Cha Mẹ Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Con Như Thế Nào Để Không Áp Đặt?

Trong xã hội hiện đại, việc cha mẹ định hướng nghề nghiệp cho con là điều cần thiết, nhưng làm sao để không trở thành áp lực hay sự áp đặt? Bài viết này sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về vai trò của mình trong việc hỗ trợ con cái chọn ngành nghề phù hợp, đồng thời cung cấp những công cụ hữu ích để đồng hành cùng con trên con đường sự nghiệp.

1. Vì sao cha mẹ cần định hướng nghề nghiệp cho con

Theo khảo sát của Trung tâm Dự báo Nhu cầu Nhân lực và Thông tin Thị trường Lao động TP.HCM (2023), có đến 65% học sinh – sinh viên cho rằng cha mẹ có ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định chọn ngành học và nghề nghiệp. Tuy nhiên, trong số đó, hơn 40% cảm thấy bị áp lực vì cha mẹ áp đặt theo ý muốn thay vì lắng nghe mong muốn cá nhân. Điều này dẫn đến hệ quả là khoảng 30% sinh viên thừa nhận đã từng muốn bỏ học hoặc chuyển ngành sau 1-2 năm vì không phù hợp với năng lực và sở thích. Những con số này cho thấy việc cha mẹ đồng hành, gợi mở, nhưng không áp đặt trong định hướng nghề nghiệp cho con là vô cùng cần thiết, để con trẻ vừa có định hướng đúng đắn vừa giữ được sự chủ động trong lựa chọn tương lai.

Việc định hướng nghề nghiệp cho con không chỉ là lựa chọn ngành học đơn thuần, mà còn là sự chuẩn bị cho cả một tương lai dài. Ở độ tuổi 15–18, học sinh thường thiếu trải nghiệm và thông tin về thị trường lao động, dễ đưa ra quyết định vội vàng. Nếu không có sự đồng hành từ cha mẹ, con có thể “đi lạc” trong lựa chọn ngành nghề, dẫn đến mất phương hướng, tốn kém thời gian và chi phí. Chính vì vậy, cha mẹ đóng vai trò như người “bản đồ” giúp con nhìn thấy bức tranh toàn cảnh, từ đó đưa ra quyết định phù hợp và bền vững hơn.

1.1. Tránh “đi lạc” trong chọn ngành

Không ít học sinh khi tốt nghiệp THPT bối rối trước hàng trăm ngành học và lựa chọn. Một số chọn theo bạn bè, nghe lời khuyên không phù hợp hoặc chạy theo các ngành “hot” mà không biết liệu mình có phù hợp hay không.

Ví dụ, một bạn trẻ yêu thích mỹ thuật nhưng lại chọn ngành kinh tế vì nghĩ rằng cơ hội việc làm cao hơn. Khi vào học, bạn này gặp khó khăn trong việc học tập, thiếu đam mê và đôi khi cảm thấy chán nản, dẫn đến việc mất phương hướng trong học tập.

Việc cha mẹ định hướng giúp con nhận ra sở thích và khả năng thực tế, từ đó giảm nguy cơ “lạc đường” trong chọn ngành.

1.2. Hỗ trợ con theo đúng năng lực

Không ít cha mẹ muốn con theo nghề “ổn định” như công chức, bác sĩ, kỹ sư… Tuy nhiên, mỗi đứa trẻ có một thiên hướng khác nhau. Nếu cha mẹ có sự hỗ trợ đúng, con sẽ được học ngành phù hợp với năng lực và tính cách.

Ví dụ, học sinh có khả năng phân tích tốt và tính logic cao có thể được định hướng sang ngành học phù hợp với học sinh khối A như Công nghệ thông tin hoặc Kinh tế.

👉 Đừng bỏ lỡ bài viết hữu ích dưới đây: Bí quyết tham vấn chọn nghề và định hướng học tập hiệu quả năm 2025

2. 5 nguyên tắc đồng hành cùng con

Việc định hướng nghề nghiệp cho con không phải là quá trình cha mẹ áp đặt hay “chọn hộ” con, mà là hành trình đồng hành để con tìm thấy chính mình. Cha mẹ giống như người dẫn đường, đưa ra gợi ý và hỗ trợ, nhưng vẫn để con tự bước đi và trải nghiệm. Dưới đây là 5 nguyên tắc quan trọng giúp cha mẹ định hướng mà không tạo áp lực cho con.

