Khi bước vào lớp 9, các em bắt đầu đối diện với quyết định ảnh hưởng lớn đến tương lai: nên đi theo con đường học văn hoá, học nghề hay kết hợp cả hai? Việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 nếu làm sớm và đúng cách có thể giảm thiểu chọn sai ngành, lãng phí thời gian và tiền của. Bài viết này sẽ dẫn bạn qua từng bước cụ thể, có ví dụ thực tế để phụ huynh và học sinh cùng áp dụng.
1. Vì sao cần định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9?
Khi các em bước vào lớp 9, tức là khoảng tuổi 14–15, đây là giai đoạn mà nhận thức về bản thân, sở thích và năng lực bắt đầu rõ nét hơn. Nếu từ giai đoạn này có định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 thì các em sẽ có nền tảng tâm lý để chọn môn học, lựa chọn khối thi hợp lý, chọn hướng học lên THPT hay học nghề, tránh bị “bức xúc” khi bước vào THPT mới nhận ra mình không phù hợp.
Nếu không định hướng, rất dễ xảy ra hệ quả chọn sai hướng – ví dụ học mạnh môn xã hội nhưng đăng ký thi khối A, hoặc rất thích vẽ nhưng lại chọn khối A0 theo lời khuyên ngoài lề. Khi đã chọn sai ngành, sinh viên khi ra trường có thể không làm đúng ngành học; theo số liệu, năm 2021 có khoảng 56% sinh viên làm đúng ngành đào tạo, số còn lại làm trái ngành hoặc không liên quan ngành học.
Điều này cho thấy việc chọn sai ngành có thể dẫn đến thất nghiệp hoặc làm trái ngành.
Bên cạnh đó, định hướng nghề nghiệp giúp học sinh lớp 9 xác định những kỹ năng cần trau dồi từ sớm — kỹ năng mềm, ngoại ngữ, tin học — để khi vào THPT hoặc học nghề đã có nền tảng, không bị “ngợp” khi tiếp thu kiến thức chuyên sâu hơn.
Thêm nữa, tư vấn hướng nghiệp sớm còn giúp giảm áp lực từ gia đình và xã hội, khi học sinh có căn cứ để thuyết phục người lớn rằng: “Con phù hợp với hướng nghề này vì…”. Do đó, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 không chỉ là chọn nghề, mà là phát triển bản thân có mục tiêu.
2. Thực trạng định hướng nghề nghiệp ở học sinh lớp 9 hiện nay
Trước khi phân tích chi tiết các vấn đề, cần nhìn vào bức tranh thực tế về mức độ hiểu biết và nhận thức nghề nghiệp của học sinh lớp 9 (các em chuẩn bị tốt nghiệp THCS). Các khảo sát và hoạt động thực tế cho thấy có cả những tín hiệu tích cực lẫn khoảng trống lớn trong hiểu biết – điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả khi áp dụng định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9.
2.1. Số liệu về mức độ hiểu biết nghề nghiệp của học sinh
Theo Dự án 522 (Bộ Giáo dục và Đào tạo), tại cấp học THCS, tỉ lệ các trường tổ chức chương trình hướng nghiệp liên kết với sản xuất, doanh nghiệp, dịch vụ đạt 68,52%, vượt mục tiêu đề ra là 55%.
Điều này chứng tỏ phần lớn học sinh THCS có ít nhất được tiếp xúc với định hướng nghề nghiệp thông qua nhà trường – nhưng vẫn còn khoảng 30-31% chưa được tham gia đầy đủ hoạt động này.
Một khảo sát tại vùng nông thôn Chiêm Hóa về “Nhận thức của học sinh THCS về nghề yêu thích” cho thấy: trong tổng số học sinh từ lớp 6 đến lớp 9 tham gia khảo sát, chỉ khoảng 20,51% số học sinh biết hoặc nhận thức rõ về nghề giáo viên là nghề yêu thích; số biết về các nghề y-dược là ~14,84%, các nghề công an – quân đội ~13,4%.
Như vậy, mức độ biết tới nghề nghiệp phổ biến là nghề giáo viên cao hơn, nhưng nghề khác như y-dược hoặc công an-quân đội được ít học sinh lớp 9 nắm rõ.
