“Nên chọn ngành hay chọn trường trước” luôn là câu hỏi khiến nhiều phụ huynh trăn trở khi định hướng tương lai cho con. Một quyết định sai có thể khiến con học sai ngành, lạc hướng nghề nghiệp, mất thời gian tìm lại đam mê. Bài viết dưới đây giúp cha mẹ hiểu rõ nên ưu tiên yếu tố nào, từ đó đồng hành đúng cách trên hành trình chọn ngành, chọn trường.
1. Vì sao câu hỏi “nên chọn ngành hay chọn trường trước” lại quan trọng?
Việc “nên chọn ngành hay chọn trường trước” trở thành bài toán sống còn với gia đình khi khảo sát mới nhất cho thấy gần 30% sinh viên Việt Nam từng cân nhắc đổi ngành giữa chừng vì chọn không phù hợp ban đầu.
Cho nên đối với phụ huynh, việc hiểu rõ ưu tiên nào trước khi con bước vào đường đại học là rất quan trọng.
1.1. Áp lực của phụ huynh và học sinh trong giai đoạn chọn nghề
Trong quá trình học phổ thông, nhiều phụ huynh để tâm tới việc “trường nào danh tiếng” hơn là “ngành nào phù hợp với con”. Khi phụ huynh hỏi: “Con muốn học trường A nổi tiếng, hay học ngành mà con thích?”, câu hỏi này thể hiện rõ sự lúng túng trong việc nên chọn ngành hay chọn trường trước.
Có phụ huynh cho rằng nếu con vào được trường top thì dù ngành không rất phù hợp cũng có thể “ăn theo” danh tiếng trường để mở ra nhiều cơ hội. Nhưng thực tế, nếu con học ngành mình không thích, có thể dẫn tới mất động lực, chuyển ngành hoặc bỏ học giữa chừng. Theo bài viết của Times Higher Education, có khoảng 30% sinh viên Việt Nam từng nghĩ tới việc chuyển ngành vì chọn sai ban đầu.
Áp lực này càng lớn khi điểm thi, khối thi, điểm chuẩn của các trường luôn được gia đình và học sinh theo sát, khiến quyết định đôi khi bị chi phối bởi “khối A cho trường top” hơn là “ngành phù hợp với năng lực, sở thích”. Đây chính là xuất phát điểm cho câu hỏi: nên chọn ngành hay chọn trường trước?
1.2. Hệ quả của việc chọn sai ngay từ đầu
Khi phụ huynh và học sinh không xác định rõ: ngành nào phù hợp (sở thích, năng lực, thị trường) mà chỉ “chọn trường trước”, hoặc ngược lại chọn ngành theo xu hướng và bỏ qua môi trường trường, thì kết quả có thể là: con không thích ngành, không theo hết năm đầu, chuyển sang ngành khác, hoặc học xong nhưng không tìm được việc đúng chuyên ngành.
Một nghiên cứu tại Việt Nam với hơn 3.806 học sinh lớp 12 chỉ rõ rằng việc lựa chọn chuyển hướng giáo dục – tức việc chọn ngành/trường rồi thay đổi, chịu sự ảnh hưởng mạnh của thông tin, thời gian, cơ hội.
Nếu phụ huynh biết trước rằng hậu quả của việc chọn sai là mất thời gian, tốn chi phí, ảnh hưởng tâm lý học sinh, thì sẽ có cách đồng hành hiệu quả hơn.
Bằng chứng là, Báo chí Việt Nam nhận định trong mùa tuyển sinh 2025, xu hướng chọn ngành nghề có sự thay đổi rõ rệt, nhiều học sinh và phụ huynh cân nhắc kỹ hơn ngành học theo thị trường lao động.
Vì vậy, khi đặt câu hỏi “nên chọn ngành hay chọn trường trước”, chúng ta không đơn giản nói về cái nào tốt hơn mà là lựa chọn đúng lúc, đúng bước, đúng hoàn cảnh.
2. Chọn ngành trước – Lý do và lợi ích của cách chọn này
Khi phụ huynh và học sinh phân vân nên chọn ngành hay chọn trường trước, thì chọn ngành trước sẽ giúp đặt nền móng nghề nghiệp rõ ràng. Dưới đây là lý do và lợi ích.
