Định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3 đang trở thành nhu cầu cấp thiết, bởi theo Bộ GD&ĐT, mỗi năm có khoảng 30% sinh viên Việt Nam thừa nhận chọn sai ngành. Sai lầm này không chỉ lãng phí thời gian, tiền bạc mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội nghề nghiệp sau này. Vậy đâu là cách định hướng nghề hiệu quả, dễ áp dụng ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường?
1. Thực trạng định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3
Thực tế cho thấy, phần lớn học sinh Việt Nam khi chọn ngành vẫn dựa vào “cảm tính”, sự ảnh hưởng từ gia đình hoặc xu hướng xã hội. Theo Báo cáo Thường niên 2022 của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, hơn 60% học sinh THPT cho biết họ cảm thấy thiếu thông tin rõ ràng về nghề nghiệp tương lai. Điều này phản ánh sự thiếu hụt trong tư vấn hướng nghiệp ngay từ bậc phổ thông.
Không ít trường hợp, học sinh chọn ngành chỉ vì “nghe có vẻ hot” hoặc “theo bạn bè”. Ví dụ, theo NEU E-Learning, ngành Quản trị Kinh doanh là một trong những ngành có lượng đăng ký cao nhất mỗi năm, nhưng nhiều sinh viên ra trường làm công việc sai ngành hoặc có mức thu nhập thấp so với kỳ vọng – cho thấy cung lao động có thể vượt cầu.
1.1. Vì sao nhiều học sinh chọn sai ngành?
Nguyên nhân chính nằm ở ba điểm:
- Thiếu thông tin chính thống: Học sinh thường tiếp cận thông tin ngành nghề qua mạng xã hội, trong khi dữ liệu chính thống từ Bộ LĐTB&XH, Tổng cục Thống kê ít được phổ biến rộng.
- Tâm lý chạy theo xu hướng: Những “ngành nghề hot hiện nay” như Công nghệ thông tin, Marketing Digital, Trí tuệ nhân tạo thường được nhắc nhiều, khiến học sinh dễ nghĩ rằng cứ chọn ngành hot là chắc chắn có việc.
- Áp lực từ gia đình: Không ít phụ huynh mong muốn con “nối nghiệp” hoặc theo ngành ổn định (Bác sĩ, Công chức…), vô tình tạo áp lực khiến học sinh không dám theo đuổi đam mê.
1.2. Tác động của việc chọn sai ngành tới tương lai
Hậu quả lớn nhất là lãng phí thời gian và tài chính. Một sinh viên học sai ngành có thể mất 4 năm đại học và hơn 200 triệu đồng học phí, sinh hoạt phí mà vẫn không tìm được công việc phù hợp. Theo Thông cáo báo chí của Tổng cục Thống kê về lao động – việc làm Quý III năm 2023, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động là 2,30% (tương đương khoảng 1,08 triệu người), trong khi tỷ lệ thanh niên (15-24 tuổi) không có việc làm và không tham gia học tập, đào tạo chiếm tới 12,1% tổng số thanh niên.
Không chỉ là con số, hậu quả còn nằm ở tâm lý. Nhiều bạn trẻ cảm thấy mất phương hướng, thiếu động lực và thậm chí rơi vào stress khi phải chuyển ngành hoặc bắt đầu lại từ đầu. Đây chính là lý do tại sao định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3 cần được thực hiện nghiêm túc, khoa học.
>>> Xem thêm: Top 10 câu hỏi quiz định hướng nghề nghiệp giúp bạn chọn đúng việc làm phù hợp
2. Vì sao cần định hướng nghề nghiệp từ cấp 3
Định hướng nghề nghiệp sớm giúp học sinh có lộ trình học tập rõ ràng và tránh những “cú trượt” đáng tiếc sau này.
2.1. Giúp tiết kiệm thời gian và chi phí học tập
Nếu chọn đúng ngành ngay từ đầu, học sinh sẽ tập trung ôn luyện đúng khối thi, tham gia các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ liên quan để tích lũy kinh nghiệm. Ngược lại, việc đổi ngành giữa chừng có thể khiến các em mất ít nhất 1–2 năm học lại, đồng nghĩa chi phí tăng thêm hàng chục triệu đồng.
Ví dụ: Một bạn chọn sai ngành, sau 2 năm mới phát hiện ra không phù hợp, phải thi lại đại học. Điều này đồng nghĩa cả gia đình phải đầu tư thêm 2 năm học phí, sinh hoạt phí – một gánh nặng không hề nhỏ.
