Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích để thành công

Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích là cách nhiều học sinh hiện nay dùng để định hướng nghề nghiệp. Qua bài viết này, học sinh và phụ huynh có thể tìm hiểu khái niệm, cách lựa chọn và những lưu ý quan trọng chọn ngành, chọn nghề bắt đầu từ niềm yêu thích.

Thế nào là chọn ngành học từ sở thích?

Chọn ngành học là quá trình học sinh xác định lĩnh vực đào tạo, ngành nghề muốn theo đuổi trong tương lai – bước khởi đầu quan trọng cho hành trình nghề nghiệp của học sinh.
Sở thích là những hoạt động, lĩnh vực mà cá nhân mỗi người cảm thấy hứng thú, có niềm vui và động lực khi thực hiện.

Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích là việc học sinh dựa trên những điều mình yêu thích để định hướng nghề, lựa chọn công việc muốn theo đuổi tương lai.

Theo khảo sát của Navigos Group (2023), có hơn 47% học sinh Việt Nam lựa chọn ngành học dựa vào sở thích cá nhân. Ở tuổi 17–18, phần lớn học sinh mới chỉ có trải nghiệm học tập, tham gia các hoạt động ngoại khoá cùng bạn bè, thầy cô, chưa có nhiều trải nghiệm tiếp xúc thực tế, nên kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích là căn cứ các bạn dễ nhận biết nhất. Học sinh vì thế mà hay dựa vào sở thích cá nhân để định hướng nghề muốn học tập ở bậc đại học hoặc xa hơn là làm việc sau khi tốt nghiệp.

Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích để thành công

Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích một cách chính xác là học sinh nên kết hợp nhiều phương pháp để hiểu rõ sở thích, khả năng, mong muốn của bản thân và khớp nối nó với nhu cầu của thị trường lao động trong bối cảnh hiện nay.

Làm các bài test định hướng nghề

Các bài trắc nghiệm như MBTI, Holland (RIASEC) hay DISC giúp xác định nhóm tính cách, điểm mạnh, phong cách làm việc và ngành nghề phù hợp. Đây là một cơ sở có tính khoa học, giúp học sinh thấu hiểu bản thân một cách tương đối toàn diện, từ đó có thể xác định nghề nghiệp mình có mong muốn, khả năng theo đuổi.

Đây cũng là một trong những căn cứ kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích được tương đối nhiều học sinh sử dụng. Ví dụ, học sinh có nhóm tính cách Investigative (I) trong Holland thường hợp với các ngành khoa học, công nghệ, nghiên cứu; trong khi nhóm Artistic (A) lại phù hợp với truyền thông, thiết kế, nghệ thuật.

>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng

Quan sát và thấu hiểu bản thân

Học sinh nên tự hỏi: “Mình thường hứng thú với hoạt động gì? Mình thấy tự tin khi làm điều gì? Mình có sẵn kỹ năng nào?”
Song song đó, các bạn có thể tìm hiểu thông tin về định hướng nghề, ngành nghề và xu hướng lao động, chẳng hạn theo báo cáo của VietnamWorks 2024, nhóm ngành công nghệ thông tin, phân tích dữ liệu, truyền thông số, marketing và giáo dục vẫn nằm trong top 10 ngành có nhu cầu tuyển dụng cao nhất 5 năm tới.

Tham khảo tư vấn từ cha mẹ, thầy cô, chuyên gia hướng nghiệp

Trong quá trình định hướng nghề, đặc biệt với lứa tuổi 17-18 của các bạn học sinh, việc tham khảo trải nghiệm từ các bậc phụ huynh, thầy cô, chuyên gia tư vấn hướng nghiệp rất quan trọng. Kiến thức, kinh nghiệm làm việc, hiểu biết về ngành nghề và xã hội từ họ có thể chia sẻ những thông tin hữu ích và góc nhìn phù hợp với từng cá nhân học sinh.

Tuy nhiên, học sinh nên chủ động lắng nghe, chắt lọc thông tin, kết hợp với trao đổi, chia sẻ thẳng thắng thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào ý kiến của phụ huynh, thầy cô hay chuyên gia. Bởi, cuối cùng, chính các bạn mới là người thực sự hiểu mình muốn gì và có thể theo đuổi công việc gì trong lâu dài.

