Trong thời đại cạnh tranh nghề nghiệp khốc liệt, việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái không còn là lựa chọn mà là nhu cầu thiết yếu. Kết quả khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ và Tư vấn tâm lý trường ĐHKHXH&NV, ĐHQG Hà Nội cho thấy hơn 75,6% sinh viên cho biết họ “không thỏa mãn với nghề đã chọn”. Bài viết này sẽ chỉ bạn 5 bước để bố mẹ trở thành người đồng hành thông minh trong hành trình lựa chọn nghề cho con.
1. Vì sao cha mẹ cần định hướng nghề nghiệp cho con cái?
Theo một khảo sát của Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực và Thông tin thị trường lao động TP HCM năm 2019, khoảng 60% sinh viên chọn sai ngành học, 75% thiếu hiểu biết về ngành nghề đã chọn. Đây là con số đáng báo động, cho thấy việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái không chỉ là trách nhiệm mà còn là yếu tố quyết định tương lai học tập và nghề nghiệp của trẻ. Trong giai đoạn hiện nay, khi thị trường lao động thay đổi nhanh chóng bởi công nghệ và chuyển đổi số, cha mẹ càng cần đóng vai trò là “người đồng hành chiến lược”, giúp con hiểu rõ bản thân, xác định mục tiêu và lựa chọn con đường phát triển đúng đắn.
1.1 Tác động của định hướng sớm tới tương lai của trẻ
Khi cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái từ sớm, trẻ có lợi thế về kiến thức, chuẩn bị kỹ năng và định hướng rõ ràng trước khi vào đại học hoặc bước vào thị trường lao động. Định hướng sớm giúp trẻ tiết kiệm thời gian “vật lộn chọn ngành” khi đã vào năm đầu đại học, tránh tình trạng chuyển đổi ngành liên tục.
Ví dụ thực tế: theo Báo cáo khảo sát việc làm sinh viên 2024 của Trường Quốc tế – Đại học Quốc gia Hà Nội, mức lương trung bình của sinh viên tốt nghiệp là 13.064.394 đồng/tháng, trong đó ngành Kinh doanh quốc tế đứng đầu. Nếu trẻ được định hướng ngành phù hợp từ trước, khả năng chọn đúng ngành có nhu cầu cao (ví dụ Kinh doanh quốc tế) sẽ cao hơn, từ đó gia tăng cơ hội việc làm và thu nhập ổn định.
Định hướng sớm cũng giúp trẻ xây dựng mạng lưới nghề nghiệp, tham gia các hoạt động thực tế (tham quan doanh nghiệp, thực tập, hội thảo…) từ khi còn phổ thông, tạo điểm nhấn nổi bật trong hồ sơ tuyển sinh hoặc xin việc.
1.2 Hậu quả khi cha mẹ áp đặt hoặc thiếu quan tâm
Khi cha mẹ áp đặt con theo nghề “hot”, không lắng nghe nguyện vọng hoặc thiếu tìm hiểu, hậu quả có thể rất nghiêm trọng. Nhiều sinh viên khi vào đại học mới nhận ra mình chọn ngành sai. Theo báo cáo của Bộ Giáo dục Đào tạo (2020) khoảng 20–30% sinh viên năm nhất thừa nhận họ muốn chuyển ngành hoặc bỏ học vì ngành không phù hợp. Hay trong khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ & Tư vấn tâm lý ĐHQG Hà Nội, đến 75,6% sinh viên cho rằng họ không hài lòng với lựa chọn nghề nghiệp của mình.
Điều này gây lãng phí nguồn lực (thời gian, tâm lý, tài chính) và làm trẻ thiếu động lực trong học tập vì cảm giác mình “không hợp”.
Một số hệ lụy đáng chú ý: học ngành không yêu thích → kết quả học tập thấp → bỏ học giữa chừng → phải học lại ngành “ổn hơn” → chậm hơn bạn bè cùng tuổi. Vì vậy, việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái nếu không tinh tế và dựa trên sự thấu hiểu có thể phản tác dụng.
>>> Xem thêm: Cha Mẹ Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Con Như Thế Nào Để Không Áp Đặt?
