Đặt ra câu hỏi định hướng nghề nghiệp đúng sẽ giúp học sinh, sinh viên và phụ huynh hiểu rõ bản thân, có định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Bài viết này sẽ cung cấp một gợi ý hữu ích giúp học sinh, phụ huynh dễ dàng trong quá trình tự đặt câu hỏi và xác định ngành nghề phù hợp.
Tìm hiểu về câu hỏi định hướng nghề nghiệp
Quá trình tự vấn trước khi xác định ngành nghề là giai đoạn quan trọng. Để có định hướng nghề phù hợp, học sinh, sinh viên, phụ huynh nên có những câu hỏi định hướng nghề nghiệp cho bản thân và con em mình.
Khái niệm câu hỏi định hướng nghề nghiệp
Câu hỏi định hướng nghề nghiệp là tập hợp những thắc mắc mà học sinh, sinh viên hoặc phụ huynh cần đặt ra để tìm hiểu về bản thân, môi trường học tập và cơ hội nghề nghiệp trong tương lai.
Ví dụ một học sinh đang băn khoăn chọn giữa ngành công nghệ thông tin hay ngôn ngữ. Bạn sẽ có một tập hợp những thắc mắc, băn khoăn như: ngành công nghệ thông tin là gì, học môn gì trong ngành này, người có tính cách như thế nào sẽ phù hợp với ngành công nghệ thông tin, ở sự lựa chọn còn lại, ngành ngôn ngữ là gì, học môn gì trong ngành này, tính cách hướng ngoại có phù hợp với ngành này không…?
Vai trò của câu hỏi định hướng nghề nghiệp
Tập hợp các thắc mắc về ngành nghề hay sự tự vấn về năng lực, tính cách bản thân trước khi định hướng nghề giúp học sinh, sinh viên, phụ huynh tự khám phá những thông tin cần thiết:
- Giúp học sinh, sinh viên tự khám phá năng lực, sở thích cá nhân, hiểu bản thân sâu sắc hơn.
- Hỗ trợ phụ huynh đồng hành thay vì áp đặt con em mình theo truyền thống gia đình hoặc mong muốn của phụ huynh
- Cung cấp cơ sở khoa học cho nhà trường và chuyên gia khi gặp gỡ, tư vấn nghề cho học sinh, sinh viên, phụ huynh
Ví dụ: Một học sinh THPT yêu thích máy tính nên đặt câu hỏi: “Ngành công nghệ thông tin cần những kỹ năng nào?” thay vì chỉ hỏi “Có nên học IT không?”.
Thực trạng định hướng nghề nghiệp trên thế giới và tại Việt Nam
Để thấy rõ ý nghĩa của việc đặt câu hỏi định hướng nghề đúng, học sinh, sinh viên và phụ huynh cần nhìn vào thực trạng hoạt động định hướng nghề hiện nay.
Thực trạng thế giới
Theo OECD (2021), hơn 80% học sinh THPT tại các nước OECD được tham gia ít nhất một hoạt động định hướng nghề chính thức mỗi năm. Các nước phát triển thường có chuyên gia tư vấn định hướng nghề nghiệp, hệ thống bài test tính cách định hướng nghề nghiệp và cơ hội trải nghiệm thực tế.
Thực trạng tại Việt Nam
Báo cáo của Bộ GD&ĐT (2022) cho thấy chỉ khoảng 30% học sinh THPT tại Việt Nam được tiếp cận hướng nghề nghiệp bài bản. Điều này khiến nhiều học sinh chọn ngành theo xu hướng hoặc mong muốn của phụ huynh hơn là năng lực thật sự.
Bảng so sánh thực trạng định hướng nghề tại Việt Nam và trên thế giới
Tiêu chí | Thế giới (OECD, 2021) | Việt Nam (MOET, 2022) |
| Tỷ lệ học sinh tiếp cận hướng nghiệp | ~80% | ~30% |
| Công cụ phổ biến | Test tính cách, chuyên gia tư vấn định hướng nghề, trải nghiệm nghề | Tiết hướng nghiệp, tham quan doanh nghiệp (hạn chế) |
| Vai trò phụ huynh | >70% phụ huynh tham gia trao đổi cùng con (Gallup, 2020) | 55% phụ huynh chọn nghề cho con dựa vào “ổn định, dễ xin việc” (Navigos, 2021) |
| Tỷ lệ sinh viên ra trường có việc làm đúng ngành | ~70% (Eurostat, 2020) | ~60% (MOLISA, 2022) |
Nhìn vào bảng, có thể thấy Việt Nam cần tăng cường hoạt động định hướng nghề để giúp học sinh đưa ra lựa chọn sáng suốt hơn. Trong đó, việc đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp là một mẹo hướng nghiệp hữu ích mà học sinh, sinh viên, phụ huynh nên được biết để thực hành, thuận lợi hơn trong quá trình chọn ngành, chọn nghề.
