Chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, giải pháp phụ huynh cần biết 

Chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng là vấn đề hàng đầu của nhiều phụ huynh có con ở tuổi 15 – 18. Theo báo cáo VietnamWorks năm 2023, gần 47% sinh viên năm nhất thừa nhận chọn sai ngành. Đây là con số khiến cha mẹ lo lắng vì hệ quả có thể kéo dài nhiều năm. Bài viết dưới đây phân tích nguyên nhân, chỉ ra sai lầm phổ biến và đưa ra các bước thực tế giúp phụ huynh đồng hành cùng con hiệu quả hơn.

1. Vì sao nhiều gia đình gặp khó khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng?

Nhiều phụ huynh gặp khó khăn khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng vì trẻ chưa tự nhận biết năng lực và sở thích. Việc này khiến cha mẹ bối rối, dễ áp đặt quyết định, dẫn đến chọn sai hướng và ảnh hưởng lâu dài đến tương lai học tập của con.

1.1. Giai đoạn 15 – 18 tuổi chưa phải thời điểm trẻ hiểu rõ bản thân

Ở lứa tuổi này, phần lớn học sinh chưa có đủ trải nghiệm để xác định rõ đam mê. Tâm lý học phát triển của Erik Erikson chỉ ra rằng thanh thiếu niên đang ở giai đoạn “định hình bản sắc cá nhân”, vì vậy việc con chưa biết mình thích gì là hoàn toàn bình thường. Điều này khiến chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng trở thành bài toán cần nhiều quan sát và kiên nhẫn hơn là ép buộc.

Một ví dụ thực tế có thể nhìn thấy rõ ở các trường THPT: rất nhiều em chỉ chọn khối thi dựa vào bạn bè hoặc theo ý bố mẹ, không dựa trên năng lực thật. Hệ quả là đến lớp 12, khi đứng trước quyết định chọn ngành, các em bối rối và thường chọn theo “ngành hot”. Đây cũng là lý do tỷ lệ sinh viên đổi ngành hoặc bỏ dở giữa chừng khá cao. Báo cáo của Bộ GD&ĐT năm 2022 ghi nhận hàng chục nghìn sinh viên thôi học mỗi năm, trong đó nguyên nhân quan trọng là chọn ngành không phù hợp.

Chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng vì vậy đòi hỏi phụ huynh xem đây là sự phát triển tự nhiên, không phải khuyết điểm của con.

1.2. Phụ huynh thường áp đặt kỳ vọng thay vì quan sát năng lực thực tế

Nhiều cha mẹ mong con học ngành có thu nhập cao hoặc có tính ổn định như kinh tế, y, công an hay công nghệ thông tin. Khi con chưa có đam mê, phụ huynh dễ suy luận rằng “học ngành hot là an toàn nhất”. Tuy nhiên, lựa chọn như vậy dễ dẫn đến sai hướng nếu tính cách, năng lực hay môi trường học tập của con không phù hợp.

Trong thực tế tư vấn nghề nghiệp, các chuyên gia đồng thuận rằng năng lực – tính cách – sở trường mới là yếu tố tạo ra sự bền vững. Khi chỉ theo thu nhập, trẻ có thể học tốt trong giai đoạn đầu nhưng khó duy trì động lực dài hạn. Đây là nguyên nhân phổ biến dẫn đến “chọn ngành không phù hợp”, một khái niệm được nhắc đến nhiều trong các buổi tư vấn chọn ngành nghề tại các trường THPT và đại học.

1.3. Con bị ảnh hưởng bởi bạn bè, mạng xã hội và xu hướng “ngành hot”

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, tác động từ bạn bè và mạng xã hội đóng vai trò rất lớn. Trên TikTok, YouTube, Facebook hay các hội nhóm, nhiều lời khuyên được lan truyền nhưng không dựa trên phân tích khoa học. Học sinh dễ tin vào câu chuyện “học ngành này lương cao”, “ngành kia dễ giàu”, từ đó chọn ngành theo cảm xúc nhất thời.