Khảo sát “Thực trạng nhận thức về hướng nghiệp của học sinh, giáo viên và phụ huynh trường trung học cơ sở” cho thấy học sinh đánh giá thấp tiêu chí “mức độ nổi tiếng của ngành, nghề” (~1,79%) khi so với các tiêu chí khác như “môi trường làm việc” (~49,11%).
Điều này có nghĩa nhiều em quan tâm đến điều kiện làm việc hơn là “danh tiếng”, nhưng cũng cho thấy học sinh chưa có thông tin sâu về đặc trưng nghề – phần nào là do chưa được hướng dẫn đầy đủ.
Một ví dụ sinh động từ TP. HCM: trong chương trình “Định hướng cho học sinh THCS từ sớm để hiểu về nghề nghiệp”, tổ chức ở huyện Hóc Môn năm 2023, có hơn 300 học sinh lớp 8 và lớp 9 tham dự. Các hoạt động như trò chơi phân loại nghề, lắng nghe chuyên gia chia sẻ, tự tìm hiểu nghề qua sách hay Internet được thực hiện.
Qua chương trình này, học sinh cho biết họ đã hiểu rõ hơn về nghề mình thích và bắt đầu lập kế hoạch ngắn hạn cho mình. Tuy không có số liệu % cụ thể về sau chương trình nhưng đây là một minh chứng rõ ràng về việc học sinh mong muốn có thông tin nghề nghiệp hơn từ rất sớm.
>>> Xem thêm: Định hướng nghề nghiệp cho lớp 9 hiệu quả
2.2. Những sai lầm thường gặp khi chọn nghề từ sớm
Dù được tiếp cận với các chương trình định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9, nhiều em vẫn mắc phải những sai lầm phổ biến trong quá trình chọn nghề. Nguyên nhân đến từ việc thiếu trải nghiệm thực tế, thiếu thông tin hoặc bị ảnh hưởng bởi xu hướng xã hội và lời khuyên cảm tính. Việc chọn nghề từ sớm nếu không được định hướng đúng có thể khiến học sinh mất phương hướng, chọn sai ngành và sau này phải thay đổi hướng đi khi đã tốn nhiều thời gian, công sức.
- Chọn nghề theo “trend” mà không cân nhắc năng lực hay sở thích cá nhân. Ví dụ học sinh chọn ngành công nghệ thông tin chỉ vì nghe nói “hot”, trong khi kiến thức toán-lý-ngôn ngữ không vững.
- Theo lời khuyên từ người không chuyên – ví dụ “người quen nói ngành này dễ xin việc”, mà bỏ qua việc tự tìm hiểu.
- Bỏ qua trải nghiệm thực tế — học sinh nghe nghề “hay” nhưng chưa từng đến thực tế, xuống doanh nghiệp hay xưởng nghề để xem việc làm thực tế như thế nào.
- Không tính đến điều kiện gia đình, khả năng tài chính, vị trí địa lý, nhiều em muốn học nghề xa nhà, chi phí cao mà không dự tính trước.
>>> Xem thêm: Định Hướng Nghề: Sai Lầm Thường Gặp Và Cách Tránh
2.3. Nguyên nhân: thiếu thông tin, áp lực phụ huynh, hiểu sai năng lực bản thân
Sau khi nhìn nhận thực trạng và những sai lầm phổ biến, có thể thấy nguyên nhân khiến định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 chưa đạt hiệu quả đến từ nhiều yếu tố khác nhau, cả khách quan lẫn chủ quan. Ở lứa tuổi này, các em vẫn đang trong quá trình hình thành nhận thức, nên dễ bị tác động bởi môi trường xung quanh, đặc biệt là gia đình và nhà trường. Nếu thiếu thông tin hoặc không có người hướng dẫn đúng cách, việc chọn nghề thường mang tính cảm tính hơn là khoa học.
- Thiếu thông tin nghề nghiệp: nhiều trường THCS chưa tổ chức hoặc rất ít các hoạt động tư vấn, ngày hội nghề nghiệp, chưa kết nối doanh nghiệp để đưa học sinh trải nghiệm.
- Áp lực từ phụ huynh: mong con vào đại học, ngành “dễ xin việc”, để con nhiều lựa chọn, đôi khi không lắng nghe ý kiến của con.
- Hiểu sai năng lực bản thân: nhiều học sinh ưa “môn giỏi” nhưng không biết thế mạnh nào là thích hợp nghề nghiệp, hoặc đánh giá quá cao/ thấp năng lực bản thân.