2.2. Tăng cơ hội thành công và thăng tiến sau này
Khi học đúng ngành phù hợp với năng lực và sở thích, học sinh sẽ có nhiều cơ hội phát triển kỹ năng chuyên môn. Theo báo cáo Future of Jobs Report 2025 của WEF, gần 40% kỹ năng hiện tại sẽ phải thay đổi trước năm 2030. Đồng thời, 85% các nhà tuyển dụng khảo sát cho biết họ lên kế hoạch ưu tiên nâng cao kỹ năng cho lao động trong giai đoạn 2025-2030. Việc chọn đúng ngành từ cấp 3 giúp học sinh chuẩn bị hành trang sớm, dễ dàng thích ứng và thăng tiến trong tương lai.
🌟 Mời bạn đọc thêm bài viết hữu ích này: Cách xây dựng kế hoạch rèn luyện bản thân theo định hướng nghề nghiệp hiệu quả
3. 5 bước định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3
Để giúp học sinh không rơi vào tình trạng “chọn ngành trong mù mờ”, nhiều chuyên gia giáo dục khuyến nghị nên có lộ trình định hướng rõ ràng với các bước cụ thể. Theo kết quả khảo sát của Ngành GD&ĐT TP.HCM trong báo cáo “Chuyển đổi số thực hiện mục tiêu hướng nghiệp cho học sinh phổ thông”, 80,4% học sinh cho biết kết quả bài kiểm tra năng khiếu trùng khớp với ngành học mà các em dự định thi đại học/cao đẳng, và 89,9% học sinh nói bài kiểm tra giúp các em hiểu rõ hơn về ngành nghề trong tương lai. Chính vì vậy, việc chia nhỏ từng bước sẽ giúp học sinh dễ dàng tự khám phá, tham khảo thông tin, và xác định lựa chọn đúng đắn hơn.
3.1. Khám phá bản thân (sở thích, năng lực, giá trị)
Mỗi học sinh đều có thế mạnh riêng, có người giỏi giao tiếp, có người lại nổi bật về tư duy logic. Hiểu rõ bản thân là bước đầu tiên để định hướng chính xác. Học sinh có thể tự trả lời các câu hỏi: “Mình thích làm gì?”, “Mình giỏi ở lĩnh vực nào?”, “Điều gì khiến mình cảm thấy có giá trị?”.
Ví dụ: Trong chương trình “Cùng bạn chọn nghề cho tương lai” do Thành Đoàn TP.HCM tổ chức, gần 1.000 học sinh THPT tham gia bài trắc nghiệm năng lực và nhiều em cho biết đây là lần đầu tiên các em hiểu rõ hơn về sở thích, tính cách của mình để từ đó có định hướng ngành nghề cụ thể.
3.2. Khám phá ngành nghề & xu hướng việc làm tương lai
Thị trường lao động luôn thay đổi, việc cập nhật xu hướng là yếu tố quan trọng để học sinh chọn đúng ngành. Không chỉ tìm hiểu thông tin trên mạng, học sinh nên tham khảo từ báo cáo nhân lực, dự báo ngành nghề của các cơ quan chức năng.
Ví dụ: Theo thống kê trong bài “Giúp học sinh chọn đúng nghề” (Tuổi Trẻ, 2023), có tới 38% sinh viên làm trái ngành và 63% sinh viên ra trường không tìm được việc làm đúng chuyên môn. Điều này cho thấy việc lựa chọn ngành nghề không phù hợp hoặc thiếu thông tin về nhu cầu lao động dẫn đến sự lệch pha cung – cầu nhân lực.
3.3. Thử bài test trắc nghiệm nghề nghiệp
Các bài test định hướng nghề nghiệp như Holland, MBTI, Gardner có thể hỗ trợ học sinh hiểu rõ hơn về bản thân. Chỉ mất 15–30 phút, kết quả từ những bài test này thường đưa ra gợi ý nhóm ngành phù hợp với sở thích và tính cách.
Ví dụ: Trong cùng chương trình “Cùng bạn chọn nghề cho tương lai”, học sinh được làm bài trắc nghiệm trên nền tảng iTalent/JobTest và nhận phản hồi chi tiết. Nhiều em chia sẻ rằng nhờ kết quả bài test, các em thu hẹp lựa chọn và tránh chọn ngành chỉ theo “phong trào”.