Một khảo sát của Navigos năm 2023 về xu hướng nghề nghiệp cho thấy phần lớn Gen Z tiếp cận thông tin nghề nghiệp qua mạng xã hội nhưng thiếu sự kiểm chứng. Từ đó, phụ huynh cần hiểu rằng sự nhiễu loạn thông tin là lý do khiến con dễ mất phương hướng khi chưa có đam mê rõ ràng.

Chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng vì vậy cần dựa vào dữ liệu đáng tin cậy và sự đồng hành của cha mẹ.

2. Sai lầm phụ huynh thường gặp khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh thường mắc sai lầm như ép con học ngành hot hoặc theo điểm thi. Điều này khiến trẻ mất động lực và dễ chán nản, dẫn đến lựa chọn không bền vững, ảnh hưởng tới thành công lâu dài trong nghề nghiệp.

2.1. Ép con chọn ngành theo mong muốn của cha mẹ

Nhiều phụ huynh vô tình áp đặt mong muốn cá nhân lên lựa chọn của con. Điều này thường xuất phát từ lo lắng nghề nghiệp trong tương lai hoặc từ quan điểm truyền thống: “Bố mẹ đi trước nên biết con cần gì”. Tuy nhiên, tâm lý giáo dục chỉ ra rằng sự áp lực này khiến trẻ mất động lực học tập, thậm chí chống đối ngầm.

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, ép buộc sẽ tạo ra một vòng lặp tiêu cực: con học nhưng không thích, kết quả giảm, phụ huynh bất mãn, con càng căng thẳng. Nhiều sinh viên năm nhất sau một học kỳ đã muốn chuyển ngành chỉ vì trước đó không được lắng nghe.

2.2. “Thấy ngành hot thì đăng ký” – sai lầm phổ biến nhất

Nhiều năm gần đây, CNTT, Data, Kinh tế, Marketing được xem là ngành hot. Tuy nhiên, “hot” không đồng nghĩa “phù hợp”. Ví dụ, ngành công nghệ thông tin yêu cầu tư duy logic mạnh, sự kiên trì, khả năng tự học liên tục. Nếu con không có thiên hướng này, việc chạy theo trào lưu sẽ khiến con nhanh chóng bỏ cuộc.

Dữ liệu từ TopDev năm 2023 cho thấy thị trường IT vẫn thiếu nhân lực nhưng cạnh tranh ngày càng cao. Điều này phù hợp với học sinh thiên hướng STEM, nhưng không phù hợp với học sinh hướng nghệ thuật hoặc hoạt động xã hội. Vì vậy, chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng không thể chỉ dựa trên độ hot.

2.3. Chọn ngành theo điểm thi, không theo năng lực hoặc sở trường

Một sai lầm khác là chọn ngành theo điểm thi: con đạt bao nhiêu điểm sẽ chọn ngành tương đương. Đây là tư duy phổ biến nhưng thiếu chính xác. Điểm thi chỉ phản ánh năng lực học tập trong một thời điểm, không phải năng lực nghề nghiệp lâu dài.

Việc chọn ngành theo sở thích hay điểm thi cần cân bằng: điểm thi chỉ là điều kiện, không phải yếu tố quyết định. Đặc biệt với con chưa có đam mê rõ ràng, sử dụng điểm thi làm cơ sở duy nhất là một rủi ro lớn.

>>> Xem thêm: Nên chọn ngành theo sở thích hay điểm thi để không hối tiếc

3. 7 bước giúp phụ huynh chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng

Để chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh cần có lộ trình rõ ràng. Bằng cách quan sát năng lực, thử nghiệm nghề thực tế và tham khảo xu hướng nghề nghiệp, cha mẹ giúp con định hướng đúng năng lực, tránh sai lầm và tự tin bước vào các lựa chọn học tập tiếp theo.

3.1. Bước 1: Quan sát năng lực tự nhiên của con trong 3 nhóm lớn

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh nên bắt đầu từ quan sát. Năng lực tự nhiên thường xuất hiện trong ba nhóm:

• Nhóm tư duy logic
• Nhóm ngôn ngữ – xã hội
• Nhóm nghệ thuật – sáng tạo

Ví dụ, trẻ thường giải bài nhanh, thích phân tích, đặt câu hỏi liên quan đến quy luật có thể phù hợp với các ngành STEM. Trong khi đó, những em thích thảo luận, thuyết trình, giao tiếp thường phù hợp ngành xã hội, kinh tế hay truyền thông.