Thuận lợi và hạn chế khi có kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích

Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích giúp học sinh bắt đầu hành trình theo đuổi nghề nghiệp tương lai với sự hứng khởi. Tuy nhiên, cách thức này cũng tồn tại một số hạn chế, nhất là trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi và ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề phát triển nhanh chóng.

Thuận lợi khi có kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích

• Hứng thú và động lực học tập cao hơn: Khi có kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích, được học ngành mình thích, học sinh thường có động lực tự học, tham gia sâu hơn vào hoạt động học thuật và ngoại khóa. Điều này tăng khả năng đạt kết quả tốt và duy trì lâu dài. Nhiều nghiên cứu quốc tế cho thấy sự hài lòng với chuyên ngành liên quan chặt chẽ đến mức độ thỏa mãn cuộc sống học tập.
• Dễ phát huy thế mạnh cá nhân và sáng tạo: Sở thích thường kéo theo năng lực tiềm ẩn (ví dụ: bạn học sinh thích vẽ thì dễ có năng lực phát triển theo ngành Thiết kế đồ hoạ; bạn khác thích viết thì nhiều khả năng theo ngành truyền thông, báo chí…. Có kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích đúng đắn, bạn có thể xây dựng lộ trình học tập theo định hướng nghề phù hợp, tăng khả năng thành công trong nghề nghiệp.
• Tăng khả năng gắn bó lâu dài với nghề (giảm tỷ lệ chuyển ngành khi đang học hoặc làm trái ngành, trái nghề sau khi tốt nghiệp). Học sinh có cảm xúc tích cực với ngành sẽ ít có động lực bỏ học giữa chừng, làm cho hành trình định hướng nghề bền vững hơn. Đây là mục tiêu quan trọng của mọi chương trình định hướng nghề.

Hạn chế khi kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích chưa phù hợp

• ·Sở thích không phù hợp với năng lực. Nhiều bạn “thích” một hoạt động nhưng khi phải rèn luyện chuyên sâu (toán, ngoại ngữ, tư duy logic…) thì không đạt yêu cầu nói cách khác là không đủ năng lực để thực hiện. Nếu không đánh giá năng lực thực tế, học sinh dễ rơi vào tình trạng “thích lúc ban đầu nhưng không đủ khả năng theo đuổi nên dễ dẫn đến bỏ cuộc giữa chừng.
• Không cập nhật thị trường lao động và cơ hội nghề nghiệp. Một số ngành “hấp dẫn” về hình ảnh nhưng thực tế nhu cầu tuyển dụng thấp hoặc cạnh tranh rất cao. Ở Việt Nam có bằng chứng rằng tỷ lệ sinh viên làm trái ngành sau tốt nghiệp không nhỏ; nghiên cứu dựa trên dữ liệu Tổng cục Thống kê cho thấy trung bình có khoảng 21–24% sinh viên tốt nghiệp làm việc trái ngành, và ở một số nhóm ngành (nhân văn, nghệ thuật) tỷ lệ này còn cao hơn (trên 60% ở một số ngành).

Điều này phản ánh rủi ro của việc chọn ngành chỉ dựa vào cảm xúc, sở thích mà không cân nhắc yếu tố nhu cầu               của thị trường.

• Bị ảnh hưởng bởi người khác hoặc trào lưu. Trong giai đoạn hướng nghiệp THPT, nhiều học sinh dễ bị tác động bởi cha mẹ, bạn bè, hoặc “xu hướng hot” (ví dụ: thấy ngành AI/IT “hot” thì chạy theo). Điều này có thể dẫn tới lựa chọn thiếu căn cứ, học sinh không đủ khả năng theo đuổi ngành hoặc sau một thời gian học tập thì phát hiện năng lực thực sự của mình ở một lĩnh vực khác, mất thời gian, chi phí đào tạo lại để chuyển ngành
• Sở thích có thể thay đổi. Một số sở thích chỉ là “sở thích ngắn hạn” (ví dụ thích một môn học vì vui, nhưng không đủ kiên nhẫn học sâu). Nếu chọn ngành chỉ vì sở thích tạm thời, học sinh có thể mất phương hướng sau một thời gian ngắn.