3.4. Trao đổi với phụ huynh, giáo viên, chuyên gia
Bên cạnh các công cụ trắc nghiệm, học sinh rất cần sự định hướng từ phụ huynh, giáo viên và chuyên gia. Họ có kinh nghiệm thực tế và hiểu thị trường lao động, giúp các em tránh ảo tưởng về nghề nghiệp.
Ví dụ: Nhiều trường THPT tại TP.HCM tổ chức định kỳ các hội thảo tư vấn hướng nghiệp với sự tham gia của chuyên gia và doanh nghiệp. Theo phản ánh trên Báo Tuổi Trẻ, học sinh tham dự đánh giá những buổi này giúp họ hình dung rõ hơn về ngành nghề và rút ngắn được danh sách lựa chọn.
3.5. Lập kế hoạch học tập theo mục tiêu nghề nghiệp
Sau khi đã có định hướng ngành nghề, học sinh cần lập kế hoạch học tập cụ thể: lựa chọn khối thi, đặt mục tiêu điểm số, tham gia hoạt động ngoại khóa liên quan để tích lũy kinh nghiệm.
Ví dụ: Trường Đại học UMT gợi ý rằng học sinh nên lập kế hoạch học tập từ sớm theo từng giai đoạn, giúp “định hướng quá trình học tập, theo dõi tiến độ và nâng cao cơ hội đạt mục tiêu nghề nghiệp”. Đây là công cụ quan trọng để học sinh tránh bị động khi bước vào giai đoạn cuối cấp.
>>> 🌿 Đọc thêm bài viết hữu ích để mở rộng kiến thức: Làm Gì Khi Mất Định Hướng Nghề Nghiệp?
4. Vai trò của phụ huynh trong định hướng nghề nghiệp
Trước khi đi vào từng vai trò cụ thể, cần nhấn mạnh rằng phụ huynh không chỉ đóng vai trò người “chỉ đường” mà còn là người hỗ trợ, điều phối cảm xúc và tạo điều kiện để con phát triển. Theo bài viết “Hướng nghiệp cho con: Đồng hành chứ đừng làm thay” trên Báo Tuổi Trẻ, cha mẹ nên giúp con tiếp cận thông tin nghề nghiệp, giới thiệu những người thực tế đang làm nghề đó để con hiểu rõ hơn, thay vì áp đặt lựa chọn từ phía gia đình.
Khi phụ huynh trở thành người đồng hành hiểu biết, có khả năng hỗ trợ nhưng không chiếm quyền quyết định, con sẽ dễ dàng tin tưởng, mở lòng trao đổi và từ đó định hướng nghề nghiệp sẽ trở nên tự nhiên hơn. Phụ huynh nên định hướng nghề nghiệp cho học sinh thpt ngay từ lớp 10
4.1. Lắng nghe và đồng hành
Thay vì áp đặt, phụ huynh nên lắng nghe nguyện vọng, chia sẻ kinh nghiệm và cùng con tìm hiểu thông tin.
Theo kết quả khảo sát 3.320 học sinh THPT năm 2024 bởi đơn vị Hướng nghiệp Sông An về các yếu tố ảnh hưởng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh, trong đó “mong muốn của cha mẹ” chiếm 33,97% là một trong 10 yếu tố ảnh hưởng đến quyết định nghề nghiệp của học sinh. Điều này cho thấy vai trò của cha mẹ rất đáng kể, nhưng không nên chiếm ưu thế áp đặt.
Cũng qua khảo sát này, yếu tố “sở thích của bản thân” chiếm đến 87,82%, cao hơn hẳn mong muốn của cha mẹ – cho thấy nếu cha mẹ biết lắng nghe con, để con tự quyết định nhiều hơn, nguy cơ áp lực sẽ thấp hơn.
4.2. Tránh áp đặt, tạo áp lực
Áp đặt quá mức dễ khiến học sinh mất động lực học tập. Nhiều bạn chọn ngành theo ý cha mẹ nhưng sau đó bỏ học giữa chừng, gây mâu thuẫn trong gia đình.
- Trong bài “Học sai ngành, đừng sợ!” trên Báo Giáo Dục & Thời Đại, tác giả nêu nhiều trường hợp sinh viên học sai ngành vì bị gia đình “đặt kỳ vọng” vào những ngành “ổn định” như kinh tế, ngân hàng, công nghệ thông tin, mà không xét đến năng lực và đam mê của bản thân. Một trong số đó có thể kể đến trường hợp của Bùi Hoa, sinh viên năm 3 một trường đại học tại TPHCM. Em chia sẻ: “Em học ngành Quản trị kinh doanh theo ý bố mẹ, nhưng càng học em càng nhận ra mình yêu thích thiết kế đồ họa. Mỗi lần làm bài tập nhóm hay thuyết trình, em cảm thấy gượng ép. Nhìn bạn bè say sưa với ngành học của mình, em vừa tự ti vừa hoang mang, không biết có nên tiếp tục hay không. Bỏ thì tiếc công sức và tiền bạc của bố mẹ, mà tiếp tục thì cảm thấy lãng phí tuổi trẻ”.
