợp với ngành như Kỹ thuật, CNTT; ngược lại nếu mạnh về môn Văn – Sử – Địa và thích giao tiếp xã hội thì ngành Truyền thông – Quan hệ công chúng sẽ phù hợp hơn.

Trong mục hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực, phụ huynh và học sinh nên ưu tiên việc tham gia các buổi workshop trải nghiệm thực tế tại trường đại học hoặc doanh nghiệp để hiểu rõ yêu cầu ngành nghề.

2.3. Gợi ý ngành phù hợp theo nhóm năng lực phổ biến

Ví dụ: Một học sinh có điểm môn Vẽ, thích sáng tạo và cũng có năng lực tự học tốt thì ngành “ngành học dành cho người thích sáng tạo” như Thiết kế đồ họa/Truyền thông đa phương tiện sẽ là lựa chọn hợp lý hơn. Việc kết hợp đánh giá năng lực với sở thích sẽ tăng khả năng thành công và hài lòng nghề nghiệp.

>>> Xem thêm: Bài tập cách định hướng nghề nghiệp cho bản thân

3. Chọn ngành theo sở thích – Giữ lửa đam  Omê, học không thấy mệt

Đam mê là yếu tố giúp người học kiên trì theo đuổi con đường đã chọn. Trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề và định hướng nghề, việc xác định ngành học phù hợp với sở thích cá nhân không chỉ giúp quá trình học tập trở nên nhẹ nhàng hơn mà còn tạo nền tảng để người trẻ phát triển bền vững, sáng tạo và có động lực vươn xa.

3.1. Sở thích ảnh hưởng thế nào đến quá trình học và làm việc?

Khi học ở đại học, thời gian dành cho ngành học, dự án và thực tập rất nhiều. Nếu chỉ chọn ngành vì “dễ xin việc” mà không thực sự thích thì rất dễ bị thiếu động lực, cảm thấy chán nản, dẫn tới kết quả học tập không tốt và cuối cùng là ảnh hưởng tới việc làm sau này. Việc “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” là một trong những câu hỏi lớn của học sinh và phụ huynh. Khi bản thân học sinh yêu thích ngành học, họ thường tự tìm kiếm thông tin, thực tập sớm, phát triển kỹ năng chủ động, từ đó tạo lợi thế cạnh tranh.

3.2. Phân biệt giữa “thích” và “phù hợp” – Đừng để đam mê mù quáng

Tuy nhiên điều quan trọng là: “thích” không nhất thiết đồng nghĩa với “phù hợp” hoặc “xu hướng việc làm tốt”. Ví dụ: Bạn thích chơi game nhưng nếu chỉ dựa vào đó để chọn ngành Lập trình game mà không có tối thiểu năng lực lập trình logic, không có khả năng chịu áp lực thì rất dễ thất bại. Tương tự, nếu bạn thích nghệ thuật nhưng lại không có sáng tạo hoặc tư duy thị giác thì cũng nên cân nhắc. Vì vậy trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề, việc cân nhắc cả năng lực + sở thích + xu hướng rất quan trọng.

3.3. Cách kết hợp sở thích và năng lực để chọn ngành chuẩn xác

Một mô hình đơn giản là hình Venn ba vòng: Sở thích – Năng lực – Xu hướng việc làm. Giao điểm giữa ba vòng này chính là “ngành học lý tưởng”. Khi lựa chọn ngành, học sinh và phụ huynh nên ngồi lại và ghi ra: “Tôi thích gì?”, “Tôi giỏi gì?”, “Ngành nào có tương lai?”. Ví dụ thực tế: bạn thích sáng tạo, bạn có năng khiếu vẽ và đồ họa, và khảo sát xu hướng cho thấy ngành Thiết kế đồ họa/Truyền thông số đang thiếu nhân lực, thì đây là lựa chọn hợp lý. Như vậy sẽ tăng khả năng thành công và cảm thấy hạnh phúc với nghề nghiệp sau này.

4. Chọn ngành theo xu hướng việc làm – Bắt nhịp thời đại, tránh lỗi thời

Thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng dưới tác động của công nghệ, chuyển đổi số và toàn cầu hóa. Việc cập nhật và nắm bắt xu hướng việc làm Việt Nam giai đoạn 2025–2030 là yếu tố quan trọng trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề và định hướng nghề cho học sinh, giúp các em lựa chọn ngành học có tương lai, đáp ứng nhu cầu nhân lực dài hạn.

