Nên chọn ngành theo sở thích hay điểm thi để không hối tiếc?

“Chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” là câu hỏi khiến hàng nghìn học sinh và phụ huynh trăn trở mỗi mùa thi. Theo khảo sát, có tới 60% sinh viên thừa nhận chọn sai ngành vì không hiểu rõ bản thân hoặc chạy theo điểm số. Vậy đâu mới là hướng đi giúp bạn không hối tiếc?

1. Vì sao câu hỏi “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” lại quan trọng?

Mỗi mùa tuyển sinh, hàng trăm nghìn học sinh phải đối diện với câu hỏi “nên chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”. Đây không chỉ là bài toán chọn trường – chọn ngành, mà còn là quyết định ảnh hưởng trực tiếp đến tương lai, sự nghiệp và hạnh phúc cá nhân sau này.

1.1 Hệ quả của việc chọn ngành sai hướng

Việc không xác định rõ việc “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” có thể dẫn đến hậu quả lớn về cả học tập, tài chính và sự nghiệp. Ở Việt Nam, một khảo sát cho thấy hơn 21% đại học tốt nghiệp đang làm công việc không liên quan đến ngành học; trong một số ngành như nghệ thuật, nông-lâm-ngư nghiệp con số này lên tới 60-67%.

Cụ thể: nhiều sinh viên học ra mới phát hiện ra mình không thích ngành học, cảm thấy học vất vả, không có động lực và thậm chí bỏ học giữa chừng. Ví dụ, tại một trường đại học ở TP.HCM, tỉ lệ sinh viên bỏ học năm đầu hoặc thứ hai lên tới 30% do “chọn ngành không phù hợp” được trích dẫn.

Đối với phụ huynh và học sinh, việc chọn ngành sai không chỉ là “chọn sai trường” mà còn là mất thời gian, mất công, mất tiền bạc – ảnh hưởng đến quyết định liệu có nên đi theo đam mê, chạy theo điểm thi, hay kết hợp cả hai.

>>> Xem thêm: Định Hướng Nghề: Sai Lầm Thường Gặp Và Cách Tránh

1.2 Sự khác biệt giữa chọn theo cảm tính và chọn theo hiểu biết

Khi học sinh hoặc phụ huynh đặt câu hỏi “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”, thực chất là đang đứng giữa hai hướng:

• Chọn ngành theo sở thích: Lấy đam mê, thích làm việc đó, cảm giác hứng thú làm động lực.
• Chọn ngành theo điểm thi: Bám vào khả năng hiện tại, kết quả thi, yếu tố “an toàn” hoặc để tận dụng ưu thế điểm số.

Nếu chỉ chọn theo cảm tính (sở thích) mà không xem xét năng lực học tập, điều kiện trường, cơ hội việc làm thì dễ dẫn đến tình trạng “tôi thích nhưng tôi không hợp, không làm tốt”. Ngược lại, nếu chỉ chọn theo điểm thi, tức chọn ngành vì điểm cao hoặc vì “chỉ cần trúng ngành”, mà bỏ qua sở thích và tính cách thì có thể bị mất động lực học, hoặc sau này không hạnh phúc với nghề nghiệp mình chọn.

Ví dụ, một bạn sinh viên Việt Nam học ngành kế toán vì điểm thi khá, nhưng sau hai năm mới tự nhận “tôi không thích ngành này, tôi chọn vì phù hợp với điểm thi, chứ không phải vì tôi yêu thích”, và kết quả là học lực đi xuống, khó khăn theo kịp chương trình.

Vì thế, việc hiểu rõ sự khác biệt này, và hiểu rõ bản thân, là bước đầu quan trọng trong hành trình “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”.

2. Phân tích hai hướng chọn ngành phổ biến

Trong hành trình định hướng tương lai, học sinh Việt Nam thường chọn một trong hai hướng: chọn ngành theo sở thích hoặc chọn ngành theo điểm thi. Mỗi hướng có ưu và nhược điểm riêng, phụ thuộc vào hoàn cảnh, năng lực và định hướng nghề nghiệp của từng cá nhân.