- Từ thực trạng này, việc thiết lập một quy trình định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 là rất cần thiết để lấp khoảng trống thông tin và giúp các em tự chủ hơn.
3. 5 bước định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 hiệu quả
Sau khi phân tích thực trạng và nguyên nhân, bước tiếp theo là xây dựng một quy trình định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 thật sự hiệu quả và phù hợp với lứa tuổi. Ở giai đoạn này, các em bắt đầu đứng trước ngã rẽ quan trọng: chọn học tiếp THPT, học nghề hay tham gia các chương trình hướng nghiệp sớm. Vì vậy, việc định hướng cần có phương pháp cụ thể, khoa học và gần gũi, giúp học sinh hiểu mình – hiểu nghề – và đưa ra lựa chọn đúng đắn.
Một quy trình định hướng hiệu quả không chỉ giúp học sinh chọn đúng ngành học mà còn rèn luyện kỹ năng tự đánh giá, lập kế hoạch học tập và phát triển nghề nghiệp dài hạn. Dưới đây là 5 bước định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 mà giáo viên, phụ huynh và chính các em có thể áp dụng ngay từ hôm nay.
3.1. Tìm hiểu bản thân qua test tính cách và năng lực
Trước khi chọn nghề hay định hướng con đường học tập, học sinh lớp 9 nên bắt đầu bằng việc “biết mình” — thông qua các bài test tính cách và năng lực như MBTI, mô hình Holland (RIASEC), Lý thuyết Trí thông minh đa dạng (MI). Những bài test này giúp các em xác định xu hướng tính cách, ngành nghề phù hợp, sở trường và điểm yếu cần cải thiện.
Ví dụ: nếu học sinh có tính cách nội tâm, thích làm việc độc lập, ít giao tiếp, thì các ngành như lập trình, phân tích dữ liệu, mỹ thuật kỹ thuật, thiết kế đồ họa có thể hợp hơn so với ngành cần giao tiếp mạnh như kinh doanh bán hàng. Do đó, từ bước test tính cách, học sinh có cơ sở loại bỏ các ngành rất không phù hợp.
Ngoài ra, phụ huynh và nhà trường có thể phối hợp tổ chức lớp hội thảo nhỏ để hướng dẫn cách sử dụng các bài test này, và phân tích kết quả cùng học sinh.
>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng
3.2. Khám phá thế giới nghề nghiệp và nhu cầu nhân lực
Sau khi hiểu về bản thân, học sinh cần tìm hiểu để xem nghề nghiệp thực sự như thế nào và nhu cầu của xã hội ra sao. Việc này cần căn cứ vào nguồn dữ liệu uy tín: báo cáo nhân lực của Bộ LĐ-TB&XH, Bộ GD&ĐT, hoặc các báo lớn.
Theo số liệu, tuyển sinh học nghề năm 2023 ước đạt khoảng 2,295 triệu người — trong đó trình độ cao đẳng, trung cấp chiếm 530.000 người. Điều này cho thấy giáo dục nghề nghiệp đang được quan tâm mạnh mẽ và là lựa chọn sống động.
Học sinh lớp 9 có thể tìm hiểu các nhóm ngành đang “khát” nhân lực trong 5–10 năm tới: công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, logistics, kỹ thuật ô tô, tự động hóa, y tế, chăm sóc sức khỏe, năng lượng tái tạo… Ví dụ: ngành thiết kế vi mạch bán dẫn hiện được đầu tư mạnh tại nhiều trường kỹ thuật, đáp ứng nhu cầu công nghệ cao.
Một cách làm hiệu quả: tổ chức cho học sinh tham quan doanh nghiệp, xưởng sản xuất, công ty công nghệ, để các em đặt câu hỏi “ngày làm việc như thế nào?”, “yêu cầu kiến thức ra sao?”, “mức lương thực tế như thế nào?”. Kết hợp với dữ liệu thực tế, các em sẽ có cái nhìn thực tế hơn để đối chiếu với bản thân.
3.3. Tham vấn từ chuyên gia, thầy cô hoặc phụ huynh
Chuyên gia tư vấn hướng nghiệp (cán bộ giáo dục, nhân sự doanh nghiệp), giáo viên hoặc phụ huynh có kinh nghiệm có thể giúp học sinh nhìn nhận đa chiều hơn. Khi xem hướng dẫn chọn ngành theo sở thích hay điểm thi, các em cần lắng nghe nhưng cũng cần kiểm tra tính hợp lý theo năng lực.
