Kỳ thi đại học luôn được xem là cột mốc quan trọng bậc nhất trong đời học sinh, nhưng chính điều đó lại kéo theo nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học: lo con áp lực, lo con chọn sai nghề, lo sức khỏe tinh thần bị ảnh hưởng, lo cả chuyện tài chính cho chặng đường 4 – 5 năm phía trước.
Trong bối cảnh kỳ vọng xã hội ngày càng lớn và môi trường cạnh tranh khốc liệt, không ít cha mẹ rơi vào trạng thái căng thẳng chẳng khác gì con mình. Vậy làm thế nào để phụ huynh giữ được sự bình tĩnh, đồng hành đúng cách và trở thành điểm tựa vững vàng cho con vượt qua giai đoạn bản lề này? Bài viết dưới đây sẽ phân tích sâu những nỗi lo thầm lặng ấy, đồng thời đưa ra các giải pháp thiết thực từ góc nhìn chuyên gia.
Áp lực thành tích
Trong số những nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học, áp lực thành tích luôn đứng đầu. Nhiều cha mẹ vô tình đặt kỳ vọng quá cao, mong con thi thật tốt, đạt điểm thật cao và vào đúng trường đúng ngành như kế hoạch đã định. Tuy nhiên, kỳ vọng – nếu vượt quá giới hạn – có thể biến thành gánh nặng vô hình khiến cả phụ huynh lẫn học sinh đều căng thẳng.
Tâm lý “con phải hơn người khác” và vòng xoáy vô hình
Không ít phụ huynh thừa nhận rằng họ cảm thấy bất an khi nhìn thấy con bạn, con hàng xóm hoặc học sinh khác học giỏi, đỗ trường top. Sự so sánh vô thức khiến kỳ vọng dâng cao: “Con phải cố nhiều hơn”, “Năm nay con phải thi bằng bạn A”, “Nhà mình không thể thua kém”…
Tâm lý này tạo nên một vòng xoáy thành tích, trong đó trẻ bị buộc phải nỗ lực không phải vì chính mình mà vì áp lực từ những chuẩn mực so sánh. Lâu dần, học sinh dễ rơi vào cảm giác sợ sai, sợ làm phụ huynh thất vọng, thậm chí sợ cả việc học.
Tác động tiêu cực đến tâm lý học sinh ở giai đoạn nước rút
Các nghiên cứu tâm lý học cho thấy những kỳ vọng quá lớn có thể dẫn đến stress, rối loạn lo âu và sự mất tự tin ở học sinh. Ở giai đoạn nước rút trước kỳ thi, khi khối lượng kiến thức cần ôn tập rất lớn, áp lực thành tích càng dễ khiến trẻ kiệt sức, mất tập trung, thậm chí đóng băng trước bài vở.
Nhiều học sinh chia sẻ rằng điều khiến các em sợ hãi nhất không phải bài thi khó hay đề dài, mà là nỗi lo không đáp ứng được kỳ vọng của cha mẹ. Điều này khiến nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học vô tình trở thành nỗi lo của chính học sinh.
>>> Xem thêm: Bí quyết tham vấn chọn nghề và định hướng học tập hiệu quả cho học sinh, sinh viên năm 2025
Lời khuyên: Điều chỉnh kỳ vọng như thế nào để không gây áp lực?
Các chuyên gia giáo dục khuyến nghị rằng phụ huynh cần xây dựng kỳ vọng dựa trên khả năng thật của con, thay vì các chuẩn mực so sánh bên ngoài. Điều quan trọng nhất là hiểu rằng mỗi học sinh có tốc độ tiếp thu, sức bền và thế mạnh khác nhau.
Thay vì chỉ nhấn mạnh kết quả, phụ huynh nên tập trung vào quá trình: con có tiến bộ không, có cố gắng đều đặn không, có giữ được tinh thần ổn định hay không. Khi phụ huynh biết lắng nghe, giảm áp lực và động viên đúng cách, học sinh không chỉ học hiệu quả hơn mà còn giữ được sự tự tin và bình tĩnh.
Lo lắng con mất động lực học
Trong vô số nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học, việc con bất ngờ chững lại, mất tập trung hoặc không còn giữ được tinh thần học như trước là điều khiến cha mẹ hoang mang nhất. Giai đoạn nước rút vốn được xem là thời điểm “vàng”, nhưng cũng là lúc nguy cơ kiệt sức và giảm động lực ở học sinh diễn ra mạnh mẽ nhất. Hiểu đúng nguyên nhân giúp phụ huynh đồng hành hiệu quả hơn.