2.1. Hiểu rõ bản thân giúp chọn đúng ngành
Việc chọn ngành theo sở thích, năng lực là bước đầu để đảm bảo học tập có động lực và phát triển được năng lực cá nhân. Khi phụ huynh giúp con làm việc với các công cụ tư vấn chọn ngành nghề, như test hướng nghiệp, phân tích sở thích, tính cách, thì việc lựa chọn ngành sẽ có cơ sở hơn thay vì cảm tính.
Ví dụ: Một học sinh yêu thích vẽ, sáng tạo; nếu phụ huynh chỉ vì thấy trường danh tiếng mà đẩy con vào ngành kinh tế khối A thì rất có thể con sẽ cảm thấy không phù hợp. Trong trường hợp này, chọn ngành học phù hợp với năng lực (ví dụ nhóm ngành sáng tạo như thiết kế, truyền thông) sẽ giúp tăng cơ hội thành công và niềm hứng khởi.
>>> Xem thêm: Gợi ý 10 ngành học dành cho người thích sáng tạo, năng động và tự do
Một nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy học sinh khi có thông tin tốt, được thảo luận với phụ huynh và có thời gian cân nhắc — thì việc lựa chọn sau này ít thay đổi hơn.
Vì vậy, ưu tiên chọn ngành trước là cách nhiều chuyên gia khuyến nghị: bạn xác định nghề nào tương lai, rồi tìm trường phù hợp với ngành đó.
2.2. Ngành học quyết định 70% hướng nghề nghiệp tương lai
Ngành học là nơi đưa con vào lộ trình nghề nghiệp cụ thể: chương trình học, kỹ năng cần thiết, thực tập, mạng lưới ngành nghề. Nếu chọn ngành phù hợp với thị trường lao động, con sẽ có lợi thế lớn. Ví dụ: Trong số những học sinh có xu hướng chọn ngành công nghệ, kỹ thuật, mùa tuyển sinh 2025 có sự chuyển dịch rõ ràng sang các ngành kỹ thuật – công nghệ – kinh tế gắn với công nghệ.
Điều này cho thấy nếu phụ huynh và học sinh chọn ngành dựa trên cả sở thích và thị trường, sẽ tăng cơ hội việc làm sau này. Trong đó, việc tìm hiểu các ngành thiếu nhân lực trong 5 năm tới là một phần của chiến lược chọn ngành thông minh.
Khi bạn chọn trường rồi mới chọn ngành, rất có thể bạn bị giới hạn bởi chương trình ngành học của trường, nếu trường không mạnh ngành bạn muốn thì bạn có thể “chọn nhánh phụ” hoặc chuyển ngành, mất thêm thời gian. Vì vậy, nhiều chuyên gia nghề nghiệp cho rằng việc chọn ngành trước sẽ giúp định hướng rõ hơn, sau đó mới xét tới trường nào mạnh ngành đó.
2.3. Khi nào nên chọn ngành trước?
Chọn ngành trước phù hợp với các học sinh đã có định hướng rõ ràng: biết mình thích gì, giỏi gì, có sở trường hoặc sở thích đặc biệt. Ví dụ: Học sinh thích sáng tạo – bạn có thể tham khảo ngành học dành cho người thích sáng tạo như thiết kế đồ họa, marketing, truyền thông đa phương tiện. Hoặc học sinh thích lập trình có thể chọn ngành công nghệ thông tin, kỹ thuật phần mềm.
Trong tình huống này, phụ huynh hỗ trợ con làm test hướng nghiệp và tìm hiểu hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực sẽ rất hữu ích. Vì khi đã rõ ngành rồi, việc chọn trường sẽ thiên về “chương trình tốt, có hỗ trợ thực tập, doanh nghiệp đối tác” hơn là “trường nổi tiếng” thuần túy.
Tóm lại, nếu con đã có ý tưởng nghề nghiệp từ sớm thì: trước tiên chọn ngành, sau đó chọn trường.
>>> Xem thêm: 7 Bước hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực và sở thích cá nhân
3. Chọn trường trước – Khi nào là lựa chọn hợp lý?
Mặc dù việc nên chọn ngành hay chọn trường trước thường nghiêng về chọn ngành trước, nhưng có trường hợp đặc biệt người ta nên chọn trường trước, và dưới đây là lý do.