Có thể thấy việc áp đặt, tạo áp lực đối với việc chọn ngành, chọn nghề dễ dẫn đến tình trạng nhiều bạn trẻ sau một thời gian cảm thấy mệt mỏi, mất đam mê và tìm cách đổi ngành hoặc bỏ học giữa chừng. Chính bởi vậy, cần định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3 theo cách khoa học, lắng nghe và tôn trọng sở thích cá nhân, thay vì quyết định thay các em.
📌 Tham khảo ngay bài viết gợi ý cho bạn: 5 bước khảo sát định hướng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên
5. Kinh nghiệm từ học sinh – sinh viên đã chọn đúng ngành
Trước khi vào từng câu chuyện cụ thể, cần nhấn mạnh: những học sinh – sinh viên thành công thường bắt đầu định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3 từ sớm, lắng nghe bản thân, thử nghiệm nhiều và không ngại thay đổi nếu phát hiện mình không hợp.
5.1. Câu chuyện truyền cảm hứng
Không ít bạn trẻ đã khẳng định được thành công nhờ dũng cảm theo đuổi con đường đúng với sở thích và năng lực của bản thân. Trong bài viết “Nhiều người trẻ thành công nhờ… chọn đúng nghề” trên VTV, câu chuyện của Quản Thúy Vân (1994) là một ví dụ điển hình.
Vân từng thi đỗ vào Học viện Hành chính, theo học ngành Quản lý nhà nước với mong muốn sau này làm việc trong cơ quan nhà nước. Cô tốt nghiệp loại ưu, nhanh chóng tìm được việc làm ổn định. Tuy nhiên, mức thu nhập thấp cùng cảm giác không thực sự hứng thú khiến Vân bắt đầu hoài nghi về lựa chọn của mình. Dù tiếp tục học cao học tại Đại học Ngoại thương, cô thừa nhận bản thân vẫn cảm thấy “tiếc công học” nhiều hơn là thực sự đam mê.
Sau cùng, Vân quyết định rẽ hướng sang lĩnh vực làm đẹp – niềm yêu thích vốn đã theo cô từ lâu. Khi tìm hiểu về ngành Thẩm mỹ – Làm đẹp tại Cao đẳng FPT Polytechnic, Vân nhận ra đây mới thực sự là con đường phù hợp. Nhờ sự chuyển hướng kịp thời, Vân đã tìm lại được động lực học tập và phát triển sự nghiệp theo đúng đam mê của mình.
Câu chuyện của Thúy Vân cũng là một minh chứng cho thấy việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT ngay từ sớm có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nếu được hỗ trợ và hiểu rõ bản thân, các bạn trẻ có thể chọn đúng ngành phù hợp với năng lực và sở thích, thay vì mất nhiều năm để thử – sai rồi mới tìm được con đường đúng.
5.2. Bài học rút ra
Bài học quan trọng là: càng tìm hiểu sớm, càng có nhiều cơ hội lựa chọn đúng. Học sinh không nên chờ đến lớp 12 mới vội vàng chọn ngành, mà nên bắt đầu từ lớp 10 hoặc 11, khi còn đủ thời gian trải nghiệm, tham khảo, thử sức.
Một minh chứng từ thống kê: theo Tuổi Trẻ, năm 2021 chỉ có 56% sinh viên tốt nghiệp làm đúng ngành đào tạo, trong khi phần còn lại làm trái ngành hoặc không liên quan ngành học. Điều này phản ánh hậu quả khi định hướng không được xem trọng từ đầu.
Như vậy, định hướng nghề nghiệp cho học sinh cấp 3 không chỉ là câu chuyện chọn ngành, mà là quá trình dài gắn với tương lai mỗi người. Với 5 bước cụ thể, cùng sự đồng hành của phụ huynh và chuyên gia, học sinh hoàn toàn có thể tìm được con đường phù hợp. Điều quan trọng là phải bắt đầu sớm, chủ động tìm hiểu và không ngại thay đổi khi cần.
Hải Ngân
38 lượt xem
14-10-2025