2.1 Chọn ngành theo sở thích: ưu – nhược điểm

Chọn ngành theo sở thích là xu hướng được nhiều chuyên gia hướng nghiệp khuyến khích, đặc biệt trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng đề cao năng lực và niềm đam mê thực sự. Khi theo đuổi ngành học mình yêu thích, học sinh thường có động lực mạnh mẽ hơn, dễ đạt thành tích tốt và phát triển sâu trong lĩnh vực đó. Tuy nhiên, lựa chọn này cũng tiềm ẩn một số rủi ro nếu sở thích không gắn với năng lực hoặc nhu cầu thị trường.

Ưu điểm:

• Học sinh có cảm hứng, động lực tự nhiên để học tập, nghiên cứu, cống hiến, khi yêu thích một ngành, việc học thường không quá căng thẳng, dễ tìm kiếm niềm vui trong học tập.
• Công việc sau này nếu phù hợp sở thích, sẽ dễ duy trì tính bền vững, ít “cháy” nghề hay hối tiếc.

Ví dụ: bạn thích thiết kế đồ họa, tốt nghiệp ngành này và làm việc trong lĩnh vực sáng tạo, cảm giác được làm chủ ý tưởng, được thử thách, góp phần vào sản phẩm mình thích.

Nhược điểm:

• Sở thích có thể thay đổi theo thời gian hoặc chưa được kiểm chứng: học sinh yêu thích “vẽ vời” nhưng chưa nghĩ tới việc ngành thiết kế yêu cầu kiến thức nào, kỹ năng nào, ước lượng khả năng bản thân ra sao.
• Có thể là sở thích nhưng không phải thiên hướng nghề nghiệp: nếu chọn ngành theo sở thích mà bỏ qua khả năng học tập, môi trường, cơ hội việc làm thì có thể dẫn đến “chọn ngành không phù hợp”.

Do đó, khi chọn ngành theo sở thích, cần có “hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực” – tức kết hợp giữa sở thích + khả năng + cơ hội việc làm.

2.2 Chọn ngành theo điểm thi: khi nào là hợp lý?

Việc chọn ngành theo điểm thi có lý trong nhiều trường hợp cụ thể. Với những học sinh có điểm số cao, đây là “tấm vé vàng” để bước vào các trường top đầu, nơi có môi trường đào tạo chất lượng và cơ hội nghề nghiệp tốt hơn. Trong khi đó, với những em chưa xác định rõ sở thích, việc chọn ngành tạm thời dựa theo điểm thi giúp tiết kiệm thời gian, đảm bảo cơ hội học tập và rèn luyện trong môi trường đại học trước khi định hình lại hướng đi tương lai. Tuy nhiên, việc này cần đi kèm với kế hoạch khám phá bản thân và linh hoạt chuyển ngành khi cần thiết.

Tuy nhiên, nguy cơ là: chọn ngành vì điểm thi nhưng bản thân không hứng thú sẽ khiến học tập trở nên khổ sở, mất động lực; chọn ngành “ăn điểm dễ” nhưng không có đam mê thì sau này nghề nghiệp sẽ cảm thấy thiếu nhận thức. Như khảo sát tại Việt Nam: khoảng 60% sinh viên và tốt nghiệp “không làm nghề đúng ngành học”, cho thấy rằng chỉ dựa vào điểm thi mà bỏ qua sở thích và năng lực có thể dẫn tới hệ quả lớn.

Vì vậy, chọn ngành theo điểm thi chỉ thực sự phù hợp nếu học sinh đồng thời xem xét rõ: mình có thích ngành đó không, mình có khả năng không, và ngành đó có tương lai không.

>>> Xem thêm: 5 bước định hướng nghề nghiệp bản thân cho học sinh, sinh viên

2.3 Sở thích và điểm thi có thể dung hòa thế nào?

Thực tế, câu hỏi không phải là chọn ngành theo sở thích hay điểm thi, mà là kết hợp cả hai: chọn ngành mà bạn vừa thích, vừa có khả năng đạt điểm, và có cơ hội việc làm. Đây chính là hướng đi thông minh để tránh hối tiếc.

