Định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 giúp học sinh cuối cấp THCS hiểu về năng lực bản thân, ngành nghề, định hình chọn ngành, chọn nghề ở cấp THPT, đại học. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp những thông tin hữu ích cho học sinh, phụ huynh để thực hiện hoạt động này hiệu quả.
Định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 là gì?
Định hướng nghề nghiệp là quá trình giúp học sinh hiểu bản thân, khám phá năng lực, sở thích, giá trị sống để lựa chọn ngành học, nghề nghiệp phù hợp.
Lớp 9 là năm cuối cấp THCS. Ở giai đoạn này, học sinh đã phát triển về thể chất, tinh thần, năng lực học tập đủ để bắt đầu nhận biết về năng lực bản thân, xã hội, ngành nghề. Học sinh cũng cần những thông tin định hướng nghề để có sự lựa chọn, chuẩn bị khi bước vào cấp THPT và đại học sau này.
Do đó, định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 là hoạt động định hướng đặc biệt quan trọng, giúp học sinh cuối cấp THCS có lộ trình phù hợp để lựa chọn thực hiện một trong các hoạt động
- Tiếp tục học THPT, chọn ngành, chọn nghề ở bậc đại học.
- Theo học các trường nghề, trung cấp chuyên nghiệp.
- Tham gia các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn kết hợp học văn hóa.
Vì sao cần định hướng nghề nghiệp cho lớp 9?
Ở Việt Nam, học sinh lớp 9 đứng trước ngưỡng cửa quan trọng: chọn học tiếp THPT, học nghề hoặc trung cấp. Quyết định này ảnh hưởng trực tiếp đến lộ trình học tập và nghề nghiệp lâu dài của các em.
Tuy nhiên, theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2023), chỉ khoảng 30% học sinh THCS nhận được tư vấn hướng nghiệp đầy đủ, trong khi phần lớn còn lại chọn trường theo cảm tính hoặc theo ý kiến phụ huynh.
Điều này dẫn đến thực trạng: nhiều em học sinh bước vào cấp 3 hoặc đại học mà không có định hướng nghề chính xác, sau đó dễ rơi vào tình trạng thiếu động lực học tập do học nhầm ngành, phải mất thời gian chuyển ngành, đào tạo lại để tìm kiếm việc làm sau khi tốt nghiệp hoặc thậm chí thất nghiệp sau khi tốt nghiệp.
Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê (2023), tỷ lệ cử nhân thất nghiệp ở Việt Nam ở mức 9,2%, cao gấp đôi so với lao động có trình độ thấp hơn. Một nguyên nhân quan trọng là thiếu sự định hướng nghề nghiệp sớm, ngay từ cấp 2, cấp 3 mà thời điểm quan trọng nhất là lớp 9.
>>> Xem thêm: Bí Quyết Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Học Sinh THPT Hiệu Quả Ngay Từ Lớp 10
Thực trạng định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 tại Việt Nam
Dù Bộ GD&ĐT đã đưa nội dung hướng nghiệp vào trường học, đặc biệt cho học sinh lớp 9. Nội dung của định hướng nghề trong chương học tập trung vào truyền đạt các kiến thức về ngành nghề
Lớp 9 được cung cấp kỹ năng thực hành một số ngành nghề cơ bản có thể triển khai trong trường học. Ngoài ra, các em học sinh lớp 9 cũng được chia sẻ, định hướng để xác định năng lực bản thân, chọn ngành nghề phù hợp.
Tuy nhiên, việc triển khai định hướng nghề cho lớp 9 hiện còn một số tồn tại:
- Theo báo cáo của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2022), chỉ khoảng 25% học sinh lớp 9 cho rằng các tiết hướng nghiệp giúp ích thực sự cho việc lựa chọn nghề.
- Đa phần học sinh chọn trường cấp 3 hoặc nghề theo ý kiến phụ huynh, bạn bè.
- Thiếu hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp sớm khiến học sinh khó hình dung công việc thực tế.
Hậu quả là nhiều em học sinh từ THCS lên THPT chưa có định hướng nghề phù hợp, lên đại học chọn sai ngành, sau đó mất nhiều năm học lại, chuyển ngành hoặc không tìm được việc làm phù hợp sau khi tốt nghiệp đại học.
Vì sao cần định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 sớm?
Hiện nay, học sinh lớp 9 đứng trước nhiều cơ hội nghề nghiệp sớm. Tuy nhiên, sự thay đổi trong cơ cấu ngành nghề chung của xã hội cũng đặt ra những thách thức với các em.
Xu hướng việc làm cập nhật
Với sự phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt là những xu hướng công nghệ đang ảnh hưởng tới mọi mặt đời sống, thị trường việc làm cũng đang thay đổi
Theo Báo cáo “Việc làm Việt Nam 2023” của ILO, nhóm ngành kỹ thuật – công nghệ thông tin – trí tuệ nhân tạo đang phát triển mạnh, dự báo đến năm 2030 Việt Nam thiếu khoảng 500.000 nhân sự IT. Ngược lại, nhiều ngành truyền thống đang bão hòa, tỷ lệ cạnh tranh cao.