3.1. Trường tốt giúp đảm bảo môi trường học và cơ hội phát triển
Một trường đại học có uy tín, cơ sở vật chất hiện đại, mạng lưới doanh nghiệp, chương trình hỗ trợ hướng nghiệp và chuyển đổi ngành sẽ là nền tảng vững chắc. Ví dụ: Khi học tại trường mạnh đa ngành, nếu con sau này muốn chuyển hướng hoặc “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” bị thay đổi, vẫn có thể linh hoạt chuyển ngành, đổi chuyên, thay vì bị “khóa” trong ngành rất đặc thù.
>>> Xem thêm: Nên chọn ngành theo sở thích hay điểm thi để không hối tiếc
Chọn trường trước trong hoàn cảnh này có nghĩa là bạn ưu tiên môi trường đào tạo tổng thể tốt rồi mới xét đến ngành cụ thể. Điều này phù hợp với những học sinh chưa xác định rõ ngành học, hoặc muốn trải nghiệm trước rồi mới quyết định.
Một số trường đại học nghiên cứu quốc tế nhận xét rằng ở Việt Nam, phần lớn sinh viên khi chọn trường mà chưa được tư vấn kỹ ngành sẽ gặp khó khăn sau này.
Vì vậy, phụ huynh có thể cân nhắc chọn trường có hỗ trợ hướng nghiệp, có nhiều lựa chọn ngành, thay vì trường chỉ nổi tiếng nhưng “ngành ít linh hoạt”.
3.2. Lợi thế của việc học tại trường mạnh về đào tạo đa ngành
Trường có nhiều khoa, đa ngành, nhiều chương trình liên kết quốc tế, nhiều lựa chọn ngành phụ, hỗ trợ đổi ngành, sẽ là một “trường phòng thủ” tốt cho học sinh chưa chắc ngành mình yêu thích. Khi con vào trường đó, có thể trong năm đầu trò chuyện, trải nghiệm rồi quyết định nghiêm túc hơn ngành học.
Giả sử phụ huynh lo rằng con vẫn chưa định hình ngành, thì chọn trường trước, trước tiên đảm bảo con vào được trường tốt, sau đó cùng con tìm ngành, sẽ giúp giảm rủi ro. Trong trường hợp này, việc tìm kiếm kinh nghiệm chọn trường đại học là rất cần thiết: phụ huynh nên tìm hiểu chương trình đào tạo, khả năng đổi ngành, hỗ trợ học sinh tỉnh lẻ nếu có…
Một trường đa ngành mạnh cũng giúp giảm cảm giác “học ngành tôi không thích rồi phải chuyển”, vì có lựa chọn bên trong trường.
Vì vậy, chọn trường trước là chiến lược hợp lý nếu con cần môi trường khám phá, chưa rõ định hướng nghề nghiệp.
3.3. Khi nào nên chọn trường trước?
Nếu học sinh chưa có khái niệm rõ ràng về ngành nghề, hoặc phụ huynh muốn ưu tiên yếu tố “trường danh tiếng”, “môi trường quốc tế”, “tiếp cận doanh nghiệp” hơn là ngành cụ thể, thì chọn trường trước sẽ hợp.
Ví dụ: Học sinh tỉnh lẻ, cần môi trường tốt hơn về học phí vừa phải, hỗ trợ học sinh tỉnh lẻ, có thể ưu tiên “các trường có học phí vừa phải tại Hà Nội” hoặc trường có chính sách tuyển sinh đặc biệt. Trong trường hợp này, phụ huynh có thể gọi cho trường, xem xét chương trình ngành, hỏi về việc chuyển ngành, tìm hiểu “trường phù hợp với học sinh tỉnh lẻ” trước khi chọn ngành chi tiết.
>>> Xem thêm: Gợi ý top trường phù hợp với học sinh tỉnh lẻ tại Hà Nội và TP.HCM
Như vậy, chọn trường trước có thể là bước khởi đầu, nhưng sau đó vẫn cần chọn ngành phù hợp để tránh lựa chọn loạn và con bị lạc hướng.
4. So sánh hai cách chọn: Chọn ngành trước vs Chọn trường trước
Việc phân tích “nên chọn ngành hay chọn trường trước” cần nhìn rõ ưu‑nhược điểm của từng cách để phụ huynh có lựa chọn phù hợp với thực tế gia đình, con cái và mục tiêu nghề nghiệp.