Ví dụ các bước cụ thể:

• Học sinh làm trắc nghiệm nghề nghiệp, tính cách, như MBTI, Holland Code – giúp xác định “ngành học phù hợp với người hướng nội”, “ngành học dành cho người thích sáng tạo”.
• Sau đó, đối chiếu với khả năng học tập hiện tại: điểm thi của bạn là bao nhiêu, bạn có thiên hướng mạnh môn nào (A, B, C, D) – tức xem xét “ngành học phù hợp với học sinh khối A”, “ngành học phù hợp với học sinh khối C/D”.
• Tiếp theo, khảo sát cơ hội nghề nghiệp: ví dụ “các ngành thiếu nhân lực trong 5 năm tới”, “chọn ngành dễ xin việc” – để đảm bảo rằng kết quả thi + sở thích + nhu cầu thị trường đều hướng tới ngành có tiềm năng.
• Cuối cùng, chọn trường phù hợp: “các trường có học phí vừa phải tại Hà Nội”, “trường phù hợp với học sinh tỉnh lẻ”, để đảm bảo bạn có thể học tốt, không quá áp lực tài chính.

Khi kết hợp đúng cách, bạn sẽ có chiến lược “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” mà không phải lâm vào tình trạng chọn ngành không phù hợp và hối tiếc.

3. Góc nhìn chuyên gia hướng nghiệp

Nhiều chuyên gia cho rằng không có lựa chọn “đúng tuyệt đối” giữa sở thích và điểm thi. Quan trọng là học sinh hiểu rõ bản thân và mục tiêu dài hạn. Dưới đây là góc nhìn từ các chuyên gia hướng nghiệp, cố vấn tuyển sinh giúp phụ huynh và học sinh tìm ra lựa chọn phù hợp nhất.

3.1 Lời khuyên từ các cố vấn tuyển sinh đại học

Theo chuyên gia, việc chọn ngành cần thực hiện rất sớm và bài bản: tìm hiểu kỹ về ngành, về bản thân, về thị trường lao động. Ví dụ, báo chí dẫn lời: “Nếu học sinh không xem xét đúng năng lực và nguyện vọng khi chọn ngành, họ sẽ không hứng thú học tập và nghiên cứu”.

Một khảo sát cũng cho biết: chỉ khoảng 5% học sinh trước khi chọn ngành có kiến thức đầy đủ về ngành nghề đó, còn tới 60% chọn sai vì thiếu hiểu biết.

Do đó, lời khuyên dành cho phụ huynh và học sinh là: đừng chỉ nhìn vào điểm số và danh tiếng trường, mà hãy hỏi: “Con thích gì? Con có giỏi gì? Ngành đó ra trường thế nào? Con sẽ làm gì 5-10 năm tới?”, chính việc này sẽ giúp tránh mắc phải câu hỏi muôn thuở “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”.

3.2 Mô hình chọn ngành 3 yếu tố: Thích – Giỏi – Nhu cầu

Một cách tiếp cận phổ biến trong hướng nghiệp là mô hình Thích – Giỏi – Nhu cầu:

• Thích: Bạn có hứng thú với công việc/ngành đó không?
• Giỏi: Bạn có năng lực/điểm thi/năng khiếu phù hợp không?
• Nhu cầu: Thị trường lao động có cần ngành đó không? Có cơ hội việc làm tốt không?

Nếu chỉ chọn theo sở thích mà bỏ qua giỏi và nhu cầu, rất có thể sẽ thất vọng. Nếu chỉ chọn theo điểm thi (giỏi) nhưng không thích và không xem nhu cầu, bạn có thể thất nghiệp hoặc không hạnh phúc khi đi làm.

Ví dụ: nếu bạn thích sáng tạo và có năng khiếu nghệ thuật, thì ngành “thiết kế đồ họa” có thể phù hợp, nhưng thị trường liệu có thiếu nhân lực? Nếu ngành đó quá bão hòa, bạn sẽ gặp khó khăn. Ngược lại, nếu bạn có điểm thi cao khối A và ngành “kỹ thuật công nghệ” có nhu cầu nhân lực lớn trong 5 năm tới, thì đó là lựa chọn tốt.

Vì vậy, khi đối diện với câu hỏi “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”, hãy nhớ mô hình này để cân nhắc toàn diện.