Ví dụ trường THPT Lý Thường Kiệt (Hà Nội) đã tổ chức chương trình “Đối thoại tư vấn hướng nghiệp” thu hút hơn 1.000 học sinh để nghe chuyên gia giải đáp ngành nghề theo xu hướng mới (công nghệ).
Trong trao đổi, học sinh và phụ huynh có thể hỏi: “Nếu con có điểm toán 7–8, tiếng Anh trung bình, con có nên theo ngành công nghệ?”, hoặc “Con thích sáng tạo, nhưng học lực không mạnh ngành kỹ thuật, có ngành học phù hợp với người thích sáng tạo không?”, từ đó chuyên gia có thể gợi ý ngành học như ngành học phù hợp với người hướng nội, ngành thiết kế đồ họa, thiết kế sản phẩm…
Việc tham vấn giúp lọc bỏ những ngành viển vông, hoặc xác định những ngành phù hợp mà học sinh chưa nghĩ tới.
>>> Xem thêm: Cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái: 5 bước giúp trẻ tìm đúng đường tương lai
3.4. Trải nghiệm thực tế qua dự án, ngày hội nghề nghiệp
Một trong những cách mạnh mẽ để khẳng định định hướng là trải nghiệm thực tế. Học sinh lớp 9 nên được tham gia các dự án nghề như hoạt động STEM, workshop nghề, thực tế tại doanh nghiệp, tham gia ngày hội nghề nghiệp.
Ví dụ: sự kiện tại Đông Anh (Hà Nội) có khoảng 1.200 học sinh các trường THCS được tham gia gian hàng trải nghiệm nghề do các trường trung cấp – cao đẳng tổ chức, giúp các em quan sát nghề nghiệp thực tế + giao tiếp với người làm nghề.
Qua trải nghiệm, học sinh có thể đánh giá xem công việc đó có phù hợp với mình không: có chịu được áp lực, có hứng thú, có kỹ năng cần cải thiện. Đây là lúc các em có thể loại bỏ những lựa chọn mơ hồ, hoặc củng cố lựa chọn đã chớm.
Cần lưu ý: trải nghiệm nên đa dạng, không chỉ tham quan đơn thuần mà có các hoạt động thực hành nhỏ để học sinh “mắt thấy, tay làm”.
3.5. Lập kế hoạch học tập cho 3–5 năm tới
Khi đã có định hướng nghề nghiệp (ít nhiều), học sinh lớp 9 cần vạch ra lộ trình học tập chi tiết. Kế hoạch này bao gồm:
- Học môn nào cần đạt điểm cao để vào khối xét tuyển ngành mình chọn (ví dụ: kỹ thuật – mạnh Toán, Vật lý; kinh tế – mạnh Toán, Tiếng Anh; sáng tạo – mỹ thuật, thiết kế).
- Kỹ năng phụ trợ cần trau dồi: tin học, ngoại ngữ, kỹ năng mềm (giao tiếp, làm việc nhóm).
- Hoạt động trải nghiệm định kỳ: mỗi năm 1–2 hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp.
- Dự phòng kế hoạch B: nếu không đạt điểm ngành mong muốn, chuyển sang ngành liên quan hoặc học nghề đúng sở trường.
- Chính sách tài chính: nếu ngành yêu thích học phí cao, tìm học bổng, trường top thấp, chọn ngành dễ xin việc hoặc ngành học miễn giảm học phí.
Kế hoạch rõ ràng giúp học sinh không “vật vờ” trong THPT mà có hướng dẫn từng năm, từng môn để bám sát mục tiêu tương lai.
4. Gợi ý hướng đi sau THCS dành cho học sinh lớp 9
Sau khi hoàn thành chương trình THCS, học sinh lớp 9 sẽ đứng trước một trong những quyết định quan trọng nhất trong hành trình học tập – đó là chọn hướng đi sau THCS. Ở giai đoạn này, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 không chỉ dừng lại ở việc “thích ngành nào” mà còn phải xác định con đường học tập phù hợp để đạt được mục tiêu đó.
Tùy vào năng lực, điều kiện gia đình và mong muốn của bản thân, học sinh có thể lựa chọn tiếp tục học THPT, học nghề hoặc tham gia các chương trình song hành giữa học văn hóa và học nghề.