Đây cũng là một phần quan trọng trong kinh nghiệm chọn ngành học mà các chuyên gia hướng nghiệp khuyên dùng.

3.2. Bước 2: Làm các bài trắc nghiệm khoa học như Holland hoặc MBTI

Các công cụ như Holland (RIASEC) hay Myers–Briggs (MBTI) không phải “bài test đo cuộc đời” nhưng là gợi ý rất tốt cho học sinh không rõ đam mê. Holland giúp phân nhóm sở thích nghề, MBTI giúp nhận dạng xu hướng tính cách.

Ví dụ, kiểu tính cách INFP thường phù hợp với ngành truyền thông, giáo dục, xã hội học. Ngược lại, ESTJ phù hợp với quản trị, kinh doanh, logistic.

Vì vậy, phụ huynh có thể dùng chọn ngành theo tính cách MBTI như một gợi ý tham khảo, không phải công cụ quyết định.

>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng

3.3. Bước 3: Khai thác “sở thích ẩn” của con

Nhiều trẻ không nói ra sở thích vì sợ bị đánh giá hoặc nghĩ rằng sở thích của mình “không ra gì”. Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh cần tạo không gian an toàn, đặt các câu hỏi gợi mở:

• Con thích học bài theo kiểu đọc – viết hay nhìn – nghe?
• Con thích hoạt động cá nhân hay làm việc nhóm?
• Con thích giải quyết vấn đề hay tạo ra sản phẩm mới?

Đây là cách tốt để xác định sở trường, điều mà các chuyên gia gọi là hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực.

>>> Xem thêm: 7 Bước hướng dẫn chọn ngành đúng năng lực và sở thích cá nhân

3.4. Bước 4: Cho con tiếp xúc trải nghiệm nghề – bước quan trọng nhất

Nếu con không rõ đam mê, con cần “thử” để biết mình có phù hợp hay không. Trải nghiệm nghề có thể đến từ:

• Tham gia workshop hướng nghiệp
• Tham quan doanh nghiệp
• Gặp cựu sinh viên
• Làm bài tập mô phỏng nghề

Trải nghiệm thực tế thường giúp con nhận ra điều mình không thích nhanh hơn điều mình thích, từ đó thu hẹp lựa chọn.

3.5. Bước 5: Dùng nguyên tắc 3R để xác định ngành phù hợp

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh thường gặp khó ở bước đối chiếu giữa mong muốn của con, năng lực hiện tại và yêu cầu thực tế của từng ngành nghề. Nguyên tắc 3R là một công cụ đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả giúp cha mẹ hình dung bức tranh rõ ràng hơn.

Three-R gồm:

• Requirement: Ngành yêu cầu gì?
• Reality: Thực tế con đang có gì?
• Room to grow: Con có thể phát triển đến đâu?

Khi áp dụng, phụ huynh dễ dàng thấy một ngành tuy hấp dẫn nhưng yêu cầu không phù hợp với năng lực hoặc tính cách của con.

Trong các buổi tư vấn chọn ngành nghề cho học sinh THPT, 3R được đánh giá là công cụ có hiệu quả thực tế cao.

3.6. Bước 6: Phân tích cơ hội việc làm thực, dùng nguồn uy tín

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh cần nhìn vào xu hướng 5 – 10 năm.

Các lĩnh vực thiếu nhân lực nhiều nhất gồm:

• Công nghệ, phân tích dữ liệu
• Sản xuất, kỹ thuật
• Y tế
• Kinh doanh và chăm sóc khách hàng

Các số liệu này là thật và có nguồn rõ ràng, phù hợp cho phụ huynh tham khảo để hỗ trợ con khi con chưa có đam mê rõ ràng.

3.7. Bước 7: Thu hẹp 2 – 3 ngành và để con tự đưa ra quyết định cuối cùng

Cuối cùng, sau khi phân tích đầy đủ, phụ huynh nên cùng con thu hẹp còn 2 – 3 lựa chọn. Việc quyết định phải do chính con. Khi trẻ có quyền lựa chọn, trẻ có trách nhiệm theo đuổi hơn.