Theo báo cáo của Bộ Giáo dục & Đào tạo (2022), có đến 70% học sinh THPT mong muốn cha mẹ trở thành “người đồng hành” thay vì “người quyết định” trong việc chọn nghề. Thực tế, những bạn được cha mẹ định hướng theo cách tôn trọng và khích lệ thì tỷ lệ hài lòng với ngành học đạt tới 82%, cao gấp đôi so với nhóm bị áp đặt. Để làm được điều này, các chuyên gia gợi ý cha mẹ có thể áp dụng 5 nguyên tắc đồng hành cùng con:

2.1. Lắng nghe và tôn trọng sở thích

Việc lắng nghe là nền tảng của mọi sự đồng hành. Cha mẹ cần tạo không gian để con tự do bày tỏ quan điểm, sở thích và mong muốn của mình. Khi con chia sẻ về những điều mình yêu thích, dù đó là nghệ thuật, khoa học hay thể thao, cha mẹ nên kiên nhẫn lắng nghe thay vì vội vàng phản đối.

Ví dụ, có những bạn thích vẽ tranh từ nhỏ, nhưng cha mẹ lại muốn con học kinh tế cho “ổn định”. Nếu cha mẹ biết lắng nghe, có thể tìm cách định hướng con theo ngành thiết kế đồ họa, kiến trúc hay truyền thông thị giác, vừa gắn với sở thích vừa phù hợp với thị trường lao động. Điều đó không chỉ tạo động lực học tập cho con mà còn giúp con cảm thấy được tôn trọng và thấu hiểu.

2.2. Giúp con khám phá bản thân

Một trong những bước quan trọng khi định hướng nghề nghiệp cho con là giúp con nhận diện điểm mạnh, điểm yếu của mình. Không phải học sinh nào cũng tự biết mình giỏi gì hoặc thích gì. Vì vậy, cha mẹ có thể khuyến khích con tham gia các hoạt động ngoại khóa, thử sức với nhiều vai trò khác nhau như dẫn chương trình, tham gia đội bóng, câu lạc bộ học thuật hoặc các khóa học kỹ năng.

Ví dụ, có bạn ban đầu nghĩ mình không hợp với công việc nói trước đám đông, nhưng sau vài lần tham gia câu lạc bộ tranh biện, bạn ấy phát hiện ra khả năng lập luận và thuyết phục rất tốt. Nhờ vậy, cha mẹ có thể cùng con định hình định hướng nghề nghiệp phù hợp hơn, chẳng hạn như luật sư, MC hay giảng viên.

2.3. Cùng con tìm hiểu ngành nghề

Cha mẹ không nên chỉ dừng lại ở việc nghe con chia sẻ, mà cần cùng con tìm hiểu các ngành nghề khác nhau để đưa ra quyết định sáng suốt. Việc đọc thông tin về thị trường lao động, xu hướng phát triển nghề trong 5–10 năm tới, hay những câu chuyện thành công từ các thế hệ đi trước sẽ giúp con có cái nhìn thực tế hơn.

Ví dụ, nếu con yêu thích công nghệ, cha mẹ có thể cùng con tìm hiểu về ngành trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu hoặc lập trình game. Thay vì chỉ dừng lại ở lời khuyên “ngành này hot lắm”, cha mẹ có thể cùng con tham gia workshop hoặc ngày hội nghề nghiệp để con được nghe trực tiếp từ chuyên gia và tự cảm nhận. Đây là cách đồng hành hiệu quả trong việc định hướng nghề nghiệp cho con mà không biến thành áp lực.

2.4. Khuyến khích con tự quyết

Dù cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong quá trình định hướng nghề nghiệp cho con, nhưng quyết định cuối cùng nên thuộc về con. Khi con được tự chọn, con sẽ cảm thấy có trách nhiệm và chủ động hơn trong hành trình học tập.

Ví dụ, nếu con thích nghệ thuật nhưng cha mẹ lo ngại tính bấp bênh, thay vì cấm đoán, cha mẹ có thể phân tích những khó khăn và gợi ý con song song học thêm kỹ năng kinh doanh hoặc công nghệ để tăng cơ hội nghề nghiệp. Khi được trao quyền quyết định, con sẽ học cách chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình và trưởng thành hơn.

2.5. Động viên khi con vấp ngã

Trên hành trình nghề nghiệp, con chắc chắn sẽ gặp thất bại hoặc có lúc chọn sai. Điều quan trọng là cha mẹ không trách móc mà cần trở thành nguồn động viên tinh thần. Đôi khi, chính những vấp ngã lại là cơ hội để con hiểu rõ bản thân hơn và điều chỉnh định hướng cho phù hợp.

Ví dụ, một bạn chọn học ngành tài chính nhưng sau năm đầu lại cảm thấy không phù hợp. Nếu cha mẹ trách móc, con sẽ dễ rơi vào khủng hoảng. Nhưng nếu cha mẹ lắng nghe, động viên và cùng con tìm giải pháp (chuyển ngành, học song bằng, hoặc bổ sung kỹ năng khác), con sẽ thấy an toàn và tiếp tục cố gắng. Đây chính là sự khác biệt giữa áp đặt và đồng hành đúng nghĩa.