>>> Xem thêm: 5 bước định hướng nghề nghiệp bản thân cho học sinh, sinh viên

Lời khuyên cho học sinh theo kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích

Hiểu rõ bản thân

• Làm các bài test định hướng nghề nghiệp uy tín (MBTI, Holland/RIASEC, DISC) để biết nhóm tính cách, môi trường làm việc phù hợp. Tuy vậy, các bạn học sinh cần lưu ý bài test là công cụ tham khảo để mỗi cá nhân hiểu rõ năng lực bản thân, từ đó có quyết định chọn ngành, chọn nghề phù hợp chứ không phải là phương pháp xác định duy nhất.
• Ghi nhật ký sở thích: trong 2–3 tháng, ghi lại những hoạt động khiến bạn hứng thú, mức độ kiên trì, phản ứng khi gặp khó, từ đó học sinh có thể phân biệt sở thích và đam mê nghề nghiệp.

Đối chiếu năng lực với sở thích

• Học sinh có thể tự kiểm tra điểm yếu/ điểm mạnh hiện có: điểm học tập, phản hồi từ giáo viên, năng khiếu thực tế (ví dụ: năng khiếu vẽ, năng khiếu phân tích). Nhiều nghiên cứu cho thấy xếp loại học tập (GPA) có liên quan đến khả năng tìm việc đúng. Đây là yếu tố học sinh nên cân nhắc trước khi chọn ngành học từ sở thích.

Tìm hiểu thị trường lao động và triển vọng nghề

• Học sinh tra cứu thông tin, tìm đọc các báo cáo ngành, thông tin tuyển dụng (VietnamWorks, Navigos, WEF, báo cáo ngành) để biết nhu cầu, mức lương, kỹ năng cần thiết. Theo số liệu mới đây từ World Economic Forum, khoảng 44% kỹ năng công việc sẽ thay đổi trong 5 năm tới.
• Những dự báo này có thể là lưu ý cho học sinh trong việc chọn ngành hoặc trau dồi, kiến thức, kỹ năng cập nhật phù hợp với ngành nghề.

Trải nghiệm nghề nghiệp sớm

• Học sinh có thể tham gia workshop, dự án, thực tập ngắn hạn, câu lạc bộ chuyên ngành, job shadowing (một ngày làm việc với một chuyên gia). Trải nghiệm giúp kiểm chứng xem sở thích có thực sự có thể chuyển thành nghề hay không.
• Các chương trình trải nghiệm nghề nghiệp sớm đã được UNESCO và nhiều tổ chức khuyến nghị là phương thức hiệu quả kết nối học sinh với thực tế, hữu ích khi học sinh cần đưa ra quyết định chọn ngành, chọn nghề.

Tham khảo tư vấn từ nhiều nguồn, so sánh và ra quyết định

• Nhờ cha mẹ, thầy cô, chuyên gia tư vấn nghề, có những trao đổi thẳng thắn, lắng nghe kinh nghiệm từ gia đình, chuyên gia nhưng học sinh phải tự mình cân nhắc: lấy ý kiến, so sánh thông tin và quyết định dựa trên sự kết hợp giữa sở thích – năng lực – nhu cầu xã hội.
• Nếu còn lưỡng lự, chọn lộ trình “mềm” (ví dụ: ngành có thể học thêm chứng chỉ, hoặc trường có chương trình học song ngành) giúp học sinh giảm rủi ro.

>>> Xem thêm: Hướng nghiệp sau THPT hiệu quả

Vai trò của phụ huynh trong việc cùng con chọn ngành học từ sở thích

Cha mẹ, người hiểu và gần gũi với con cái, cũng là những người có khả năng ảnh hưởng lớn đến quyết định chọn ngành học từ sở thích của con. Cha mẹ nên thực hiện đúng những vai trò tư vấn, định hướng thay vì áp đặt con.

Cha mẹ là người đồng hành, không áp đặt

• Trước hết, cha mẹ nên hỏi kỹ: con thích gì, vì sao thích, đã thử trải nghiệm thực tế chưa? Thay vì nói “mẹ muốn con học ngành X”, hãy đặt câu hỏi và giúp con khám phá, thấu hiểu bản thân và để con tự đưa ra quyết định chọn ngành học từ sở thích, năng lực.

Cha mẹ nên giúp con so sánh thực tế

• Cha mẹ có thể cùng con tra cứu thông tin ngành, hỏi cựu sinh viên, xem báo cáo nhu cầu lao động (VietnamWorks, Bộ GD&ĐT), tính toán chi phí, công việc tương lai.
• Với kinh nghiệm của mình, cha mẹ có thể hỗ trợ con trải nghiệm nghề nghiệp sớm (cho phép tham gia workshop, tài trợ khóa học ngắn hạn), trao đổi với con những câu chuyện thực tế trong quá trình làm việc mà cha mẹ từng trải qua hoặc từng biết, giúp con thu thập dữ liệu thực tế trước khi quyết định.