Việc hiểu rõ ưu – nhược điểm của từng hướng đi sẽ giúp học sinh và phụ huynh đưa ra lựa chọn chính xác hơn, tránh tình trạng “chọn theo phong trào” hay “học tạm cho có”. Dưới đây là những gợi ý hướng đi phổ biến và hiệu quả dành cho học sinh lớp 9 hiện nay.
4.1. Học THPT và định hướng đại học
Con đường truyền thống được phần lớn học sinh lựa chọn sau khi tốt nghiệp THCS là tiếp tục học lên THPT trong 3 năm, sau đó thi vào đại học hoặc cao đẳng. Với hướng đi này, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 cần được thực hiện càng sớm càng tốt để học sinh chủ động xây dựng kế hoạch học tập phù hợp. Nếu ngay từ lớp 9 các em đã xác định rõ ngành mình muốn theo đuổi, việc chọn ban học (khối A, B, C, D…) ở bậc THPT sẽ dễ dàng và hiệu quả hơn.
Ví dụ, nếu học sinh có định hướng theo các ngành học phù hợp với học sinh khối A như công nghệ thông tin, kỹ thuật, cơ điện tử… thì cần đầu tư nhiều thời gian hơn cho các môn Toán, Lý, Hóa. Ngược lại, nếu yêu thích các ngành học phù hợp với học sinh khối C/D như truyền thông, ngôn ngữ, luật, giáo dục… thì nên tập trung phát triển khả năng viết, đọc hiểu và tư duy xã hội.
Một yếu tố quan trọng khác là kinh nghiệm chọn trường đại học phù hợp. Học sinh và phụ huynh nên tìm hiểu kỹ về điểm chuẩn, chương trình học, cơ hội việc làm và học phí. Chẳng hạn, nhiều bạn chọn ngành theo “điểm thi vừa đủ” thay vì “sở thích và năng lực”, dẫn đến học sai ngành, phải chuyển hướng sau 1–2 năm. Theo khảo sát của Bộ GD&ĐT (2023), có hơn 30% sinh viên cảm thấy không phù hợp với ngành đang học, chủ yếu do chọn ngành thiếu thông tin và định hướng sớm chưa rõ ràng.
Dù là con đường phổ biến và mở ra nhiều cơ hội học thuật, học THPT – thi đại học vẫn đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc, tính kỷ luật và khả năng định hướng từ sớm. Nếu có định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 đúng đắn, các em sẽ không chỉ chọn được ngành học phù hợp mà còn có kế hoạch học tập bền vững, chuẩn bị tốt hơn cho kỳ thi đại học – một cột mốc quan trọng của cuộc đời.
4.2. Học nghề, trung cấp chuyên nghiệp – con đường thực tế
Một lựa chọn rất phù hợp nếu học sinh có năng lực thực hành tốt hoặc muốn đi làm nhanh hơn là học nghề hoặc trung cấp. Nhiều ngành kỹ thuật, điện – điện tử, cơ khí, lập trình, chăm sóc sắc đẹp có nhu cầu cao. Việc học nghề từ sớm giúp các em tiếp xúc với công việc thực tế và có thể đi làm sớm, giảm áp lực tài chính gia đình.
Các ngành được lựa chọn nhiều nhất là kỹ thuật điện – điện tử, cơ khí, lập trình, du lịch – khách sạn, chăm sóc sắc đẹp, đầu bếp. Đây đều là nhóm nghề có nhu cầu nhân lực cao, thu nhập ổn định, thậm chí dễ khởi nghiệp nếu có kỹ năng tốt. Ví dụ, tại Trường Cao đẳng nghề TP.HCM, nhiều học sinh sau 2 năm học nghề đã được doanh nghiệp nhận vào làm với mức thu nhập khởi điểm từ 9–12 triệu đồng/tháng, cao hơn mức lương trung bình của sinh viên mới ra trường ở nhiều lĩnh vực.
Bên cạnh đó, học nghề từ sớm còn giúp giảm áp lực tài chính cho gia đình, vì nhiều trường trung cấp nghề miễn học phí cho học sinh tốt nghiệp THCS hoặc có chính sách hỗ trợ ký túc xá, việc làm thêm. Đặc biệt, sau khi tốt nghiệp, các em vẫn có thể liên thông lên cao đẳng hoặc đại học nếu muốn nâng cao trình độ.
