Hướng nghiệp sau THPT: Làm gì để hiệu quả trong thời AI

Hướng nghiệp sau THPT là giai đoạn cực kỳ quan trọng giúp học sinh có quyết định lựa chọn nghề nghiệp đúng ngay trước khi bước vào cao đẳng, đại học, trường nghề. Đặc biệt, trong thời AI, hoạt động này cần được thực hiện với một số cách thức mới.

Hướng nghiệp sau THPT là gì?

Hướng nghiệp là quá trình giúp học sinh hiểu rõ bản thân, nhận diện năng lực, sở thích, giá trị nghề nghiệp và nắm bắt thông tin thị trường lao động để chọn ngành nghề phù hợp. Đây không chỉ là việc chọn một ngành học hay công việc cụ thể, mà là một hành trình định hướng nghề, khám phá bản thân và xác định con đường phát triển lâu dài trong tương lai.

hạn chế sai lầm khi chọn nghề, đồng thời phát huy tối đa năng lực cá nhân để đóng góp cho xã hội.

Sau khi tốt nghiệp THPT, học sinh đứng trước bước ngoặt lớn nhất của hành trình học tập: lựa chọn ngành học, trường học, hoặc con đường nghề nghiệp để theo đuổi. Do đó, hướng nghiệp sau THPT là quá trình hỗ trợ học sinh định hướng tương lai ngay thời điểm chuyển tiếp này, khi các em cần quyết định học đại học, học nghề, đi làm, hay du học.

Vì sao hướng nghiệp sau THPT quan trọng?

Sau khi kết thúc bậc phổ thông, học sinh đứng trước một trong những quyết định quan trọng nhất của cuộc đời: chọn ngành, chọn trường, chọn con đường tương lai. Tuy nhiên, theo Báo cáo thị trường lao động của Tổng cục Thống kê Việt Nam (2024), có tới 37% sinh viên ra trường làm trái ngành và gần 170.000 cử nhân thất nghiệp.
Một phần nguyên nhân đến từ việc các em chưa có kế hoạch định hướng nghề rõ ràng ở giai đoạn sau THPT.

Trong thời đại chuyển đổi số hiện nay, định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT không chỉ là việc “chọn ngành học”, mà là xây dựng lộ trình nghề nghiệp phù hợp với năng lực cá nhân và xu hướng việc làm tương lai. Đây là thời điểm cần sự hỗ trợ từ cả nhà trường, phụ huynh và các nền tảng công nghệ hướng nghiệp hiện đại.

>>> Xem thêm: Bí Quyết Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Học Sinh THPT Hiệu Quả Ngay Từ Lớp 10

Những đặc trưng của hướng nghiệp sau THPT

Khác với hướng nghiệp ở THCS hay THPT sớm, hướng nghiệp sau THPT tập trung mạnh vào:

• Đánh giá năng lực thực tế và mục tiêu dài hạn;
• So sánh lộ trình học – nghề – kỹ năng cần có;
• Tư vấn chọn ngành dựa trên nhu cầu thị trường lao động hiện tại và tương lai;
• Và đặc biệt, chuẩn bị tâm thế trưởng thành, chủ động lựa chọn thay vì chạy theo xu hướng.

Vì vậy, hướng nghiệp sau THPT không chỉ là “chọn ngành để học”, mà là bước khởi đầu của hành trình nghề nghiệp trọn đời, nơi mỗi học sinh có sự chủ động thực sự đối với lựa chọn nghề nghiệp của chính mình.

Thực trạng hoạt động hướng nghiệp sau THPT tại Việt Nam

Nhiều thông tin và số liệu cho thấy hoạt động hướng nghiệp sau THPT ở Việt Nam vẫn còn hạn chế:

• Theo Bộ Giáo dục & Đào tạo (2023), chỉ khoảng 45% học sinh THPT được tham gia các hoạt động định hướng nghề thực tế như trải nghiệm doanh nghiệp hay tham vấn nghề nghiệp.
• 70% học sinh lớp 12 cho biết họ chưa từng được làm bài test định hướng nghề nghiệp hoặc chưa hiểu rõ kết quả của các bài test như Holland hay MBTI (nguồn: Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, 2023).
• Trong khi đó, theo Navigos Group (2024), hơn 60% sinh viên thừa nhận đã chọn sai ngành và có mong muốn chuyển hướng học tập hoặc làm việc chỉ sau 1–2 năm đại học.

Học sinh, phụ huynh có thể tham khảo một số số liệu tiêu biểu về hướng nghiệp sau THPT, cùng tình hình việc làm của sinh viên sau khi tốt nghiệp tại Việt Nam những năm gần đây.

Những con số này cho thấy còn khoảng trống trong việc hướng nghiệp cho học sinh Việt Nam, đặc biệt ở giai đoạn sau THPT – khi các em phải tự ra quyết định cho tương lai của mình và đứng rất gần trước ngưỡng cửa học nghề, hoặc học đại học.

>>> Xem thêm: Mẹo Hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT: Phụ huynh và học sinh cần lưu ý

Cơ hội và thách thức của hướng nghiệp sau THPT trong thời đại AI

Trước đây, nhiều học sinh chọn nghề dựa vào lời khuyên của người thân, theo kinh nghiệm của anh chị đi trước… Nhưng nay, công nghệ – đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) – đã mở ra cách tiếp cận mới cho hoạt động định hướng nghề của cả học sinh và phụ huynh.

Các hệ thống AI có thể phân tích tính cách, năng lực, sở thích, hành vi học tập và dữ liệu thị trường việc làm để gợi ý nghề phù hợp.