>>> Xem thêm: Kinh nghiệm chọn ngành học từ sở thích

4. Gợi ý ngành học phù hợp cho từng nhóm học sinh

Không phải ai cũng hợp với cùng một ngành học. Mỗi học sinh có tính cách, năng lực, và sở thích riêng. Việc chia nhóm giúp phụ huynh và học sinh dễ dàng hình dung ngành học nào sẽ phát huy tối đa thế mạnh của mình, từ đó lựa chọn đúng đắn và bền vững hơn.

4.1 Nhóm học sinh thiên về đam mê sáng tạo

Nếu bạn thường xuyên cảm thấy thích vẽ, thiết kế, truyền thông, yêu thích việc tạo ra sản phẩm, thích tự do ý tưởng, bạn thuộc nhóm “ngành học dành cho người thích sáng tạo”.

Gợi ý ngành: Thiết kế đồ họa, Truyền thông đa phương tiện, Marketing sáng tạo, Công nghệ thông tin (với mảng UI/UX), Nghệ thuật số.

Tuy nhiên, để tận dụng đúng hướng “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”, bạn nên xem thêm khả năng học tập môn Toán, nếu ngành đó yêu cầu môn A hoặc A1. Và kiểm tra nhu cầu thị trường: ngành sáng tạo hiện nay nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều cạnh tranh, nên khả năng “chọn ngành dễ xin việc” có thể hơi khó nếu chỉ giỏi thích mà không rèn kỹ năng.

Ví dụ: bạn thích thiết kế và có điểm môn Toán, chọn ngành thiết kế đồ họa ở trường có uy tín, học thêm kỹ năng phần mềm, tham gia dự án thực tế, sẽ tốt hơn chỉ chọn vì thích mà chưa tư vấn chọn ngành nghề cụ thể.

4.2 Nhóm học sinh có điểm mạnh học thuật, điểm cao

Nếu bạn có điểm thi khá cao (khối A, A1, B…), học lực ổn định, và có năng lực phân tích, bạn có nhiều lựa chọn. Đây là lúc “chọn ngành theo điểm thi” có ưu thế, nhưng phải kết hợp với sở thích và nhu cầu.

Gợi ý ngành: Kinh tế – Tài chính, Công nghệ thông tin, Kỹ thuật – Cơ khí, Y dược, Hệ thống thông tin. Những ngành này thường có nhu cầu nhân lực lớn và cơ hội việc làm tốt. Ví dụ, nhiều khảo sát cho biết lĩnh vực công nghệ và kỹ thuật là “các ngành thiếu nhân lực trong 5 năm tới”.

Bạn nên cân nhắc thêm “hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực”, xem môn mình thích, xem mình có sẵn khả năng hay chưa, xem môi trường trường đại học mình hướng tới có phù hợp với mình hay không. Và nếu bạn là học sinh tỉnh lẻ, hãy xem “trường phù hợp với học sinh tỉnh lẻ” hoặc có chính sách hỗ trợ, để giảm áp lực và tối ưu cơ hội thành công.

5. Các bước chọn ngành không hối tiếc

Chọn ngành không chỉ là chọn nghề, mà là chọn cách sống và phát triển bản thân trong tương lai. Dưới đây là các bước cụ thể giúp học sinh tự tin đưa ra quyết định – vừa phù hợp với năng lực, vừa mở ra cơ hội nghề nghiệp và niềm vui lâu dài.

5.1 Bước 1 – Hiểu rõ bản thân (đam mê, tính cách, giá trị)

Trước khi quyết định “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi”, bạn cần tự hỏi: Tôi thích gì? Tôi giỏi môn nào? Tôi muốn làm nghề gì 10 năm tới? Là người hướng nội hay hướng ngoại? Đây chính là “tư vấn chọn ngành nghề” quan trọng. Bạn có thể làm các bài trắc nghiệm nghề nghiệp, tham khảo ý kiến người đi trước, xem các ngành học phù hợp với người hướng nội hoặc người thích sáng tạo.

Ví dụ: nếu bạn hướng nội, thích làm việc một mình, thích phân tích – “ngành học phù hợp với người hướng nội” như Lập trình, Phân tích dữ liệu, Nghiên cứu thị trường sẽ hợp hơn ngành truyền thông ồn ào. Tự hiểu bản thân giúp bạn cân bằng giữa sở thích và thực tế.