Dấu hiệu trẻ kiệt sức học tập mà phụ huynh dễ bỏ qua
Nhiều học sinh bước vào những tuần cuối ôn thi với tâm trạng mệt mỏi kéo dài. Trẻ có thể xuất hiện các dấu hiệu như:
- Thường xuyên than buồn ngủ, đau đầu, khó tập trung.
- Ngồi vào bàn học nhưng không thực sự tiếp thu được.
- Trở nên dễ cáu gắt, nhạy cảm hoặc thu mình.
- Tự ti, cảm giác “học mãi không vào”.
- Thành tích thi thử giảm dần dù thời gian học tăng lên.
Điều đáng nói là không ít phụ huynh nhầm lẫn những biểu hiện này là “lười” hoặc “thiếu quyết tâm”, vô tình khiến áp lực chồng lên mệt mỏi. Trong khi thực tế, đây là tín hiệu kiệt sức học đường, nếu không nhận diện sớm có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết quả thi.
>>> Xem thêm: Top 7 cách giúp con học đều các môn ở THPT phụ huynh không thể bỏ qua
Tác nhân khiến học sinh mất động lực trước kỳ thi đại học
Có rất nhiều yếu tố khiến học sinh giảm động lực vào giai đoạn cuối, trong đó phổ biến nhất là:
- Sự bão hoà kiến thức: Khi khối lượng ôn tập quá lớn và liên tục, não bộ rơi vào trạng thái quá tải.
- Thiếu mục tiêu rõ ràng: Nhiều học sinh học chỉ vì “phải học”, không thực sự hiểu mình muốn gì, dẫn đến giảm hứng thú.
- Áp lực từ so sánh: Các bảng điểm thi thử, thành tích của bạn bè khiến học sinh cảm thấy mình thua kém.
- Kỳ vọng quá mức từ phụ huynh: Đây cũng là nguyên nhân khiến nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học tăng cao, nhưng đồng thời cũng khiến học sinh nặng nề hơn.
- Thiếu thời gian nghỉ ngơi đúng cách: Học quá dài, ngủ không đủ, ít vận động, ít giải tỏa,… tất cả góp phần làm giảm năng lượng tinh thần.
Lời khuyên: 3 phương pháp khơi lại năng lượng học tập theo khoa học tâm lý
Các chuyên gia tâm lý giáo dục đưa ra nhiều giải pháp giúp học sinh lấy lại động lực học một cách bền vững, cha mẹ hoàn toàn có thể áp dụng:
- Phương pháp “chia nhỏ mục tiêu”: Thay vì đặt ra những mục tiêu ôn luyện quá lớn trong một lần, phụ huynh cùng con chia nhỏ khối lượng kiến thức thành từng bước rõ ràng, vừa sức. Cảm giác “hoàn thành được một phần” sẽ giúp trẻ đỡ nản, dễ duy trì sự tập trung và nhìn thấy tiến bộ của chính mình.
- Xen kẽ hoạt động thư giãn: Học liên tục trong nhiều giờ liền không đồng nghĩa với hiệu quả cao. Việc đan xen những khoảng nghỉ ngắn, vận động nhẹ hoặc thư giãn tinh thần giúp não bộ có thời gian “sạc lại pin”, từ đó khi quay lại bàn học, trẻ tiếp thu tốt hơn và ít bị quá tải.
- Tăng sự ghi nhận và đồng hành của phụ huynh: Không chỉ điểm số, những nỗ lực nhỏ hằng ngày của con cũng rất cần được ghi nhận. Khi phụ huynh khen ngợi đúng lúc, lắng nghe và đồng hành thay vì chỉ nhắc nhở, trẻ sẽ cảm thấy được tôn trọng, được hỗ trợ. Đây chính là nền tảng quan trọng để duy trì động lực học đến sát ngày thi.
Tài chính cho 4 – 5 năm học đại học
Bên cạnh áp lực học tập, một trong những nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học chính là vấn đề tài chính cho chặng đường dài phía trước.