Các nhóm câu hỏi định hướng nghề nghiệp quan trọng
Đưa ra đúng những câu hỏi định hướng nghề nghiệp, phù hợp với bản thân hoặc con em mình sẽ giúp học sinh, sinh viên, phụ huynh xác định được đặc trưng tính cách, năng lực bản thân. Từ đó, học sinh, sinh viên có lựa chọn ngành nghề phù hợp hoặc phụ huynh có thể định hướng đúng đắn cho con em.
Nhóm câu hỏi về bản thân
Trước tiên, học sinh, sinh viên cần hiểu rõ năng lực, tính cách và sở thích của mình. Đặt ra các câu hỏi thuộc nhóm câu hỏi về bản thân là cách để học sinh, sinh viên tự vấn về chính mình, tự đưa ra các câu trả lời để hiểu bản thân hơn.
Một số câu hỏi thuộc nhóm câu hỏi về bản thân, học sinh, sinh viên có thể tự đặt ra:
Tôi giỏi ở lĩnh vực nào?
Ví dụ: Một học sinh yêu thích toán và lập trình có thể đặt câu hỏi: Tôi có giỏi lập trình không? Từ đó hướng bản thân đến nghề nghiệp thuộc lĩnh vực công nghệ.
Tôi hứng thú với điều gì nhất?
Ví dụ bạn thích chăm sóc người khác, bạn có thể đặt câu hỏi này và hướng bản thân đến ngành nghề như y tế, tâm lý học. Câu hỏi này cũng giúp bạn xác định niềm yêu thích, sự hứng thú thực sự của bản thân với những điều xung quanh hoặc nghề nghiệp cụ thể.
Giá trị sống tôi theo đuổi là gì?
Ví dụ: Nếu bạn coi trọng sự sáng tạo, và luôn theo đuổi tiêu chí về sự sáng tạo trong cuộc sống, công việc; việc đặt ra câu hỏi này có thể giúp các bạn hướng bản thân đến ngành nghề thiết kế, truyền thông.
Nhóm câu hỏi về ngành nghề
Ngoài bản thân, học sinh, sinh viên cần tìm hiểu kỹ về ngành nghề định theo đuổi. Một số câu hỏi thuộc nhóm ngành nghề học sinh, sinh viên có thể tự đưa ra:
Ngành nghề này đang phát triển như thế nào?
Ví dụ: AI và công nghệ thông tin đang tăng trưởng nhanh, nhu cầu nhân lực cao. Học sinh, sinh viên có thể tự đặt ra câu hỏi này, tìm kiếm thông tin từ các nguồn chính thống để có câu trả lời cho mình, từ đó đưa ra định hướng nghề phù hợp.
Cơ hội việc làm ra sao?
Học sinh, sinh viên mong muốn làm việc trong một ngành nghề nào đó có thể tự đặt câu hỏi về cơ hội làm việc của ngành này. Ví dụ học sinh, sinh viên có định hướng nghề về AI có thể đặt câu hỏi này, tìm kiếm thông tin và được biết theo LinkedIn Jobs Report (2023), các nghề liên quan AI, phân tích dữ liệu nằm trong top 10 nghề phát triển mạnh toàn cầu.
Từ đó, định hướng nghề của học sinh, sinh viên này được củng cố vững chắc hơn.
Thu nhập và tính ổn định của nghề này như thế nào?
Khi đặt ra câu hỏi này, một học sinh, sinh viên có mong muốn làm kỹ sư phần mềm có thể tìm kiếm và biết được kỹ sư phần mềm có thu nhập trung bình tại Việt Nam từ 20–35 triệu/tháng (VietnamWorks, 2022). Đây là cơ sở để bạn có thể định hướng nghề cho bản thân theo hay không theo ngành này.
Nhóm câu hỏi cho phụ huynh khi đồng hành cùng con
Phụ huynh cần thay đổi từ “ép buộc” sang “lắng nghe và gợi mở” định hướng nghề cho con. Một số câu hỏi định hướng nghề nghiệp mà phụ huynh có thể tham khảo:
Con mình có năng khiếu gì nổi bật?
Một học sinh yêu thích vẽ và công nghệ. Phụ huynh có thể đặt câu hỏi về năng khiếu của con là gì, từ đó định hướng nghề con có thể học thiết kế đồ họa kỹ thuật số.
Con cần kỹ năng gì để phát triển trong tương lai?
Kỹ năng tư duy phản biện, giao tiếp và làm việc nhóm là cần thiết trong hầu hết ngành nghề. Việc đặt ra câu hỏi này có thể giúp phụ huynh xác định được kỹ năng con cần trong tương lai, từ đó định hướng nghề cho con em một cách phù hợp.