4.1. Xu hướng nghề nghiệp Việt Nam & thế giới giai đoạn 2025–2030

Theo báo cáo về thị trường lao động Việt Nam, lực lượng lao động có bằng cấp chứng nhận đạt 28,1% trong quý II 2024.

Ngoài ra, nghiên cứu chỉ ra sự chuyển dịch mạnh từ lao động thủ công sang lao động có kỹ năng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực AI, IoT, dữ liệu.

Vì vậy khi làm việc với học sinh và phụ huynh trong việc tư vấn chọn ngành nghề, cần đặt câu hỏi: “Ngành này có đang hoặc sẽ được cần nhiều nhân lực? Có bị tự động hóa không?”

>>> Xem thêm: Top 10 ngành nghề triển vọng cho GenZ giai đoạn 2025 – 2035

4.2. Top 7 nhóm ngành có triển vọng cao tại Việt Nam

Dưới đây là các nhóm ngành được đánh giá có triển vọng cao trong giai đoạn tới, theo nhiều báo cáo chuyên ngành uy tín tại Việt Nam:

• Công nghệ thông tin & Kỹ thuật phần mềm – đặc biệt là các lĩnh vực AI, phân tích dữ liệu và an ninh mạng.
• Marketing số & Truyền thông đa phương tiện – nhu cầu nhân lực tăng mạnh nhờ sự phát triển của thương mại điện tử và thương hiệu cá nhân.
• Logistics & Chuỗi cung ứng – giữ vai trò quan trọng trong hoạt động xuất nhập khẩu và sản xuất toàn cầu.
• Tài chính – Kế toán – Phân tích dữ liệu – hướng đến năng lực xử lý thông tin và dự báo kinh tế.
• Kỹ thuật, Công nghệ xanh, Năng lượng tái tạo – phù hợp với định hướng phát triển bền vững của Việt Nam.
• Chăm sóc sức khỏe & Tâm lý học – nhóm ngành gắn với chất lượng sống và nhu cầu xã hội hiện đại.
• Dịch vụ sáng tạo & Du lịch xanh – thu hút giới trẻ yêu thích sáng tạo, giao tiếp và khám phá văn hóa.

Theo báo cáo “7 Emerging Industries in Vietnam” của Vietnam Economic Review (2024), ngành E-commerce & Digital Retail dự kiến tăng trưởng hơn 20% mỗi năm nhờ sự bùng nổ của tiêu dùng trực tuyến.

Việc cập nhật thông tin này trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề giúp học sinh định hướng nghề sát thực tế hơn, đồng thời lựa chọn nhóm ngành có cơ hội việc làm và thu nhập ổn định trong 5–10 năm tới.

4.3. Cách học sinh cập nhật và phân tích xu hướng việc làm định kỳ

Để lựa chọn ngành phù hợp với xu hướng việc làm, học sinh cần:

• Theo dõi báo chí uy tín như Vietnam Briefing, các báo lớn, cổng thông tin thị trường lao động.
• Tham gia các hội thảo, ngày hội tuyển sinh, ngày hội nghề nghiệp tại các trường cấp 3 và đại học.
• Cân nhắc dữ liệu: ngành nào tăng nhu cầu tuyển dụng, ngành nào sắp bị tự động hoá. Ví dụ, việc làm ở Việt Nam tăng thêm khoảng 523.100 người trong Q1 2025 so với Q1 2024.
• Cân nhắc vùng miền: thu nhập, điều kiện việc làm tại Hà Nội / TP.HCM so với tỉnh lẻ có thể khác nhau.

Qua đó, khi thực hiện tư vấn chọn ngành nghề, việc xem xét xu hướng việc làm sẽ giúp học sinh/chọn đúng ngành “không lỗi thời” và có nhiều cơ hội phát triển.

5. Kết hợp 3 yếu tố để chọn ngành đúng: năng lực – sở thích – xu hướng

Không có lựa chọn nào hoàn hảo nếu chỉ dựa vào một yếu tố. Sự kết hợp giữa năng lực, sở thích và xu hướng việc làm chính là “bí quyết vàng” giúp học sinh tìm ra ngành học phù hợp nhất, tránh cảm giác lạc hướng hoặc thất nghiệp sau tốt nghiệp.