Mức chi phí đại học hiện nay
Theo thống kê của nhiều trường đại học, tổng chi phí cho một sinh viên trung bình bao gồm ba nhóm lớn:
- Học phí: Tùy trường, tùy ngành, dao động từ vài chục đến hơn trăm triệu mỗi năm, đặc biệt tăng mạnh ở các ngành đặc thù hoặc chương trình chất lượng cao.
- Chi phí sinh hoạt: Bao gồm ăn ở, đi lại, tài liệu học tập, dao động 3 – 8 triệu/tháng tùy khu vực.
- Chi phí phát sinh: Hoạt động ngoại khóa, thiết bị học tập, thực tập, đồ án, chuyển ngành… những khoản thường không được tính trước nhưng lại rất quan trọng với sự phát triển của sinh viên.
Khi cộng dồn các khoản này, tổng chi phí 4 – 5 năm đại học có thể lên đến vài trăm triệu đồng, tạo áp lực không nhỏ cho đa số gia đình.
3 sai lầm khiến phụ huynh luôn cảm thấy “thiếu trước hụt sau”
Đây là một phần quan trọng trong nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học vì nhiều phụ huynh dù đã cố gắng chuẩn bị nhưng vẫn rơi vào vòng xoáy lo lắng tài chính. Nguyên nhân thường xuất phát từ một số sai lầm phổ biến:
- Chỉ tính học phí, bỏ qua chi phí sinh hoạt và phát sinh: Việc tập trung quá nhiều vào học phí mà không ước tính các khoản sinh hoạt và phát sinh khiến tổng chi phí thực tế cao hơn nhiều so với dự tính ban đầu.
- Không lập kế hoạch dài hạn ngay từ sớm: Nhiều gia đình chỉ bắt đầu lo tài chính khi con đã đỗ đại học. Điều này khiến phụ huynh phải xoay xở gấp, dễ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tâm lý của cả nhà.
- Phụ thuộc hoàn toàn vào thu nhập hằng tháng: Không ít phụ huynh nghĩ rằng chỉ cần “đến đâu lo đến đó”, tuy nhiên thu nhập không phải lúc nào cũng ổn định. Khi có biến động (ốm đau, thay đổi công việc…), việc chi trả cho con học đại học có thể trở thành áp lực lớn.
Lời khuyên: Giải pháp lập kế hoạch tài chính giáo dục ngay từ cấp 3
Các chuyên gia khuyến nghị phụ huynh nên xem khoản đầu tư đại học như một kế hoạch dài hạn, thay vì xử lý theo từng năm. Những bước sau có thể giúp gia đình chủ động hơn:
Ước tính tổng chi phí 4 – 5 năm học
Phụ huynh nên tham khảo học phí dự kiến của ngành con muốn học, tính toán chi phí sinh hoạt theo khu vực và dự phòng các khoản phát sinh. Con số này không cần chính xác tuyệt đối, nhưng phải đủ để đưa ra kế hoạch hợp lý.
Thiết lập quỹ giáo dục
Một khoản tiết kiệm cố định hằng tháng, hoặc một quỹ riêng dành cho việc học của con, sẽ giúp gia đình tránh áp lực bất ngờ. Việc chủ động chuẩn bị tài chính cũng giúp giảm đáng kể nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học.
Khuyến khích con tìm kiếm học bổng và việc làm thêm phù hợp
Những suất học bổng khuyến khích học tập, hoạt động ngoại khóa hoặc học bổng theo ngành có thể giúp giảm đáng kể chi phí. Ngoài ra, một số việc làm thêm nhẹ nhàng giúp sinh viên vừa phát triển kỹ năng vừa san sẻ phần nào gánh nặng tài chính.
Lo sợ con chọn sai nghề
Trong số các nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học, việc con chọn sai ngành là nỗi lo âm ỉ nhưng dai dẳng nhất. Bởi khi thiếu định hướng nghề nghiệp rõ ràng có thể ảnh hưởng không chỉ đến 4 năm đại học mà còn cả tương lai sự nghiệp lâu dài.
Lý do học sinh chọn ngành sai
Nhiều học sinh bước vào giai đoạn chọn ngành khi chưa hiểu rõ bản thân muốn gì hoặc thế mạnh của mình ở đâu. Một số nguyên nhân phổ biến khiến các em dễ đưa ra quyết định sai lệch:
- Chọn theo bạn bè: Khi “cả nhóm học CNTT”, “cả lớp thi kinh tế”, học sinh dễ bị cuốn theo mà không cân nhắc liệu mình có phù hợp hay không.