Làm sao để giúp con trải nghiệm sớm nghề nghiệp?
Phụ huynh có thể khuyến khích con tham gia câu lạc bộ, dự án tình nguyện, thực tập hè. Việc này có lợi cho con trong quá trình định hướng nghề. Phụ huynh có thể khuyến khích con thông qua việc tự đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp.
Cách giúp học sinh, sinh viên và phụ huynh đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp đúng
Một số gợi ý để nâng cao hiệu quả định hướng nghề thông qua việc đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên, phụ huynh. Học sinh, sinh viên phụ huynh có thể tham khảo để đưa ra bảng câu hỏi định hướng nghề nghiệp cho cá nhân hoặc con em mình
Cách học sinh đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp
Đối với học sinh THPT, việc đặt câu hỏi khi định hướng nghề là bước khởi đầu quan trọng để hiểu rõ bản thân và lựa chọn phù hợp. Học sinh càng chủ động tìm hiểu, càng dễ dàng định hình con đường tương lai của mình.
- Tham gia bài test định hướng nghề nghiệp như MBTI, Holland
Các công cụ trắc nghiệm giúp học sinh xác định nhóm tính cách và gợi ý ngành nghề tương ứng. Đây là nền tảng ban đầu để các em tự soi chiếu với sở thích, năng lực của bản thân. - Chủ động hỏi thầy cô, chuyên gia về ngành nghề mình quan tâm
Học sinh không nên chỉ dừng lại ở lý thuyết mà cần trao đổi trực tiếp với những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực. Những câu trả lời từ thầy cô, chuyên gia sẽ mang lại góc nhìn thực tế và giúp học sinh hướng nghiệp cho học sinh THPT hiệu quả hơn. - Thử sức với dự án nhỏ, câu lạc bộ học thuật
Trải nghiệm qua hoạt động ngoại khóa, dự án nghiên cứu hay các câu lạc bộ học thuật giúp học sinh rèn kỹ năng và kiểm chứng niềm đam mê của mình. Đây là bước “học đi đôi với hành” trong trải nghiệm nghề.
Cách sinh viên đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp
Sinh viên cần đặt câu hỏi sâu hơn, gắn liền với thực tiễn nghề nghiệp để xác định xem ngành học có phù hợp với bản thân và thị trường lao động hay không.
- Đặt câu hỏi “Ngành mình học có ứng dụng ra sao trong thực tế?”
Việc hiểu rõ tính ứng dụng giúp sinh viên không học trong “chân không”, mà nhìn thấy rõ cơ hội nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp. - Tham gia thực tập để hiểu môi trường làm việc
Thực tập chính là “cầu nối” giữa lý thuyết và thực hành. Sinh viên được tiếp xúc với công việc thực tế, từ đó điều chỉnh kế hoạch định hướng nghề nghiệp tương lai. - Theo dõi xu hướng ngành nghề trên các nền tảng như LinkedIn, VietnamWorks
Việc cập nhật thường xuyên thị trường lao động sẽ giúp sinh viên nắm bắt được ngành nào đang “hot”, ngành nào đang bão hòa, từ đó có chiến lược chọn nghề thông minh.
Cách phụ huynh đặt câu hỏi định hướng nghề nghiệp
Phụ huynh đóng vai trò định hướng nhưng không áp đặt. Cách đặt câu hỏi khéo léo sẽ giúp con tự khám phá năng lực và sở thích của con em mình, từ đó hỗ trợ con định hướng nghề.
- Đặt câu hỏi “Con có thực sự hứng thú hay chỉ học vì áp lực?”
Câu hỏi này giúp phụ huynh phân biệt giữa niềm đam mê thật sự và sự ép buộc. Khi con học vì hứng thú, việc phát triển nghề nghiệp sẽ bền vững hơn. - Khuyến khích con trải nghiệm làm việc sớm, thực tập tại các cơ quan doanh nghiệp hoặc tham gia CLB, dự án thực tế.
Đặt đúng câu hỏi định hướng nghề nghiệp sẽ giúp học sinh, sinh viên và phụ huynh hiểu bản thân, hiểu con em mình, tránh chọn ngành theo cảm tính hay xu hướng nhất thời.
Phụ huynh và học sinh hãy theo dõi thông tin giáo dục, thị trường lao động trên các kênh chính thống như Bộ GD&ĐT, Bộ LĐTBXH, và các nền tảng uy tín để có định hướng nghề nghiệp chính xác, đồng thời xây dựng bộ câu hỏi định hướng nghề nghiệp để có thêm căn cứ chọn ngành, chọn nghề phù hợp.
Viết Chung
29 lượt xem
14-10-2025