Đây chỉ là hai trong số những thực tế đang diễn ra trong thị trường lao động. Để nắm bắt kịp thời những thay đổi, có lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 cần được thực hiện sớm.
Tránh tình trạng băn khoăn “học gì để không thất nghiệp”
Nhiều phụ huynh và học sinh đặt câu hỏi: “Học gì để không thất nghiệp?”. Thực tế, không có ngành nghề nào đảm bảo 100% có việc làm.
Nhưng nếu được định hướng nghề nghiệp sớm, lựa chọn ngành phù hợp với năng lực, kỹ năng và xu thế thị trường, học sinh sẽ giảm rủi ro thất nghiệp đáng kể. Học sinh, phụ huynh sẽ còn băn khoăn mà tự tin với lựa chọn, dành thời gian, tâm sức để theo đuổi ngành nghề, đạt hiệu quả cao.
Cách định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 hiệu quả
Định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 cần được triển khai sớm. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn tâm sinh lý, kiến thức, kỹ năng của học sinh chưa phát triển đầy đủ. Việc định hướng nghề nên thực hiện tuần tự, chú trọng vào việc tìm hiểu sâu thông tin về năng lực bản thân, thị trường lao động.
Bước 1: Học sinh tìm hiểu bản thân
- Học sinh có thể sử dụng một số bài test tính cách định hướng nghề nghiệp như MBTI, Holland (RIASEC) để tự tìm hiểu và xác định năng lực, tính cách bản thân. Từ mỗi phân tích đó, học sinh có thể xác định nhóm ngành phù hợp mà mình muốn theo đuổi.
- Căn cứ vào kết quả học tập các năm, học sinh có thể tự đánh giá sở thích, năng lực học tập thiên về các môn tự nhiên, xã hội hay thể dục thể thao…
- Học sinh lớp 9 có thể chủ động trao đổi, thảo luận với phụ huynh, thầy cô để có được những định hướng nghề, gợi ý chọn nghề phù hợp.
Bước 2: Tìm hiểu thị trường nghề nghiệp
- Có nhiều nguồn thông tin uy tín, có thể cập nhật xu hướng thị trường nghề nghiệp. Tham khảo các báo cáo việc làm từ Tổng cục Thống kê, ILO, Navigos Group… giúp lớp 9 có thêm thông tin ngành nghề, làm căn cứ định hướng nghề.
- Để nắm bắt những xu hướng, vị trí công việc mới, học sinh có thể xem dự báo nhu cầu nhân lực của các ngành: công nghệ, y tế, logistics, du lịch…
- Đặc biệt, lớp 9 nên chú ý tới các ngành liên quan đến hướng nghiệp kỹ thuật công nghệ vì đây là xu thế đang phát triển, cùng với sự “lên ngôi” của công nghệ, AI.
Bước 3: Trải nghiệm thực tế
- Học sinh lớp 9 nên tham gia chương trình trải nghiệm nghề nghiệp sớm do trường, địa phương tổ chức. Tại đây, các em có thể được thực hành một số công đoạn thuộc một số ngành nghề cơ bản.
- Nhiều trường học đã có hoạt động tham quan doanh nghiệp, cơ sở đào tạo nghề, giúp học sinh trải nghiệm môi trường thực tế, giao lưu với cán bộ nhân viên, lãnh đạo cơ quan, doanh nghiệp để hiểu hơn về môi trường làm việc.
- Tham gia CLB học tập, cuộc thi khoa học kỹ thuật, lập trình, nghệ thuật… cũng là cách định hướng nghiề nghiệp cho lớp 9 hiệu quả.
Bước 4: Lập kế hoạch học tập
- Kế hoạch học tập cần được xây dựng dựa trên mục tiêu. Lớp 9 nên xác định mục tiêu ngắn hạn (thi vào THPT, trường nghề nào) hay mục tiêu dài hạn (ngành đại học, nghề nghiệp sau này).
- Học sinh nên chia nhỏ lộ trình: môn học cần tập trung, kỹ năng cần rèn luyện, hoạt động ngoại khóa cần tham gia để phân bổ thời gian, công sức hợp lý, có thêm nền tảng theo đuổi nghề nghiệp.
>>> Xem thêm để hiểu rõ cách định hướng nghề: Định Hướng Nghề Nghiệp cho Học Sinh Cấp 3 Dễ Hiểu, Dễ Áp Dụng
Lộ trình mẫu định hướng nghề nghiệp cho lớp 9
Sau đây là một mẫu định hướng nghề cho lớp 9 theo từng giai đoạn từ cuối cấp THCS cho đến đại học. Học sinh, phụ huynh có thể tham khảo để xây dựng lộ trình riêng cho mình.
Bước 1: Giai đoạn lớp 9
- Làm bài test tính cách định hướng nghề nghiệp.
- Tham gia ít nhất 1–2 buổi trải nghiệm nghề.