Đây là bước quan trọng nhất trong quá trình chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng.

4. Lời khuyên thực tế cho phụ huynh khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh cần tiếp cận với tâm thế đồng hành và kiên nhẫn, thay vì áp đặt. Tạo không gian để con thử nghiệm nhiều lĩnh vực học tập, trải nghiệm nghề thực tế, các khóa học ngắn hạn hoặc hoạt động ngoại khóa giúp trẻ nhận biết khả năng và sở thích tiềm ẩn. Việc khích lệ con tự khám phá và ghi nhận thành công nhỏ giúp con hình thành động lực bên trong, từ đó đưa ra lựa chọn học tập phù hợp, bền vững và phát triển kỹ năng mềm quan trọng cho tương lai. Đồng thời, đây là cách giúp con hiểu rằng việc chưa có đam mê rõ ràng là điều bình thường, không phải là “thất bại”.

4.1. Đừng quá lo khi con nói “Con không thích gì cả”

Nhiều phụ huynh lo lắng khi con nói “Con không thích gì cả”, nhưng đây là tình trạng phổ biến ở học sinh 15–18 tuổi. Đam mê không tự sinh ra, mà hình thành qua trải nghiệm, thử thách và tiếp xúc thực tế với nhiều lĩnh vực khác nhau. Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, cha mẹ nên kiên nhẫn, đưa con đi tham quan doanh nghiệp, trải nghiệm workshop, tham gia câu lạc bộ hay thử các môn học khác nhau để con nhận ra sở trường tiềm ẩn. Từ đó, con sẽ phát triển tư duy phản biện, nhận biết sở thích và dần hình thành định hướng nghề nghiệp phù hợp với bản thân, thay vì bị ép buộc chọn ngành theo ý cha mẹ.

4.2. Tôn trọng lựa chọn của con, kể cả khi ngành đó không “hot”

Khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, phụ huynh cần hiểu rằng ngành hot không phải lúc nào cũng phù hợp với con. Một số ngành sáng tạo như thiết kế, truyền thông, nghệ thuật có thể không đứng top bảng lương nhưng giúp trẻ phát triển năng lực tư duy, kỹ năng mềm và sự gắn bó lâu dài với nghề. Ví dụ, ngành học dành cho người thích sáng tạo giúp con thể hiện khả năng cá nhân, nuôi dưỡng sự tự tin và phát triển bền vững. Tôn trọng lựa chọn này cũng giúp con có trách nhiệm hơn với quyết định của bản thân, từ đó chủ động học tập, phát triển chuyên môn và định hướng nghề nghiệp thực tế.

>>> Xem thêm: Gợi ý 10 ngành học dành cho người thích sáng tạo, năng động và tự do

4.3. Nhìn nghề theo nhu cầu xã hội, không theo cảm tính

Thay vì dựa vào cảm tính như “nghề này sang – nghề kia không sang”, phụ huynh nên nhìn vào dữ liệu thực tế về nhu cầu nghề nghiệp khi chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng. Ví dụ, các lĩnh vực có nhu cầu tăng trưởng cao theo báo cáo World Economic Forum 2023 gồm chăm sóc sức khỏe, kỹ thuật, công nghệ và logistics (Nguồn: WEF Future of Jobs 2023). Phân tích này giúp con hiểu cơ hội thực tế trên thị trường, đồng thời tránh chọn ngành chỉ vì “hot” hay theo trào lưu. Cha mẹ nên hướng dẫn con kết hợp sở thích, năng lực và nhu cầu xã hội để ra quyết định thông minh, đảm bảo con vừa hứng thú vừa có cơ hội phát triển nghề nghiệp bền vững.

5. Kết luận: Đồng hành hơn là quyết định thay con

Chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng là hành trình dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn, quan sát và đồng hành. Phụ huynh có vai trò quan trọng, nhưng lựa chọn cuối cùng vẫn nên là của con. Điều quan trọng là giúp con hiểu chính mình, trang bị phương pháp, trải nghiệm và thông tin đúng để con tự tin đưa ra lựa chọn phù hợp cho tương lai.

Chọn ngành học cho con khi con không có đam mê rõ ràng, giải pháp phụ huynh cần biết 

Hải Ngân