5.2 Bước 2 – Đánh giá năng lực học tập và điểm thi dự kiến

Tiếp theo: xem khả năng hiện tại của bạn – bạn mạnh môn nào? khối nào? điểm thi bạn dự kiến là bao nhiêu? Nếu bạn có điểm rất tốt khối A, thì việc chọn ngành khối A là thuận lợi. Nếu điểm vừa phải, bạn nên tìm “ngành học phù hợp với học sinh khối C/D” hoặc ngành yêu cầu điểm thấp hơn nhưng có tiềm năng. Đây chính là lúc sử dụng “hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực” để lựa chọn hợp lý.

Đừng chạy theo ngành “hot” nếu bạn không đáp ứng được yêu cầu đầu vào, vì rất có thể bạn sẽ rơi vào tình trạng “chọn ngành không phù hợp”.

5.3 Bước 3 – So sánh xu hướng ngành nghề trong 5–10 năm tới

Hãy tìm hiểu thị trường lao động: ngành nào đang thiếu nhân lực? ngành nào đang thừa người? Có “chọn ngành dễ xin việc” không? Ví dụ, nhiều khảo sát cho thấy tỷ lệ sinh viên ra trường làm công việc không liên quan chuyên ngành cao – một phần do chọn ngành không phù hợp.

Bạn nên tìm “góc ba” giữa sở thích – năng lực – nhu cầu để tăng khả năng thành công lâu dài.

>>> Xem thêm: Top 10 ngành nghề triển vọng cho GenZ giai đoạn 2025 – 2035

5.4 Bước 4 – Tham khảo ý kiến chuyên gia, người đi trước

Học sinh và phụ huynh nên tham khảo: cố vấn tuyển sinh, người thân đi trước, anh chị khóa trên. Hỏi kinh nghiệm chọn ngành học, kinh nghiệm chọn trường đại học, xem trường nào hỗ trợ tốt cho học sinh tỉnh lẻ, trường nào có học phí vừa phải tại Hà Nội hoặc khu vực. Điều này giúp bạn có góc nhìn thực tế hơn và tránh mắc phải câu hỏi muôn thuở là “trường top thấp có nên học ngành hot?” hoặc “làm gì khi con không muốn học đại học?”.

Tham khảo ý kiến giúp bạn tránh việc chọn ngành theo trào lưu hoặc chỉ vì điểm thi mà bỏ qua sở thích.

5.5 Bước 5 – Quyết định dựa trên cân bằng “Sở thích – Điểm – Cơ hội”

Cuối cùng, bạn đưa ra quyết định sau khi đã cân nhắc:

• Tôi có thích ngành này?
• Tôi có năng lực/điểm thi phù hợp không?
• Ngành này có nhu cầu việc làm không?
• Trường này có phù hợp với điều kiện của tôi (kinh tế, địa phương, hỗ trợ)?

Nếu cả bốn yếu tố gần cân bằng, thì bạn đang ở đích “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” một cách thông minh.

Sau đó, hãy cam kết với lựa chọn – học nghiêm túc, tận dụng thời gian đại học để phát triển kỹ năng, mở rộng mạng lưới, chuẩn bị cho nghề nghiệp tương lai.

6. Kết luận: Hãy để trái tim và lý trí cùng chọn ngành

Quyết định “chọn ngành theo sở thích hay điểm thi” không nên chỉ là một lựa chọn mâu thuẫn. Thay vào đó, đó nên là một cân nhắc thông minh giữa sở thích, năng lực và cơ hội nghề nghiệp. Học sinh và phụ huynh khi đặt câu hỏi này hãy nhớ:

• Sở thích là nguồn động lực mạnh mẽ;
• Điểm thi là lợi thế cần tận dụng;
• Nhưng nếu bỏ qua những yếu tố khác, bạn rất dễ “chọn ngành không phù hợp” và hối tiếc sau này.

Hãy bắt đầu sớm, tìm hiểu kỹ, tham khảo chuyên gia và người đi trước, và quyết định dựa trên thông tin chứ không chỉ cảm tính.

Nếu bạn cần một bảng trắc nghiệm nghề nghiệp miễn phí hoặc hỗ trợ tư vấn chọn ngành nghề, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để có hành trình chọn ngành rõ ràng, hợp lý và không hối tiếc.

Hải Ngân