1.3 Các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến lựa chọn nghề của con
Lựa chọn nghề của con chịu ảnh hưởng từ rất nhiều yếu tố bên ngoài: xu hướng thị trường lao động, công nghệ, áp lực xã hội, thành tích học tập, kỳ vọng của gia đình…
Theo khảo sát của Hiệp hội Chuyên gia Thẩm định rủi ro Hoa Kỳ (SOA), 35% học sinh – sinh viên Việt Nam cho rằng cơ hội thăng tiến là tiêu chí hàng đầu khi chọn nghề, sau đó là nhiều cơ hội việc làm (27%) và tính thách thức trí tuệ (26%).
Do đó, nếu cha mẹ không cập nhật xu hướng nghề nghiệp mới, không hiểu nhu cầu thị trường lao động, dễ dẫn đến việc khuyến khích con vào các nghề truyền thống, ít tiềm năng. Ví dụ trong 5 năm tới, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, logistic, chuỗi cung ứng… được dự báo là các ngành phát triển mạnh. Cha mẹ cần nắm bắt xu hướng này để định hướng con hợp thời, không lỗi thời.
2. Những sai lầm phổ biến của cha mẹ khi định hướng nghề nghiệp
Dù cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái với mong muốn tốt đẹp, nhiều phụ huynh lại vô tình khiến con mất đi động lực và sự tự tin vì những định hướng sai lệch. Không ít học sinh, sinh viên sau khi vào đại học mới nhận ra mình “học vì mong muốn của cha mẹ”, chứ không phải vì đam mê thật sự.
Hiểu rõ những sai lầm phổ biến sẽ giúp phụ huynh đồng hành cùng con hiệu quả hơn, thay vì vô tình trở thành “người lái đò ngược dòng” trên hành trình chọn nghề.
2.1 Ép con theo “nghề hot” hoặc nghề truyền thống
Một trong những sai lầm nghiêm trọng nhất là cha mẹ đặt kỳ vọng vào các ngành “hot” mà không xem xét năng lực, sở thích của con.
Ví dụ: cha mẹ bảo “học IT đi, dễ xin việc, lương cao”, nhưng con không thích lập trình, không kiên nhẫn với công nghệ. Kết quả là con học chán, hiệu quả thấp, có thể bỏ dở.
Ngoài ra, nhiều gia đình vẫn hướng con vào các nghề truyền thống (luật, y dược, kinh tế) vì quan niệm “ổn định”, trong khi thực tế ngành nghề trong tương lai có thể dịch chuyển mạnh theo xu hướng công nghệ. Nếu ép con theo những lựa chọn “cổ hủ” mà không đổi mới, con dễ rơi vào tình trạng thiếu đam mê, dễ thụ động.
2.2 Đánh giá sai năng lực và sở thích của con
Có bố mẹ đánh giá con chỉ dựa vào điểm học hay thành tích, mà không thực sự hiểu con có thiên hướng nghệ thuật, sáng tạo, hướng ngoại hay nội tâm. Con có thể có năng lực vẽ, thiết kế, nhưng bị ép học ngành kỹ thuật, dẫn tới chán nản.
Ví dụ: con thích nghệ thuật, sáng tạo nhưng bị ép vào khối A hay khối C, rồi phải học ngành “dễ xin việc” mà không yêu thích, lâu dần mất động lực. Đây là lỗi phổ biến khi cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái dựa vào hiểu biết hạn hẹp, thiếu kiến thức về MBTI, các bài test nghề nghiệp.
Cha mẹ nên sử dụng công cụ như trắc nghiệm Holland (RIASEC), hoặc test tính cách MBTI để hiểu thiên hướng con, từ đó hướng dẫn chọn ngành phù hợp (hướng dẫn chọn ngành theo năng lực, chọn ngành theo tính cách MBTI).
2.3 Thiếu kiến thức về thị trường lao động hiện nay
Một sai lầm khác là cha mẹ không cập nhật xu hướng lao động mới, cứ áp dụng cái nhìn nghề nghiệp của thời bố mẹ, không theo kịp sự thay đổi công nghệ. Ví dụ: nghề đánh máy, thư ký, nhập liệu ngày xưa là nghề ổn định; nay có thể bị thay bởi tự động hóa, AI.
Theo chuyên gia dự báo nhân lực Trần Anh Tuấn – Chủ tịch HĐKH Viện Đào tạo và phát triển nhân lực Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội Giáo dục Nghề nghiệp TPHCM, từ 2025–2035, nhu cầu tuyển các ngành công nghệ số, kỹ thuật, chuyển đổi số luôn cao hơn nhiều so với các nghề truyền thống. Nếu cha mẹ không nắm được điều này, con có thể đi vào ngành ít triển vọng, dễ thất nghiệp.