- Xác định mình muốn học THPT hay trường nghề.
Bước 2: Giai đoạn lớp 10–12
- Nếu học THPT: chọn khối học phù hợp (tự nhiên, xã hội, nghệ thuật…)
- Nếu học nghề: tập trung kỹ năng thực hành, rèn tay nghề sớm.
- Tham gia talkshow, seminar hướng nghề nghiệp.
Bước 3: Giai đoạn chuẩn bị đại học/ sau THPT
- Nghiên cứu kỹ ngành nghề, nhu cầu lao động.
- Tham khảo ý kiến chuyên gia định hướng nghề, cựu sinh viên.
- Đặt mục tiêu dài hạn: 5–10 năm trong nghề.
Sai lầm thường gặp khi định hướng nghề nghiệp cho lớp 9
Khi định hướng nghề nghiệp cho lớp 9, học sinh và phụ huynh có thể mắc một số sai lầm thường gặp.
Chọn nghề theo số đông
Nhiều học sinh không xác định ngành nghề dựa trên năng lực, tính cách bản thân mà chọn theo số đông, bạn bè. Cách lựa chọn này dẫn đến tâm lý chán nản, thất vọng vì ngành nghề đã chọn không như kỳ vọng hoặc không đủ năng lực theo đuổi, tính cách không phù hợp để học và làm nghề.
Không quan tâm đến tính cách, kỹ năng mềm khi định hướng nghề
Ngoài ra, một số học sinh lại chỉ định hướng nghề theo điểm số. Ví dụ điểm số cao ở các môn tự nhiên, học sinh ngay lập tức nghĩ đến việc chọn học kinh tế, kinh doanh. Trong khi bạn chưa có kỹ năng về giao tiếp, thuyết trình tốt – đây lại là những kỹ năng cần thiết để theo đuổi ngành kinh tế. Do đó, để có định hướng nghề tốt, học sinh cần căn cứ vào cả năng lực học tập, kỹ năng mềm hoặc trau dồi thêm kỹ năng cần thiết.
Thiếu trải nghiệm nghề nghiệp sớm
Nhiều học sinh lớp 9 chỉ tập trung học tốt ở trên lớp, cho rằng học giỏi sẽ đi làm giỏi. Tuy nhiên, việc theo đuổi ngành nghề cần nhiều kỹ năng mềm, hiểu biết về môi trường làm việc thực tế. Do đó, học sinh cần tham gia trải nghiệm nghề nghiệp sớm để trang bị những kỹ năng này cho mình.
Phụ huynh áp đặt định hướng nghề
Phụ huynh đóng vai trò hỗ trợ con em mình trong quá trình xây dựng kế hoạch học phù hợp định hướng nghề nghiệp. Phụ huynh cần lắng nghe, chia sẻ kinh nghiệm, giúp con có điều kiện tốt để học tập, rèn luyện kỹ năng.
Những trải nghiệm, đánh giá của phụ huynh có thể phù hợp ở thời điểm cách đây nhiều năm nhưng chưa chắc đã đúng với thời điểm hiện tại và mong muốn của con. Do đó, phụ huynh không nên áp đặt định hướng nghề cho con.
>>> Xem thêm: Top 10 xu hướng định hướng nghề nghiệp tương lai (2025 – 2030)
Lưu ý định hướng nghề nghiệp lớp 9 hiệu quả
Hiện nay, công nghệ và sự phát triển thông tin là nền tảng thuận lợi giúp định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 hiệu quả. Học sinh, phụ huynh nên tìm kiếm thông tin về ngành nghề trên nhiều nguồn uy tín. Có thể kết hợp trí tuệ nhân tạo trong định hướng nghề: dùng các công cụ AI phân tích năng lực học tập và gợi ý ngành nghề.
Cùng với các phương pháp khác như tính cách, trải nghiệm, tư vấn trực tiếp với chuyên gia định hướng nghề nghiệp, trải nghiệm nghề nghiệp sớm, giúp học sinh trau dồi kiến thức, kỹ năng.
Trong quá trình định hướng nghề nghiệp cho lớp 9, phụ huynh nên đồng hành, lắng nghe thay vì áp đặt.
Định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 là bước ngoặt quan trọng, quyết định lộ trình học tập và nghề nghiệp lâu dài. Nếu được định hướng đúng từ sớm, học sinh sẽ:
- Hiểu bản thân, chọn nghề phù hợp.
- Hạn chế rủi ro thất nghiệp, học sai ngành.
- Đón đầu cơ hội từ những ngành đang phát triển, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ – trí tuệ nhân tạo.
Vì vậy, học sinh – phụ huynh – nhà trường cần phối hợp, sử dụng đa dạng phương pháp và nguồn thông tin để giúp con có kế hoạch học tập hiệu quả và định hướng nghề phù hợp.
Top 3 sách định hướng nghề nghiệp giúp bạn khám phá bản thân và chọn nghề đúng đắn
Viết Chung
23 lượt xem
14-10-2025