4.1. Bảng so sánh ưu – nhược điểm
| Tiêu chí | Chọn ngành trước | Chọn trường trước |
| Mục tiêu | Định hướng nghề nghiệp rõ ràng | Môi trường học tập tốt, trường danh tiếng |
| Ưu điểm | Học sinh có động lực, phù hợp năng lực – sở thích | Trường mạnh giúp mở nhiều ngành, linh hoạt đổi |
| Nhược điểm | Nếu ngành đã chọn trường không mạnh sẽ chịu thiệt | Có thể học ngành không phù hợp nếu chỉ lo trường |
| Phù hợp với ai | Học sinh đã có định hướng nghề nghiệp | Học sinh chưa rõ ngành hoặc muốn môi trường tốt hơn |
4.2. Chuyên gia giáo dục nói gì?
Theo Times Higher Education, một chuyên gia giáo dục tại Việt Nam cho rằng:
“Phụ huynh nên giúp con khám phá bản thân trước khi chọn trường. Vì nhiều sinh viên chọn trường danh tiếng nhưng ngành học không phù hợp dẫn tới mất hứng và kết quả không như mong đợi.”
Điều này củng cố quan điểm rằng khi đặt câu hỏi “nên chọn ngành hay chọn trường trước”, thì ưu tiên đơn giản nhất là chọn ngành trước nếu có thể, nhưng nếu chưa thì chọn trường tốt, rồi nhanh chóng chọn ngành phù hợp bên trong trường.
Phụ huynh nên tham khảo kinh nghiệm chọn ngành học và tư vấn chọn trường cho học sinh để hiểu rõ hơn trước khi quyết định. Việc tham khảo thông tin từ trường, hỏi về khả năng thay ngành, học phí, học bổng, thực tập… rất quan trọng.
5. Gợi ý quy trình 5 bước giúp phụ huynh đồng hành cùng con khi chọn ngành và trường
Dưới đây là một quy trình thực tiễn gồm 5 bước giúp phụ huynh và học sinh cùng thực hiện việc phân tích “nên chọn ngành hay chọn trường trước” một cách bài bản và hiệu quả.
5.1. Bước 1: Hiểu con – năng lực, sở thích, tính cách
Bước đầu tiên là phụ huynh cùng con làm việc với các công cụ như test tính cách (ví dụ MBTI), trắc nghiệm hướng nghiệp, hỏi con những câu: “Con thích làm gì khi rảnh?”, “Con giỏi môn nào?”, “Con có hình dung nghề nghiệp nào mình muốn trong tương lai?” Đây là giai đoạn tìm hiểu sâu về bản thân học sinh. Việc này giúp xác định ngành phù hợp trước rồi mới chọn trường. Nếu con chưa rõ, có thể ưu tiên chọn trường có chương trình đa ngành để có “thời gian thử”.
Ví dụ: Một em học sinh khối C nhưng thích sáng tạo nội dung, phụ huynh có thể tìm hiểu ngành học phù hợp với người sáng tạo hoặc ngành học phù hợp với học sinh khối C/D, để tránh chỉ nhận diện “học sinh khối A mới vào trường mạnh”.
Việc này sẽ giúp giảm áp lực “nên chọn ngành hay chọn trường trước” thành việc tuần tự rõ ràng hơn.
>>> Xem thêm: Hướng nghiệp cho học sinh giỏi khối C: 7 lựa chọn nghề nghiệp triển vọng
5.2. Bước 2: Tìm hiểu ngành nghề phù hợp với năng lực
Sau khi hiểu con, phụ huynh và con cùng tra cứu thông tin về ngành nghề: xu hướng thị trường, mức lương đầu vào, cơ hội việc làm, có dễ xin việc hay không, ngành nào đang thiếu nhân lực trong 5 năm tới.
>>> Xem thêm: Chọn ngành nào dễ xin việc nhất hiện nay – Bật mí top 10 ngành hot
Ví dụ: Trong mùa tuyển sinh 2025, có xu hướng học sinh chuyển sang các ngành kỹ thuật và công nghệ.
Phụ huynh nên dùng thông tin từ báo lớn hoặc nghiên cứu uy tín để tham khảo, rồi cùng con chọn 2‑3 ngành tiềm năng. Sau đó, đặt câu hỏi: nếu con học ngành đó, trường nào ở Việt Nam (hoặc quốc tế) đào tạo tốt? Từ đó chuyển sang bước chọn trường. Đây là cách giải quyết “nên chọn ngành hay chọn trường trước” theo hướng ngành trước.