Như vậy, định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 theo con đường học nghề không chỉ giúp các em sớm có kỹ năng nghề nghiệp, tự tin bước vào thị trường lao động, mà còn góp phần giải quyết bài toán xã hội “thừa thầy – thiếu thợ” đang diễn ra tại Việt Nam.
4.3. Các chương trình song song: học nghề – học văn hóa
Bên cạnh hai hướng đi quen thuộc là học THPT hoặc học nghề, hiện nay mô hình học nghề kết hợp học văn hóa đang trở thành lựa chọn ngày càng phổ biến và thực tế cho học sinh sau khi tốt nghiệp THCS. Đây là mô hình linh hoạt, giúp học sinh vừa học kiến thức văn hóa phổ thông (tương đương THPT) để đủ điều kiện xét tuyển đại học, vừa được đào tạo nghề để sẵn sàng đi làm nếu muốn. Với mô hình này, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 trở nên toàn diện hơn, vì học sinh không bị giới hạn trong một lựa chọn duy nhất.
Theo Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, cả nước hiện có hơn 300 cơ sở giáo dục nghề nghiệp triển khai chương trình song song học văn hóa – học nghề, với hơn 250.000 học sinh theo học (số liệu 2024). Một ví dụ tiêu biểu là Trường Cao đẳng Nghề Bách Khoa Hà Nội (HACTECH): học sinh sau khi tốt nghiệp lớp 9 được học 3 năm chương trình trung cấp nghề kết hợp văn hóa THPT. Sau khi hoàn thành, các em nhận hai bằng, một bằng trung cấp nghề và một bằng văn hóa tương đương THPT. Nhờ đó, học sinh vừa có thể đi làm ngay với nghề được đào tạo (như điện tử, công nghệ ô tô, thiết kế đồ họa…) vừa có thể liên thông lên cao đẳng hoặc đại học nếu mong muốn phát triển xa hơn.
Mô hình này đặc biệt phù hợp với những học sinh có năng lực học trung bình khá, nhưng lại có khả năng thực hành hoặc thiên hướng nghề rõ rệt. Ví dụ, một học sinh yêu thích thiết kế, có thể chọn ngành ngành học dành cho người thích sáng tạo như thiết kế đồ họa hoặc làm phim ngắn, đồng thời vẫn học văn hóa để mở rộng cơ hội nghề nghiệp sau này.
Không chỉ giúp tiết kiệm thời gian (chỉ cần 3 năm để có cả hai bằng), chương trình song song còn giảm rủi ro nghề nghiệp, vì học sinh không bị “đóng khung” vào một con đường duy nhất. Nếu sau này các em nhận thấy đam mê hoặc năng lực thay đổi, vẫn có thể rẽ hướng mà không mất nhiều thời gian như khi chọn sai ngành ở bậc đại học.
Như vậy, có thể nói các chương trình học nghề kết hợp học văn hóa là giải pháp tối ưu trong xu hướng định hướng sớm. Khi định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9, nhà trường và phụ huynh nên giới thiệu rõ hơn mô hình này để giúp các em có cái nhìn đa chiều, tự tin hơn trong lựa chọn tương lai.
5. Vai trò của phụ huynh và nhà trường trong định hướng nghề nghiệp
Sau khi học sinh lớp 9 tìm hiểu về các lựa chọn sau THCS, điều quan trọng tiếp theo là sự đồng hành của người lớn — đặc biệt là phụ huynh và nhà trường. Ở lứa tuổi này, học sinh chưa có đủ trải nghiệm để tự quyết định hoàn toàn, nên vai trò hướng dẫn, khơi gợi và định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 thuộc về người lớn xung quanh các em. Nếu phụ huynh là người hiểu con, nhà trường là nơi cung cấp thông tin và cơ hội trải nghiệm, thì học sinh sẽ có nền tảng vững chắc để chọn đúng hướng đi sau THCS, tránh rơi vào tình trạng chọn trường, chọn nghề theo cảm tính hay áp lực xã hội.
5.1. Phụ huynh: đồng hành thay vì áp đặt
Phụ huynh cần hiểu con, lắng nghe ước mơ và giới hạn của con, không áp đặt ngành “đẹp”, ngành “hot” mà không quan tâm năng lực. Cha mẹ có thể đặt câu hỏi mở: “Con thích làm việc gì?”, “Con muốn sau này làm nghề gì?”, rồi cùng con tìm tài liệu, hướng dẫn chọn ngành nghề.