- Quyết định theo cảm tính: Chỉ vì thấy ngành “nghe hay”, “đang hot”, “lương cao”, hoặc đơn giản là “thấy người ta làm nhiều”, học sinh dễ chọn ngành mà không đánh giá tính thực tế.
- Thiếu thông tin về thị trường lao động: Nhiều học sinh chỉ biết đến tên ngành, nhưng không biết ngành đó học gì, làm gì, cơ hội việc làm ra sao, hay yêu cầu kỹ năng cụ thể như thế nào.
- Ít được hướng dẫn bài bản: Sự thiếu kết nối giữa nhà trường, gia đình và thị trường lao động khiến các em phải tự mò mẫm, dẫn đến lựa chọn thiếu cơ sở.
>>> Xem thêm: Top 7 bí quyết định hướng nghề sớm cho học sinh ở tuổi 15-18
Hệ quả của việc chọn ngành sai
Việc chọn sai ngành kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng, không chỉ cho học sinh mà cả gia đình:
- Mất động lực học: Khi học không đúng sở thích, học sinh dễ chán nản, bỏ bê bài vở, thậm chí sợ đến lớp.
- Mất định hướng tương lai: Nhiều bạn năm 2, năm 3 mới nhận ra mình “không hợp”, từ đó rơi vào trạng thái mơ hồ, không biết mình phù hợp với nghề gì.
- Lãng phí thời gian và tài chính: Chuyển ngành, học lại, hoặc ra trường không làm đúng ngành khiến 4 – 5 năm đại học trở thành một hành trình kém hiệu quả.
- Tăng áp lực cho phụ huynh: Điều này khiến nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học trở nên sâu sắc hơn, bởi ai cũng mong khoản đầu tư giáo dục của mình được sử dụng đúng hướng.
Lời khuyên: 4 bước phụ huynh có thể làm để giúp con chọn ngành chính xác hơn
Các chuyên gia định hướng nghề nghiệp cho rằng phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc giúp con ra quyết định đúng. Dưới đây là những bước thiết thực cha mẹ có thể áp dụng:
- Giúp con khám phá bản thân bằng các bộ trắc nghiệm khoa học: Những công cụ như MBTI, Holland, hoặc các bài test năng lực tư duy – sở thích nghề nghiệp có thể giúp học sinh hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu và định hướng phù hợp.
- Cùng con tìm hiểu thông tin thật về ngành học: Thay vì chỉ nghe “ngành này đang hot”, phụ huynh nên cùng con phân tích: học gì? ra trường làm gì? yêu cầu kỹ năng? mức lương trung bình? cơ hội phát triển 3 – 5 năm tới,… Việc có cái nhìn đa chiều giúp học sinh bớt lựa chọn theo cảm tính.
- Kết nối với sinh viên, cựu sinh viên hoặc chuyên gia trong ngành: Trải nghiệm thực tế luôn là thông tin quan trọng nhất. Nghe chia sẻ từ những người đang học hoặc đang làm nghề giúp học sinh có cái nhìn thực tế và chính xác hơn về ngành mình đang cân nhắc.
- Định hướng nhưng không áp đặt: Vai trò của phụ huynh là lắng nghe, định hướng và đặt câu hỏi mở, chứ không phải quyết định thay con. Khi được tôn trọng và đồng hành đúng cách, học sinh sẽ tự tin hơn và đưa ra lựa chọn phù hợp, giảm thiểu rủi ro chọn ngành sai.
Vấn đề sức khỏe tinh thần của con
Trong bối cảnh áp lực thi đại học ngày càng lớn, nhiều phụ huynh nhận thấy con thay đổi cảm xúc, giảm năng lượng hoặc căng thẳng kéo dài, nhưng lại không biết cách can thiệp đúng. Chính điều này khiến nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học thêm nặng nề, bởi tâm lý ổn định là yếu tố quyết định đến hiệu quả ôn thi và thành tích cuối cùng.
Áp lực thi cử và nguy cơ stress, rối loạn lo âu ở tuổi 18
Tuổi 18 là giai đoạn bản lề, nơi học sinh đứng trước nhiều kỳ vọng và yêu cầu quan trọng: lựa chọn ngành học, thi cử, định hướng tương lai. Áp lực từ bài vở, kỳ thi thử, sự cạnh tranh với bạn bè và nỗi lo “nếu trượt thì sao?” khiến nhiều học sinh rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài.
