Sau khi hoàn thành chương trình THCS, hàng trăm nghìn học sinh trên cả nước lại bước vào mùa “chọn đường” – rẽ sang học nghề hay tiếp tục vào trường THPT để thi đại học. Nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9 là vấn đề được đưa ra và phân tích trong bài viết, có thể trở thành gợi ý hữu ích cho học sinh, phụ huynh.
Vấn đề nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong năm học 2023–2024, khoảng 74,5% học sinh tốt nghiệp THCS tiếp tục học lên THPT, trong khi 25,5% chọn học nghề, trung cấp hoặc chương trình giáo dục thường xuyên. Con số này cho thấy, dù phần lớn học sinh vẫn đi theo “đường mòn” lên cấp ba, nhưng xu hướng chọn học nghề sớm đang ngày càng tăng – đặc biệt ở những gia đình muốn con sớm có nghề ổn định.
Ngoài ra, hiện nay, việc định hướng nghề được thực hiện sớm và có hiệu quả nhất định ở một số trường phổ thông. Trong đó, các hoạt động định hướng nghề cá nhân hoá: làm bài test tính cách định hướng nghề nghiệp, tư vấn nghề nghiệp với chuyên gia, workshop định hướng nghề, cha mẹ định hướng nghề cho con cái…
Các hoạt động này đem đến cho cả học sinh và phụ huynh sự nhìn nhận rõ ràng hơn về bức tranh ngành nghề hiện tại và năng lực của bản thân, của con em mình. Từ đó dẫn tới xu hướng một bộ phận học sinh sớm lựa chọn học nghề.
Nhiều trường học cũng đón đầu xu hướng này của học sinh, phụ huynh và đưa đào tạo, định hướng nghề vào chương trình cho học sinh ngay từ cấp hai. Các chương trình trung cấp, cao đẳng nghề cho học sinh từ lớp 9 cũng phát triển với những lựa chọn nghề nghiệp hấp dẫn theo xu hướng thị trường và tạo nhiều trải nghiệm cho người học.
Vậy nên, nếu để nhìn nhận nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9, học sinh và phụ huynh cần cân nhắc cả mục tiêu, năng lực, nhu cầu cá nhân và định hướng gia đình, tác động của xã hội.
>>> Xem thêm: Cách định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 hiệu quả
Học THPT: Con đường truyền thống, mở ra nhiều cánh cửa học thuật
Với đa số học sinh, phụ huynh Việt Nam, học THPT rồi thi đại học gần như là “quy trình mặc định”. Con đường này giúp các em giữ cơ hội học lên cao, tiếp cận những ngành nghề đòi hỏi kiến thức chuyên sâu như bác sĩ, kỹ sư, luật sư hay giảng viên. Tuy nhiên, xu hướng ngành nghề mới phát triển cũng tạo ra nhiều cơ hội mới cho các bạn trẻ. Do đó, rất nhiều em khi tốt nghiệp THCS đặt ra băn khoăn nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9.
Chương trình THPT thiên về lý thuyết, giúp học sinh rèn tư duy phản biện, năng lực phân tích và các kỹ năng học thuật – những yếu tố cần thiết để phát triển trong môi trường làm việc chuyên môn hoặc nghiên cứu. Với học sinh có năng lực học tập tốt, thích tìm hiểu kiến thức mới và định hướng nghề rõ ràng, đây là lựa chọn phù hợp.
Tuy nhiên, con đường này cũng dài và tốn kém hơn. Ba năm THPT cộng thêm bốn hoặc năm năm đại học là chặng đường không ngắn. Nhiều học sinh đi hết lộ trình này mới nhận ra mình không hứng thú với ngành đã chọn.
Báo cáo của World Bank (2023) cho thấy gần 40% sinh viên Việt Nam ra trường làm trái ngành, nguyên nhân chính đến từ việc chọn hướng đi thiếu căn cứ và thiếu trải nghiệm nghề thực tế.
Ngoài ra, áp lực thi cử, cạnh tranh điểm số, kỳ vọng của gia đình… cũng khiến không ít học sinh THPT cảm thấy căng thẳng. Với những bạn thiên về thực hành, việc học quá nhiều lý thuyết có thể làm mất hứng thú, thậm chí dẫn đến bỏ học giữa chừng. Do đó, cần nhìn nhận và phân tích các góc độ của việc nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9.