5.1. Mô hình “3 vòng tròn giao nhau” chọn ngành nghề

Khi học sinh và phụ huynh thực hiện quá trình suy nghĩ về nghề nghiệp, một mô hình hiệu quả là hình ba vòng tròn:

• Vòng 1: Năng lực – bạn giỏi, bạn có khả năng phát triển tốt
• Vòng 2: Sở thích – bạn thích điều nào, bạn sẵn sàng gắn bó lâu dài
• Vòng 3: Xu hướng việc làm – ngành nghề có nhu cầu tuyển dụng, tương lai phát triển

Giao điểm giữa ba vòng này chính là lựa chọn ngành học “thiên thời – địa lợi – nhân hòa”. Ví dụ, với học sinh thích sáng tạo, có năng khiếu mỹ thuật, và dữ liệu thị trường cho thấy ngành Thiết kế đồ họa / Truyền thông số đang thiếu nhân lực, thì ngành học đó đáng cân nhắc hơn rất nhiều.

5.2. Case study: Học sinh chọn ngành đúng nhờ đánh giá đủ 3 yếu tố

Minh Anh (tên nhân vật đã được thay đổi) – học sinh lớp 12, Hà Nội. Minh Anh có năng khiếu vẽ, thích sáng tạo, tham gia CLB mỹ thuật và thiết kế đồ họa ở trường; khi mẹ và con cùng tham gia buổi tư vấn hướng nghiệp, qua bài test năng lực và sở thích, phát hiện Minh Anh mạnh về tư duy thị giác và đồ họa. Sau khi tra cứu dữ liệu tuyển dụng, thấy rằng lĩnh vực Truyền thông đa phương tiện và Thiết kế số đang có nhu cầu tăng nhanh, Minh Anh quyết định đăng ký ngành Truyền thông đa phương tiện tại một trường đại học có uy tín. Sau một năm học, Minh Anh nhận được học bổng đổi mới sáng tạo và thực tập tại một agency quảng cáo, điều này chứng tỏ việc chọn ngành đúng theo năng lực – sở thích và xu hướng đã mang lại kết quả rõ ràng.

Qua ví dụ này, phụ huynh và học sinh có thể thấy rằng việc đầu tư thời gian để đánh giá bản thân và khảo sát thị trường là rất xứng đáng trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề.

6. Gợi ý công cụ và nguồn đáng tin cậy để được tư vấn chọn ngành nghề

Thay vì đoán mò hay nghe theo lời khuyên truyền miệng, học sinh có thể sử dụng các bài test năng lực, công cụ tư vấn chọn ngành nghề và dữ liệu dự báo việc làm được công bố bởi các tổ chức uy tín trong và ngoài nước để có quyết định đúng đắn hơn.

6.1. Bài test năng lực và sở thích trực tuyến

Học sinh có thể bắt đầu bằng các bài test như Holland, MBTI hoặc RIASEC, giúp xác định nhóm ngành phù hợp với tính cách và năng lực. Đây là phần quan trọng trong quá trình tư vấn chọn ngành nghề và “hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực”, giúp mỗi học sinh có lộ trình học tập và nghề nghiệp rõ ràng hơn.

>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng

6.2. Trung tâm hướng nghiệp và ngày hội tư vấn tuyển sinh uy tín

Phụ huynh và học sinh nên tham dự các ngày hội tuyển sinh tại trường cấp 3 và đại học, hoặc đến trung tâm hướng nghiệp – nơi các chuyên viên trực tiếp chủ trì buổi trao đổi và chia sẻ kinh nghiệm thực tế. Việc này giúp quá trình tư vấn chọn ngành nghề diễn ra một cách chủ động, thực tế và đúng định hướng nghề nghiệp hơn.

7. Kết luận: Chọn ngành đúng – Chọn tương lai sáng

Việc tư vấn chọn ngành nghề không chỉ là chọn một trường, một ngành học, mà còn là xây dựng một lộ trình phát triển bản thân và nghề nghiệp dài hạn. Khi học sinh và phụ huynh cùng tham gia quá trình này – hiểu rõ năng lực, giữ vững sở thích và cập nhật xu hướng việc làm – thì lựa chọn ngành học sẽ trở nên chủ động và hiệu quả.

Hãy bắt đầu ngay hôm nay: thử bài test năng lực, tìm hiểu sở thích thật sự và khảo sát nhu cầu thị trường. Và nếu cần hỗ trợ, đăng ký tư vấn hướng nghiệp miễn phí từ Khối Giáo dục FPT để đảm bảo bạn chọn đúng ngành, không chọn sai đường.