3. 5 bước giúp cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái hiệu quả
Việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái không nên chỉ dừng lại ở những lời khuyên cảm tính như “ngành này dễ xin việc” hay “nghề kia có tương lai”, mà cần được thực hiện theo một lộ trình khoa học, từng bước rõ ràng.
3.1 Khám phá tính cách và sở thích của con qua các bài test nghề nghiệp
Trước tiên, để định hướng đúng, cha mẹ nên cùng con làm bài test nghề nghiệp, tìm ra thiên hướng, sở thích, điểm mạnh, điểm yếu. Những bài test phổ biến và đáng tin cậy: Holland (RIASEC), MBTI, StrengthsFinder…
Ví dụ: website hướng nghiệp AAu có trắc nghiệm Holland miễn phí giúp học sinh khám phá sở thích & năng lực nghề nghiệp. Đại học UEF cũng triển khai test nghề nghiệp cho sinh viên để xác định ngành phù hợp.
Sau khi có kết quả bài test, cha mẹ và con nên phân tích cùng nhau: con mạnh ở nhóm “Nghệ thuật – sáng tạo”? hay nhóm “Kỹ thuật – logic”? Từ đó gợi ý các ngành phù hợp, ví dụ: nếu con thiên về sáng tạo – thiết kế, có thể cân nhắc ngành mỹ thuật ứng dụng, thiết kế đồ họa, kiến trúc. Nếu thiên về logic – công nghệ, có thể cân nhắc CNTT, kỹ thuật phần mềm.
Khi cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái dựa trên kết quả bài test sẽ giảm thiểu sai lầm áp đặt, từ đó con cảm thấy được tôn trọng và có động lực theo đuổi.
3.2 Trò chuyện, lắng nghe và tôn trọng ý kiến của con
Sau khi có cái nhìn cơ bản từ test, bước thứ hai là cha mẹ mở cuộc trò chuyện chân thành với con: hỏi những điều con thích, điều con sợ, đam mê, mơ ước, nguyện vọng.
Khi trò chuyện, cha mẹ nên lắng nghe thật kỹ, không áp đặt, không gán ghép ý mình vào con. Ví dụ: nếu con nói “con thích làm nghệ thuật, làm content”, cha mẹ không nên vội nói “như vậy không ổn, phải đi làm kỹ sư”, mà nên hỏi thêm: “Vì sao con thích? Làm content con thấy hứng thú điều gì?”
Ví dụ: một bạn học sinh lớp 12 chia sẻ rằng lúc nhỏ muốn trở thành nhà văn, nhưng bố mẹ mong con học Kinh tế vì “ổn định”. Cuối cùng bạn ấy vào đại học Kinh tế mà học không nổi, cuối cùng phải bỏ học. Nếu cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái khi con còn nhỏ, bằng cách hỏi lồng ghép sở thích, rất có thể đã tạo điều kiện để con theo đuổi đam mê viết lách hoặc content sáng tạo từ sớm.
Việc tôn trọng ý kiến con giúp trẻ xác định tự chủ, cảm giác được tin tưởng, từ đó mạnh dạn chia sẻ mong muốn và bộc lộ cá tính, giúp định hướng nghề nghiệp phù hợp hơn.
3.3 Cùng con tìm hiểu xu hướng việc làm trong 5–10 năm tới
Cha mẹ và con nên cùng nhau cập nhật và phân tích xu hướng nghề nghiệp tương lai để chọn ngành có tiềm năng.
Ví dụ: Theo Báo điện tử VTV đưa tin, ngành công nghệ thông tin – lập trình – AI là nhóm ngành khó thất nghiệp trong 5 năm tới, mức lương khởi điểm từ 15 – 25 triệu đồng/tháng. Trong khi nhiều ngành truyền thống chịu áp lực robot hóa. Vì vậy, nếu cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái mà không hiểu thị trường, rất dễ chọn sai.
Ngành logistic & chuỗi cung ứng cũng tăng mạnh nhờ thương mại điện tử (dự báo doanh thu TMĐT Việt Nam đến 2025 là ~45 tỷ USD). Cha mẹ có thể gợi ý con tìm hiểu các ngành thiếu nhân lực trong 5 năm tới như: phân tích dữ liệu (data analytics), an ninh mạng, AI, chuỗi cung ứng, thiết kế số, công nghệ xanh.