Học nghề: Hướng đi thực tế, rút ngắn quãng đường lập nghiệp
Nhìn nhận về việc nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9 thì nếu học THPT là hành trình dài hơi thì học nghề giống như lối đi ngắn và thực hành hơn, nơi học sinh được “chạm nghề” ngay từ tuổi 15–16.
Tại các trường nghề và trung cấp, thời lượng thực hành thường chiếm tới 70% chương trình học. Học viên được rèn kỹ năng nghề cụ thể như điện lạnh, cơ khí, làm bánh, thiết kế đồ họa, du lịch – nhà hàng, công nghệ thông tin… và có thể ra trường đi làm chỉ sau 2–3 năm.
Theo số liệu của Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, hơn 80% học viên tốt nghiệp hệ trung cấp nghề có việc làm ngay, đặc biệt ở các ngành dịch vụ và kỹ thuật. Mức thu nhập ban đầu có thể chưa cao, nhưng ổn định và tăng nhanh theo kinh nghiệm. Với nhiều bạn trẻ, đó là con đường thực tế, đỡ áp lực thi cử, có thể tự lập sớm.
Song, học nghề không phải không có mặt trái. Một số trường nghề còn hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị thực hành, hoặc thiếu liên kết với doanh nghiệp. Học sinh và phụ huynh nếu không tìm hiểu kỹ dễ chọn nhầm nơi đào tạo kém chất lượng, dẫn đến học xong khó xin việc.
Hơn nữa, con đường học tiếp lên cao sau khi học nghề vẫn còn nhiều rào cản. Dù hiện nay đã có các chương trình liên thông lên cao đẳng, đại học, nhưng người học phải bổ sung kiến thức văn hóa và đáp ứng yêu cầu đầu vào riêng.
Vì vậy, nếu học sinh đặt câu hỏi nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9 và muốn sau này vẫn có thể lấy bằng đại học, cần chọn cơ sở nghề có lộ trình liên thông rõ ràng ngay từ đầu.
>>> Xem thêm: Top 7 bí quyết định hướng nghề sớm cho học sinh ở tuổi 15 – 18
So sánh dữ liệu việc làm: “Không phải cứ đại học là dễ xin việc”
Một trong những quan niệm phổ biến ở phụ huynh và học sinh là: “Học đại học chắc chắn rồi việc làm tốt hơn”. Đây cũng là nguyên nhân chính mà nhiều học sinh, phụ huynh băn khoăn nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9.
Tuy nhiên, khi nhìn vào thực tế thị trường lao động Việt Nam, bức tranh không đơn giản như vậy. Theo báo cáo của General Statistics Office of Vietnam (GSO), tỷ lệ thất nghiệp chung trong quý 1/2024 đối với lực lượng lao động trong độ tuổi đã là khoảng 2,24%.
Đối với thanh niên từ 15–24 tuổi, số liệu cho thấy tỷ lệ thất nghiệp lên tới khoảng 7,99% trong cùng kỳ. Điều này cho thấy: dù là đại học hay học nghề, nếu người lao động trẻ chưa có kỹ năng phù hợp, vẫn có khả năng gặp khó khăn khi gia nhập thị trường.
Về thu nhập, báo cáo cho thấy mức thu nhập bình quân của người lao động Việt Nam năm 2023 đạt khoảng 7,1 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, thu nhập có sự phân hoá rõ giữa vùng miền và khu vực đô thị – nông thôn (ví dụ, mức ở khu vực thành thị có thể lên tới khoảng 8–9 triệu đồng/tháng).
Như vậy, rõ ràng: bằng đại học không tự động mang lại việc làm dễ dàng hơn hay thu nhập cao ngay lập tức. Thành công còn phụ thuộc vào kỹ năng, ngành nghề, địa điểm việc làm, và khả năng áp dụng thực tế.
Ngược lại, học nghề, nếu chọn đúng ngành, có kỹ năng thực hành, đáp ứng nhu cầu thị trường có thể giúp học viên nhanh ra nghề, có thu nhập sớm và không mất nhiều thời gian, chi phí đào tạo. Đây cũng là một khía cạnh học sinh, phụ huynh cần cân nhắc khi lựa chọn nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9.