Tránh các sai lầm thường gặp

• Cha mẹ không nên ép buộc theo kỳ vọng, quyết định thay con. Mong muốn của cha mẹ nhiều khi không trùng khớp với sở thích, năng lực của con. Nhất là, để giúp con chọn ngành học từ sở thích, cha mẹ không nên ép buộc con theo kỳ vọng của mình hoặc truyền thống gia đình dẫn đến con chọn ngành không phù hợp, có khả năng phải đổi ngành, hoặc làm trái ngành trong tương lai.

Ví dụ: Một bạn trẻ muốn học Nghệ thuật vì thích vẽ; cha mẹ lo lắng nên ép đăng ký ngành Kinh tế. Kết quả: bạn học không hứng thú, điểm kém và cuối cùng chuyển ngành sau 1–2 năm, tốn thời gian & chi phí. Nếu cha mẹ đồng hành theo cách hỗ trợ (tìm hiểu lộ trình nghề cho ngành Nghệ thuật, hỏi chuyên gia, tìm trường có chương trình thực tế), quyết định sẽ ít rủi ro hơn.

>>> Xem thêm: Cha Mẹ Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Con Như Thế Nào Để Không Áp Đặt?

Vai trò của nhà trường trong việc giúp học sinh chọn ngành học từ sở thích đúng

Nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường định hướng nghề bài bản, chuẩn kiến thức và kỹ năng cho học sinh, hình thành nền tảng của kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích một cách đúng đẵn.

Cung cấp chương trình hướng nghiệp bài bản

• Nhà trường nên tích hợp môn hướng nghiệp và các hoạt động định hướng nghề mang tính thực tiễn vào chương trình chính khóa, tổ chức các buổi workshop, talkshow với chuyên gia, cựu sinh viên, doanh nghiệp.

Tổ chức trải nghiệm nghề nghiệp sớm

• Thực tế cho thấy chương trình trải nghiệm giúp học sinh hiểu rõ môi trường làm việc — nhiều trường đại học, một số trường phổ thông tiên tiến đã triển khai mô hình “một ngày trải nghiệm nghề” hoặc hợp tác doanh nghiệp để tổ chức thực tập ngắn hạn. UNESCO và các nghiên cứu khu vực khuyến cáo phương thức này vì tính hiệu quả trong giảm mismatch giữa đào tạo và nhu cầu thị trường.

Tư vấn nghề nghiệp cá nhân hóa

• Hoạt động hướng nghiệp của nhà trường nên chú trọng phát triển các hoạt động hướng nghiệp cá nhân hoá ví dụ tư vấn định hướng nghề cá nhân hoá. Theo đó, các thầy cô, chuyên gia có thể cho học sinh thực hiện và hỗ trợ phân tích kết quả bài test định hướng nghề nghiệp, lập lộ trình học tập phù hợp, và liên kết với doanh nghiệp để tạo cơ hội thực tập, làm việc cho học sinh.

Gắn kết nhà trường – doanh nghiệp – gia đình

• Mô hình hợp tác 3 bên giúp học sinh có thông tin đa chiều: nhà trường cung cấp kiến thức, doanh nghiệp cho trải nghiệm thực tế, gia đình đồng hành hỗ trợ tinh thần và tài chính. Trong đó nhà trường có vai trò như “đầu tàu” đi đầu trong các hoạt động định hướng nghề, hỗ trợ học sinh chọn ngành học từ sở thích một các đúng đắn

Chọn ngành học từ sở thích là khởi đầu tốt nhưng không đủ nếu thiếu kiểm chứng bằng năng lực và thông tin thị trường. Học sinh nên thực hiện theo quy trình: hiểu bản thân → kiểm tra năng lực → tìm hiểu thị trường → trải nghiệm thực tế → tư vấn đa chiều sẽ giảm rủi ro chọn sai và tăng khả năng thành công.

Nhà trường, doanh nghiệp, gia đình cũng nên đồng hành, hỗ trợ tư vấn để học sinh có kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích đúng đắn, phù hợp.

Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Học Sinh Cấp 3 Dễ Hiểu, Dễ Áp Dụng

Viết Chung

Ảnh minh hoạ: Internet