Việc này giúp con chọn ngành không chỉ theo cảm hứng mà gắn liền cơ hội sự nghiệp thực tế, giảm rủi ro “giỏi nhưng thất nghiệp”.
3.4 Hướng dẫn con trải nghiệm nghề nghiệp qua thực tế
Lý thuyết thôi chưa đủ, con cần trải nghiệm thực tế nghề nghiệp từ khi còn phổ thông hoặc trước khi vào đại học: tham gia câu lạc bộ, thực tập ngắn hạn, dự án, workshop, shadowing (theo chân người làm nghề)…
Ví dụ: nếu con thích marketing hoặc content, có thể làm thực tập viên part-time cho doanh nghiệp nhỏ, thử viết bài, chạy quảng cáo, làm media. Nếu thích kỹ thuật, con có thể xin trải nghiệm ở xưởng, phòng lab, workshop maker. Những trải nghiệm này giúp con kiểm tra “có thực sự thích nghề đó không?” trước khi quyết định đầu tư thời gian dài.
Nhiều trường hướng nghiệp cũng có chương trình phối hợp doanh nghiệp cho học sinh THPT trải nghiệm nghề nghiệp, cha mẹ nên đồng hành, khuyến khích con tham gia.
Ngoài ra, cha mẹ có thể cùng con làm dự án nhỏ (ví dụ bán hàng online, làm video content) để thử thách kỹ năng quản lý, lập kế hoạch, làm việc nhóm… Đây là tiền đề để trẻ hiểu nghề nghiệp trong thực tế.
3.5 Đồng hành chứ không áp đặt, vai trò cố vấn của cha mẹ
Bước cuối cùng: cha mẹ cần chuyển từ vai trò “người chỉ huy” thành “cố vấn, người đồng hành”.
Cha mẹ nên định kỳ (mỗi 3–6 tháng) kiểm tra hướng đi của con: có còn hứng thú không? Có gặp khó khăn gì? Có cần điều chỉnh hướng nghề? Ví dụ một học sinh sau khi học một học kỳ mới nhận ra ngành mình chọn không hợp, cha mẹ nên mở lòng để con chuyển ngành hoặc chọn lại hướng nghề, chứ không ép con tiếp tục chịu đựng.
Trong suốt quá trình con học, cha mẹ nên cung cấp nguồn lực: hỗ trợ tài liệu, cho con tiếp cận chuyên gia, tham gia hội thảo nghề nghiệp, cập nhật thông tin tuyển dụng, khuyến khích tham gia dự án thực tiễn.
Một câu nói hay: “Anh/chị không bắt con chọn nghề đó, nhưng anh/chị sẵn sàng trợ giúp nếu con dấn thân con đường mình chọn”. Với cách tiếp cận này, cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái trở thành người bạn chia sẻ, không là áp lực.
>>> Xem thêm: Cách hướng nghiệp khi cha mẹ có sẵn công việc
4. Gợi ý công cụ và nguồn tham khảo giúp cha mẹ dễ dàng định hướng
Trong thời đại công nghệ số, việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái đã trở nên dễ dàng hơn nhờ sự hỗ trợ của các công cụ trắc nghiệm và nền tảng hướng nghiệp trực tuyến. Thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm cá nhân hay lời khuyên cảm tính, cha mẹ hoàn toàn có thể tận dụng các công cụ khoa học để giúp con khám phá bản thân và xác định nghề nghiệp phù hợp.
4.1 Các bài test nghề nghiệp uy tín
Để cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái một cách chính xác và khách quan, việc sử dụng các bài test nghề nghiệp là bước không thể thiếu. Đây là những công cụ khoa học đã được nghiên cứu và áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới, giúp con hiểu rõ hơn về tính cách, sở thích, năng lực và giá trị nghề nghiệp của bản thân.
- Trắc nghiệm Holland (RIASEC): phân loại nghề theo 6 nhóm: Realistic, Investigative, Artistic, Social, Enterprising, Conventional — hữu ích để chọn ngành theo sở trường.
- MBTI (Myers-Briggs Type Indicator): giúp xác định kiểu tính cách (Hướng ngoại/Hướng nội, trực giác, cảm giác…) — từ đó gợi ý ngành phù hợp (ví dụ nhóm hướng nội có thể phù hợp ngành lập trình, biên tập, phân tích).
- Test năng lực chuyên môn/ IQ & kỹ năng mềm: giúp con xác định điểm mạnh thực tế.