Tóm lại: mỗi con đường – học đại học hay học nghề – đều có giá trị riêng. Vậy nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9, điều quan trọng là chọn lộ trình phù hợp với bản thân, chứ không phải chọn theo mặc định học THPT rồi học đại học mới là tốt nhất.
Nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9: Hãy bắt đầu từ chính bản thân mình
Quyết định nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9 thực sự nên xuất phát từ chính bản thân học sinh và sự tư vấn, đồng hành phối hợp với phụ huynh.
Trước hết, học sinh hãy tự hỏi: Em có cảm thấy mình hứng thú với việc học lý thuyết nhiều hơn, hoặc em thích thực hành, thích “làm nghề” sớm hơn? Việc học lý thuyết nhiều yêu cầu tính kiên nhẫn, khả năng tổ chức, chịu được áp lực thi cử; trong khi học nghề phù hợp hơn với những bạn thích môi trường thực hành, tay nghề, trải nghiệm nhanh.
Tiếp theo, điều kiện gia đình và tài chính cũng là yếu tố không thể bỏ qua. Học THPT và đại học kéo dài 7–8 năm, chi phí có thể cao hơn. Nếu gia đình không có điều kiện, học nghề sớm có thể là lựa chọn sáng suốt hơn. Đồng thời, nên tìm hiểu nghề nào đang có nhu cầu cao tại địa phương hoặc khu vực mình sống vì ra nghề đúng ngành, đúng nhu cầu sẽ gia tăng khả năng có việc.
Nếu chọn học nghề, một tiêu chí rất quan trọng là: trường nghề đó có chương trình liên thông lên cao đẳng/đại học, hoặc có cam kết đầu ra, liên kết doanh nghiệp, hỗ trợ việc làm hay không? Nếu không, học viên có thể bị “kẹt” ở nghề cơ bản và khó mở rộng sau này.
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng: hãy hình dung em muốn trở thành ai trong 5 năm tới, có thu nhập ổn định, hay học sâu cho bằng cấp cao hơn? Nhờ hình dung rõ tương lai sẽ giúp chọn hướng đi phù hợp hơn và có câu trả lời rõ ràng hơn cho việc nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9.
Bên cạnh đó, học sinh nên được khuyến khích dành thời gian tham gia các hoạt động trải nghiệm như ngày hội hướng nghiệp, workshop nghề nghiệp, làm các bài test tính cách định hướng nghề nghiệp ngay từ cấp THCS.
Đây là cách tốt để học sinh thử sức trước và hiểu rõ bản thân hơn, tránh chọn sai hướng. Trong lúc ấy, lựa chọn không chỉ dựa trên điểm số hay cảm tính mà dựa trên hiểu biết về chính mình và hiểu biết về thế giới nghề nghiệp xung quanh.
>>> Xem thêm: Thực tế định hướng nghề nghiệp cho học sinh
Kết luận
Nên chọn trường THPT hay học nghề sau lớp 9 thực ra không có đáp án chính xác nên/ không nên. Học THPT không có nghĩa là giỏi hơn, và học nghề cũng không đồng nghĩa là kém cỏi hoặc hết lựa chọn.
Điều quan trọng là học sinh và gia đình hiểu rõ bản thân, chọn đúng hướng đi, và nỗ lực trên con đường định hướng nghề mình chọn. Một học sinh học nghề có thể trở thành chuyên gia kỹ thuật giỏi, chủ doanh nghiệp nhỏ, hoặc thậm chí là thợ lành nghề có thu nhập cao. Một học sinh học THPT, học lên đại học có thể trở thành kỹ sư, giảng viên, hay người làm nghiên cứu.
Tất cả đều là những hành trình đáng trân trọng, nếu phụ huynh hỗ trợ học sinh đúng cách để biết phát huy thế mạnh của mình.
Lộ trình nghề nghiệp sớm từ cấp 2: Bước khởi đầu vững chắc cho tương lai
Viết Chung
Ảnh: Internet
32 lượt xem
28-11-2025