Một số biểu hiện phổ biến có thể bao gồm:
- Khó ngủ, ngủ chập chờn hoặc mất ngủ.
- Đau đầu, mệt mỏi, khó tập trung.
- Tâm trạng thất thường, dễ cáu gắt, dễ khóc.
- Cảm giác tự ti, buồn vô cớ, hoặc sợ hãi kỳ thi.
- Chán học dù trước đó rất quyết tâm.
Nếu không được hỗ trợ đúng lúc, những dấu hiệu này có thể phát triển thành stress nặng, rối loạn lo âu hoặc rối loạn cảm xúc. Điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình ôn thi và sức khỏe lâu dài của trẻ.
Tâm lý tiêu cực từ phụ huynh
Điều ít phụ huynh nhận ra là chính cảm xúc của cha mẹ cũng tác động mạnh đến tinh thần của con. Khi phụ huynh lo lắng thái quá, thường xuyên nhắc nhở, so sánh hoặc vô tình tạo áp lực, học sinh dễ tiếp nhận năng lượng tiêu cực ấy.
Một số hành vi vô tình gây ảnh hưởng:
- Hỏi liên tục “Hôm nay học tới đâu rồi?”, “Con làm được mấy đề?”, “Sao điểm chưa tăng?”.
- So sánh với bạn bè cùng lớp hoặc họ hàng.
- Tỏ ra căng thẳng khi nhắc đến chuyện thi đại học.
- Đề cao thành tích nhưng ít ghi nhận nỗ lực.
Những điều này khiến nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học truyền sang tâm lý học sinh, khiến các em cảm thấy áp lực gấp đôi: vừa phải làm tốt cho bản thân, vừa sợ khiến cha mẹ thất vọng.
Lời khuyên: Các mô hình hỗ trợ tinh thần cho học sinh đang được áp dụng thành công
Nhiều trường học, trung tâm tư vấn và gia đình hiện đã áp dụng những mô hình hỗ trợ tinh thần hiệu quả giúp học sinh ổn định cảm xúc trong giai đoạn ôn thi. Một số mô hình tiêu biểu gồm:
- Liệu pháp tâm lý ngắn hạn (Short-term therapy): Được sử dụng để giúp học sinh giải tỏa lo âu, tăng khả năng kiểm soát cảm xúc, cải thiện tập trung và giảm stress trước kỳ thi.
- Chương trình “kỹ năng quản lý cảm xúc” trong trường học: Nhiều trường tổ chức các buổi workshop, chuyên đề về kỹ năng đối diện áp lực, cách thiết lập lịch ôn thi khoa học và kỹ thuật thư giãn. Học sinh được hướng dẫn cách tự điều chỉnh cảm xúc thay vì để căng thẳng tích tụ.
- Hoạt động trị liệu thông qua nghệ thuật (Art therapy, Music therapy): Các hoạt động sáng tạo giúp học sinh giải tỏa áp lực tự nhiên, thư giãn tinh thần mà không cần thể hiện bằng lời.
- Mô hình “cha mẹ đồng hành tích cực”: Phụ huynh được khuyến khích thay đổi cách giao tiếp, nói chuyện nhẹ nhàng, tập trung vào động viên thay vì thúc ép. Khi cha mẹ giữ được sự bình tĩnh, học sinh có xu hướng ổn định tâm lý nhanh hơn.
Kết luận
Những nỗi lo của phụ huynh khi con sắp thi đại học là điều không thể tránh khỏi, từ áp lực thành tích, tài chính cho đến định hướng tương lai. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất không phải là cha mẹ lo điều gì, mà là cách cha mẹ đồng hành cùng con trong giai đoạn bản lề này.
Khi phụ huynh biết lắng nghe, giảm áp lực và hỗ trợ đúng cách, học sinh sẽ giữ được tinh thần ổn định, tự tin và đủ năng lượng để vượt qua kỳ thi quan trọng. Sự bình tĩnh và thấu hiểu của cha mẹ chính là điểm tựa vững chắc giúp con vững vàng bước vào tương lai.
Thanh Thuý
25 lượt xem
28-11-2025