Cha mẹ có thể hướng con làm test online, sau đó so sánh kết quả với các ngành nghề tiềm năng.
>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng
4.2 Nguồn thông tin đáng tin cậy về ngành nghề và xu hướng việc làm
Một trong những cách hiệu quả nhất để cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái là dựa vào các nguồn thông tin chính thống và có kiểm chứng. Trong bối cảnh thị trường lao động liên tục biến động, việc nắm bắt xu hướng việc làm, mức thu nhập trung bình hay những ngành có nhu cầu cao là vô cùng quan trọng để tránh tình trạng “chọn ngành theo cảm tính”.
- Các bài báo chuyên ngành (VTV, báo Lao Động, báo Nhân Dân) thường có phân tích xu hướng nghề nghiệp (ví dụ “5 ngành khó thất nghiệp 5 năm tới”).
- Báo cáo việc làm của các trường đại học, trung tâm khảo sát như Báo cáo Khảo sát việc làm SV tốt nghiệp 2024 (IS – Đại học Quốc gia Hà Nội)
- Các website hướng nghiệp, chuyên trang giáo dục – đào tạo: Career GPO, NLD, GPO, GPO Career.
- Các tổ chức quốc tế, tổ chức khảo sát như SOA (Survey of Actuarial): khảo sát yếu tố ảnh hưởng việc chọn nghề ở Việt Nam.
Qua các nguồn này, cha mẹ và con có thể cập nhật ngành hot, nhu cầu nhân lực, thu nhập trung bình, xu hướng chuyển đổi.
4.3 Các khóa học kỹ năng hoặc hướng nghiệp cho phụ huynh
Một yếu tố quan trọng nhưng thường bị bỏ qua khi cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái là kiến thức hướng nghiệp của chính phụ huynh. Trong nhiều trường hợp, cha mẹ định hướng dựa trên trải nghiệm cá nhân hoặc “nghe nói ngành đó hot”, mà thiếu nền tảng khoa học và kỹ năng giao tiếp hướng nghiệp. Vì vậy, việc tham gia các khóa học ngắn hạn hoặc hội thảo chuyên đề dành cho phụ huynh là một cách hiệu quả để nâng cao hiểu biết và đồng hành cùng con đúng cách. Vậy nên các bậc cha mẹ có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây trong quá trình định hướng nghề cho con:
- Khóa hướng nghiệp cho phụ huynh: cách giao tiếp định hướng, cách đặt câu hỏi mở, cách xử lý khi con muốn thay đổi ngành.
- Khóa kỹ năng đánh giá, đọc kết quả test nghề nghiệp, hiểu báo cáo thị trường.
- Hội thảo nghề nghiệp do trường, trung tâm GDTX, trung tâm hướng nghiệp tổ chức nên khuyến khích con và mẹ cùng tham gia để trao đổi, mở rộng tầm nhìn nghề nghiệp.
Khi cha mẹ nắm được kiến thức hướng nghiệp, việc đồng hành với con trong hành trình chọn nghề trở nên dễ dàng, bớt áp lực, đúng hướng hơn.
Trong thời đại công nghệ số, việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái đã trở nên dễ dàng hơn nhờ sự hỗ trợ của các công cụ trắc nghiệm và nền tảng hướng nghiệp trực tuyến.
5. Cha mẹ là người đồng hành, không phải người quyết định
Trong hành trình chọn nghề của con, vai trò của cha mẹ không phải là áp đặt từ đầu mà là người hướng dẫn, thấu hiểu và đồng hành. Khi cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con cái bằng cách tôn trọng sở thích, khám phá năng lực, cập nhật xu hướng, tạo trải nghiệm thực tế và luôn sẵn sàng hỗ trợ, con sẽ có cơ hội lựa chọn ngành nghề phù hợp và phát huy tiềm năng tốt nhất.
Con đường nghề nghiệp là hành trình liên tục thay đổi, cha mẹ nên luôn sẵn sàng điều chỉnh, lắng nghe và trò chuyện. Đừng để áp lực xã hội, ý kiến người khác chi phối, hãy để con tự trải nghiệm, thất bại, học hỏi, rồi bước tiếp.
Chúc các gia đình xây dựng được hành trình định hướng nghề nghiệp định hướng đúng đắn, bền vững và mang lại tương lai sáng cho con cái.
Hải Ngân
13 lượt xem
14-10-2025