5.3. Bước 3: Chọn trường có thế mạnh đào tạo ngành đó
Khi đã có 1‑2 ngành tiềm năng, phụ huynh cùng con tìm trường có chương trình đào tạo mạnh ngành đó: đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất, liên kết doanh nghiệp, khả năng thực tập, cơ hội đổi ngành nếu muốn. Việc này giúp con học ngành đúng định hướng.
Nếu trường có chương trình linh hoạt đổi ngành thì chọn trường trước cũng có thể là lựa chọn tốt, nhưng ưu tiên vẫn là tìm trường “phù hợp ngành”. Đây là nơi quyết định rủi ro khi “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” bị ảnh hưởng bởi việc chọn trường không mạnh ngành đó.
Phụ huynh nên tham khảo thông tin trường, hỏi về chính sách học bổng, hỗ trợ học sinh tỉnh lẻ, học phí vừa phải, đặc biệt nếu hoàn cảnh gia đình có giới hạn tài chính.
5.4. Bước 4: Trao đổi với cố vấn hướng nghiệp, cựu sinh viên
Một bước không thể thiếu là tìm đến người đã đi trước: cố vấn hướng nghiệp trường THPT, trung tâm tư vấn nghề nghiệp hoặc cựu sinh viên trường – ngành mà con định chọn. Họ sẽ giúp phụ huynh và học sinh hiểu rõ hơn môi trường học tập, thị trường việc làm, những điều “không học trong sách”.
Việc này giúp xác nhận rằng việc “chọn ngành trước” hay “chọn trường trước” của bạn là phù hợp với thực tế và có dữ kiện để đưa ra quyết định.
Phụ huynh nên đăng ký buổi workshop hướng nghiệp, hiện nay nhiều trường và đơn vị tư vấn miễn phí hoặc chi phí thấp. Đây là dạng hướng dẫn chọn ngành theo tính cách MBTI, hoặc hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực rất hữu ích.
5.5. Bước 5: Đưa ra quyết định cùng con, không áp đặt
Cuối cùng, khi đã hiểu rõ con, hiểu rõ ngành nghề, hiểu rõ trường, phụ huynh và học sinh cùng ngồi lại, cân nhắc ưu‑nhược, quyết định theo kế hoạch. Việc phụ huynh áp đặt “Con phải vào trường này, ngành này vì danh tiếng” dễ dẫn tới việc con mất hứng học.
Nếu đã xác định rằng “nên chọn ngành hay chọn trường trước”, thì phụ huynh nên cùng con chọn một trong hai hướng phù hợp:
- nếu con rõ ngành → chọn ngành trước rồi chọn trường.
- nếu con chưa rõ ngành → chọn trường có môi trường tốt, đa ngành rồi chọn ngành.
Phụ huynh hãy làm người hỗ trợ, người bạn đồng hành, không phải người quyết định thay thay con. Điều này giúp con có trách nhiệm với quyết định của mình và động lực để học tốt.
>>> Xem thêm: Cha Mẹ Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Con Như Thế Nào Để Không Áp Đặt?
6. Kết luận: Nên chọn ngành hay chọn trường trước?
Vậy nên cuối cùng, khi đứng trước câu hỏi “nên chọn ngành hay chọn trường trước”, câu trả lời là tùy hoàn cảnh của học sinh và gia đình.
Nếu con đã có định hướng rõ ràng về nghề nghiệp, biết mình thích gì và giỏi gì, nên chọn ngành trước.
Nếu con chưa rõ ngành, nhưng bạn muốn ưu tiên môi trường học tập tốt, có thể chọn trường trước, nhưng cần nhanh chóng xác định ngành trong 1‑2 năm đầu.
Vai trò của phụ huynh là đồng hành, thông tin, hỗ trợ con tìm hiểu, không phải đặt toàn bộ quyết định lên vai mình. Khi cả gia đình cùng bàn bạc, cùng tìm hiểu, cùng quyết định, con sẽ học có mục đích hơn, ít bị chênh vênh giữa chọn ngành và chọn trường.
Chúc các phụ huynh tìm được hướng đi phù hợp cho con, không còn phải lo “nên chọn ngành hay chọn trường trước” mà thay vào đó là hành trình lựa chọn thông minh, phù hợp và đầy ý nghĩa.
Nên chọn ngành hay chọn trường trước? Gợi ý chiến lược đồng hành cùng con hiệu quả
Hải Ngân
14 lượt xem
28-11-2025