>>>📌 Tham khảo ngay bài viết gợi ý cho bạn: Cha Mẹ Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Con Như Thế Nào Để Không Áp Đặt?

3. Công cụ hỗ trợ cha mẹ

Ngoài việc trò chuyện và đồng hành trực tiếp, cha mẹ có thể tận dụng những công cụ hỗ trợ khoa học và thực tiễn để giúp con đưa ra lựa chọn chính xác hơn. Các công cụ này không chỉ cung cấp thông tin khách quan, mà còn giúp cha mẹ và con có cơ sở dữ liệu rõ ràng khi thảo luận. Từ bài test nghề nghiệp, hội thảo chuyên sâu cho đến sự kết nối với chuyên gia, mỗi công cụ đều mang lại những giá trị riêng trong hành trình định hướng nghề nghiệp cho con.

3.1. Test nghề nghiệp uy tín

Các bài kiểm tra nghề nghiệp là một trong những công cụ quan trọng, giúp đánh giá khách quan sở thích, năng lực, tính cách và giá trị sống của con. Thay vì chỉ dựa trên cảm nhận chủ quan của cha mẹ hay sự so sánh với người khác, test nghề nghiệp đưa ra phân tích dựa trên nền tảng khoa học, từ đó gợi ý những nhóm ngành phù hợp.

Ví dụ, MBTI giúp con nhận ra tính cách hướng nội hay hướng ngoại, từ đó tìm ngành phù hợp như ngành học phù hợp với người hướng nội hay ngành học dành cho người thích sáng tạo. Holland Code giúp phân loại ngành theo sở thích thực tế, từ đó chọn ngành theo sở trường.

3.2. Hội thảo, workshop hướng nghiệp

Hiện nay, nhiều trường đại học tổ chức workshop miễn phí cho học sinh THPT. Đây là nơi cha mẹ và con có thể trao đổi với giảng viên, chuyên gia và cựu sinh viên. Tham gia những sự kiện này giúp gia đình hiểu rõ hơn về kinh nghiệm chọn ngành học, cũng như xu hướng thị trường lao động.

Ví dụ, một workshop về ngành STEM có thể giúp con hiểu về các nghề khoa học dữ liệu, lập trình hay robotics, từ đó xác định hướng đi phù hợp. Tham gia cùng con cũng giúp cha mẹ hiểu rõ hơn môi trường học tập và yêu cầu nghề nghiệp của ngành nghề hiện nay.

3.3. Kết nối cố vấn nghề nghiệp

Một cách khác để hỗ trợ con là tìm đến những người đã có trải nghiệm thực tế trong ngành nghề con quan tâm. Cố vấn nghề nghiệp có thể là chuyên gia, giảng viên, hoặc thậm chí là cựu sinh viên thành công. Sự chia sẻ của họ thường rất thực tế, giúp con hình dung rõ ràng hơn về lộ trình học tập, kỹ năng cần thiết và thách thức phải đối mặt.

Ngoài việc đồng hành và lắng nghe, một cách hiệu quả để cha mẹ hỗ trợ con mà không áp đặt là kết nối con với các cố vấn nghề nghiệp. Theo khảo sát của Navigos Group (2023), hơn 60% sinh viên từng tham gia chương trình tư vấn hướng nghiệp với chuyên gia cho biết họ tự tin hơn khi chọn ngành so với nhóm chỉ dựa vào lời khuyên gia đình. Cố vấn nghề nghiệp có thể là thầy cô, chuyên gia trong lĩnh vực hoặc các anh chị đi trước, những người có kinh nghiệm thực tế và cái nhìn khách quan. Việc cha mẹ tạo cơ hội cho con tiếp xúc với mentor không chỉ giúp con tiếp cận thông tin chính xác về thị trường lao động, mà còn hình thành tư duy chủ động trong việc ra quyết định cho tương lai.

Ví dụ, khi con có hứng thú với Kinh tế, việc trò chuyện với một anh/chị từng trải qua kinh nghiệm chọn trường đại học sẽ giúp con hình dung rõ hơn về con đường sắp tới.

Định hướng nghề nghiệp cho con không có nghĩa là áp đặt. Cha mẹ cần vừa lắng nghe, vừa đồng hành để con hiểu rõ năng lực, từ đó tự tin lựa chọn. Khi cha mẹ áp dụng 5 nguyên tắc trên, kết hợp với công cụ khoa học như test nghề nghiệp, workshop và cố vấn, con sẽ có nhiều cơ hội tìm được ngành học phù hợp và gắn bó lâu dài.

>>> Đón đọc: Top 7 bí quyết định hướng nghề sớm cho học sinh ở tuổi 15 – 18

Hải Ngân