Ví dụ, nếu con thích sáng tạo nhưng học lực chưa mạnh, phụ huynh nên tìm ngành học phù hợp với người hướng nội hoặc thích sáng tạo như thiết kế đồ hoạ, mỹ thuật ứng dụng, thay vì bắt con theo ngành có tiền nhưng yêu cầu cao về toán – lý.
>>> Xem thêm: Cha Mẹ Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Con Như Thế Nào Để Không Áp Đặt?
5.2. Nhà trường: tăng cường hoạt động tư vấn và trải nghiệm
Trường THCS nên sắp xếp định kỳ mỗi năm 1–2 lần ngày hội nghề nghiệp, mời doanh nghiệp tới, hoặc phối hợp trường nghề, cao đẳng để cho học sinh thực tế. Ngoài ra, tổ chức buổi tư vấn chọn nghề, mời chuyên gia nghề nghiệp, hướng dẫn test tính cách trong lớp để mọi học sinh được tiếp xúc.
Trường cũng có thể kết nối vùng, liên trường trong thành phố/huyện để mở hội chợ nghề chung, chương trình trải nghiệm liên trường.
5.3. Kết nối doanh nghiệp – trường học – học sinh
Doanh nghiệp có thể tham gia cung cấp xưởng thí nghiệm thí điểm, thực tập ngắn ngày, tài trợ chương trình hướng nghiệp, chia sẻ câu chuyện nghề nghiệp thực tế. Khi có sự kết nối chặt chẽ giữa doanh nghiệp và trường học, học sinh sẽ có cơ hội trải nghiệm thực tế, hiểu rõ yêu cầu nghề nghiệp từ doanh nghiệp.
6. Kết luận: Định hướng sớm để đi xa hơn
Hành trình chọn nghề của học sinh lớp 9 không chỉ là câu chuyện của việc “học gì – làm gì”, mà là bước ngoặt đầu tiên trong việc xác định bản thân muốn trở thành ai trong tương lai. Khi được định hướng nghề nghiệp sớm, học sinh không chỉ có thêm thông tin để lựa chọn mà còn hình thành tư duy chủ động, biết lập kế hoạch và chịu trách nhiệm cho con đường mình đi. Đây chính là nền tảng để mỗi em phát triển bền vững và tự tin trước ngưỡng cửa trung học phổ thông hoặc nghề nghiệp.
6.1. Tổng kết lợi ích của việc định hướng sớm
Việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 sớm giúp các em:
- Giảm rủi ro chọn sai ngành, bỏ học giữa chừng
- Xác định mục tiêu học tập rõ ràng
- Tiết kiệm thời gian, chi phí
- Tăng khả năng thành công khi vào đại học hoặc dễ xin việc khi học nghề
6.2. Gợi ý công cụ và tài liệu miễn phí cho học sinh lớp 9
Trong thời đại công nghệ và học liệu mở, việc tìm kiếm tài nguyên định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Các em không nhất thiết phải đợi đến khi có buổi tư vấn trực tiếp mới bắt đầu tìm hiểu, nhiều công cụ và tài liệu trực tuyến hoàn toàn miễn phí, đáng tin cậy, có thể giúp học sinh tự đánh giá bản thân và khám phá ngành nghề phù hợp.
- Sử dụng các trang test MBTI hoặc Holland miễn phí (nhiều trường, tổ chức giáo dục cung cấp)
- Tìm tài liệu hướng nghiệp từ Bộ GD&ĐT, các báo uy tín
- Tham gia ngày hội hướng nghiệp, chương trình tư vấn của Sở GD, trường nghề
- Liên hệ trung tâm tư vấn nghề nghiệp địa phương
- Khuyến nghị: phụ huynh và học sinh nên giữ nhật ký nghề nghiệp, ghi lại câu hỏi, trải nghiệm để so sánh năm sau.
Định hướng nghề nghiệp là hành trình dài, không thể hoàn thiện chỉ trong một buổi tư vấn. Việc sử dụng các công cụ và tài liệu miễn phí giúp học sinh lớp 9 chủ động khám phá bản thân, cập nhật xu hướng nghề nghiệp, đồng thời giúp phụ huynh đồng hành thông minh hơn cùng con. Khi hiểu rõ điểm mạnh, đam mê và cơ hội thực tế, mỗi lựa chọn nghề nghiệp sẽ trở nên vững vàng và tự tin hơn.
Hải Ngân
9 lượt xem
14-10-2025