Ví dụ, Coursera Career Academy (2024) đã triển khai nền tảng AI gợi ý ngành học dựa trên năng lực học tập của sinh viên. Tại Việt Nam, nhiều đơn vị giáo dục đã sử dụng nền tảng này để triển khai hoạt động hướng nghiệp sau THPT.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, vẫn có rủi ro khi lạm dụng AI nếu người dùng không hiểu rõ bản thân hoặc chỉ dựa hoàn toàn vào gợi ý công nghệ mà thiếu trải nghiệm thực tế. Vì vậy, các chuyên gia khuyến nghị học sinh, phụ huynh cần kết hợp giữa ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề nghiệp và hướng nghiệp truyền thống qua tư vấn, trải nghiệm nghề nghiệp sớm và quan sát thực tế.

Làm gì để hướng nghiệp sau THPT hiệu quả hơn?

Hoạt động hướng nghiệp sau THPT hiện nay có điều kiện để cải thiện cả về hình thức, nội dung và hiệu quả. Thông qua một số gợi ý sau, học sinh, phụ huynh có thể tự thực hiện hoặc tham gia các hoạt động định hướng nghề do các đơn vị, trường học tổ chức một cách chủ động.

Tự khám phá bản thân

Bước đầu tiên trong hành trình định hướng nghề là hiểu chính mình. Theo Hiệp hội Hướng nghiệp Quốc tế (IAEVG, 2023), những học sinh được làm bài test định hướng nghề nghiệp và được giải thích kết quả cụ thể có khả năng chọn đúng ngành học cao hơn 48% so với nhóm không được hỗ trợ.

Học sinh có thể tự khám phá sâu về tính cách, năng lực, sở trường thông qua các bài test định hướng nghề nghiệp như các bài test như Holland (RIASEC) hay MBTI. Chúng được sử dụng rộng rãi toàn cầu giúp xác định nhóm tính cách và gợi ý nhóm nghề phù hợp.

Trải nghiệm nghề nghiệp sớm để kiểm chứng lựa chọn

Không có cách nào hiểu rõ nghề bằng trải nghiệm nghề nghiệp sớm. Học sinh THPT hoặc ngay sau khi tốt nghiệp THPT có thể tham gia các hoạt động thực tập, làm việc trong các dự án nghề nghiệp, chương trình trải nghiệm nghề nghiệp sớm, hoạt động mô phỏng nghề tại trường.
Ví dụ, chương trình FPT Career Exploration cho phép học sinh trải nghiệm nghề lập trình, thiết kế, kinh doanh – giúp học sinh xác định lại ngành học phù hợp hơn sau trải nghiệm.

Lập kế hoạch học tập, trau dồi kỹ năng

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF, 2024), các kỹ năng có nhu cầu cao nhất trong giai đoạn 2025–2030 gồm: phân tích dữ liệu, tư duy phản biện, sáng tạo, lập trình, và quản trị trí tuệ nhân tạo.

Trong đó, một số kỹ năng như quản trị trí tuệ nhân tạo là kỹ năng rất mới, nảy sinh nhu cầu trong giai đoạn phát triển công nghệ hiện nay. Do đó, để đáp ứng những yêu cầu nghề nghiệp rất mới này, học sinh thực hiện hướng nghiệp sau THPT cần chủ động lập kế hoạch học tập, trau dồi kỹ năng đặc biệt là kỹ năng thời đại số.

Do đó, khi lập kế hoạch học tập sau THPT, học sinh nên lưu ý về việc xây dựng kế hoạch học tập, lựa chọn trau dồi những kỹ năng, kiến thức nghề nghiệp cập nhật theo nhu cầu thị trường và doanh nghiệp.

>>> Xem thêm: Cách xây dựng kế hoạch rèn luyện bản thân theo định hướng nghề nghiệp hiệu quả

Lộ trình mẫu giúp học sinh lập kế hoạch hướng nghiệp sau THPT

Học sinh, phụ huynh có thể tham khảo lội trình hướng nghiệp trong và sau THPT như sau:

Vai trò của phụ huynh trong hướng nghiệp sau THPT

Như chuyên gia hướng nghiệp Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu từng chia sẻ: “Hướng nghiệp không phải là dắt tay con đi, mà là giúp con có ánh sáng để tự đi.”

Phụ huynh đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình định hướng nghề đặc biệt trong giai đoạn quan trọng là sau THPT. Tuy nhiên, khảo sát của Navigos Group (2023) cho thấy 62% phụ huynh vẫn định hướng con theo cảm tính hoặc ngành “ổn định” mà không tìm hiểu sâu về xu hướng nghề nghiệp.
Để đồng hành hiệu quả cùng con hướng nghiệp sau THPT, phụ huynh nên:

• Tham khảo thông tin chính thống từ Bộ GD&ĐT, báo cáo thị trường lao động, hoặc các trang hướng nghiệp uy tín.
• Cùng con tham gia buổi tư vấn hướng nghiệp, hội thảo, talkshow nghề nghiệp.
• Khuyến khích con tự tìm hiểu và trải nghiệm hơn là chọn ngành nghề thay con.

Hướng nghiệp sau THPT không chỉ là việc chọn ngành đại học, mà là bước khởi đầu để xây dựng sự nghiệp bền vững. Học sinh cần chủ động, phụ huynh cần đồng hành, nhà trường cần mở lối để hướng nghiệp sau THPT thực sự hiệu quả.

Bí Quyết Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Học Sinh THPT Hiệu Quả Ngay Từ Lớp 10

Viết Chung