Trong hành trình định hướng nghề nghiệp, vai trò của phụ huynh và học sinh đều quan trọng như nhau — nhưng để đạt hiệu quả, cần hiểu và áp dụng đúng cách. Theo khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2024), hơn 65% học sinh chọn nghề chịu ảnh hưởng trực tiếp từ cha mẹ, song chỉ khoảng 30% phụ huynh có hiểu biết đầy đủ về các ngành nghề và xu hướng việc làm hiện nay. Điều này dẫn đến không ít trường hợp chọn nghề theo cảm tính, theo “mốt” hoặc theo kỳ vọng của người lớn, khiến con cái học sai hướng và khó phát huy năng lực thật sự.
Chọn ngành chọn nghề luôn là một trong những quyết định quan trọng nhất trong cuộc đời của mỗi học sinh THPT. Những mẹo hướng nghề nghiệp dưới đây sẽ giúp học sinh và phụ huynh có cái nhìn rõ nét hơn về thực tế ngành nghề và thị trường lao động, tránh tình trạng mông lung, băn khoăn hoặc lựa chọn sai ngành nghề.
Tầm quan trọng của hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT
Theo khảo sát của Bộ Giáo dục & Đào tạo năm 2022, chỉ khoảng 30% học sinh THPT được định hướng nghề đầy đủ trước khi chọn ngành học. Nhiều bạn chọn ngành theo xu hướng, theo bạn bè hoặc theo mong muốn của gia đình, để rồi sau đó phải chuyển ngành hoặc ra trường không tìm được việc làm phù hợp. Điều này dẫn đến tình trạng học sinh THPT băn khoăn học gì để không thất nghiệp.
Một số mẹo hướng nghề nghiệp dễ thực hiện, học sinh và phụ huynh đều có thể làm theo là cách phù hợp để học sinh, phụ huynh lựa chọn hoặc đồng hành trên con đường lựa chọn nghề đúng đắn.
Tầm quan trọng của định hướng nghề nghiệp sớm
Học sinh THPT đang trong giai đoạn chuyển giao từ môi trường phổ thông sang đại học hoặc học nghề. Đây là thời điểm vàng để giúp các em tìm hiểu năng lực bản thân, hiểu rõ xu hướng nghề nghiệp của xã hội, từ đó đưa ra quyết định đúng đắn.
Được định hướng nghề nghiệp, học sinh THPT có thể hiểu rõ năng lực bản thân, nhu cầu thị trường, từ đó có lập kế hoạch học tập rèn luyện theo định hướng nghề nghiệp, làm quen với các ngành nghề từ sớm.
Ví dụ, một học sinh yêu thích và có tố chất về công nghệ có thể được khuyến khích tham gia các cuộc thi tin học hoặc khóa học STEM ngay từ THPT. Học sinh này cũng có thể chủ động lập kế hoạch trau dồi thêm kiến thức, kỹ năng về AI, công nghệ. Điều này vừa giúp em khám phá niềm đam mê, vừa tạo nền tảng vững chắc cho việc lựa chọn và theo đuổi nghề nghiệp trong tương lai. Đây cũng là cách quan sát để rút ra nhận xét, định hướng, một trong những mẹo hướng nghề nghiệp hiệu quả.
Hậu quả của việc chọn nghề sai
Một thống kê của Trung tâm Dự báo Nhu cầu nhân lực TP.HCM (2023) cho thấy, có đến 60% sinh viên tốt nghiệp không làm việc đúng ngành đã học (Nguồn: cestc.hcmc.gov.vn). Nguyên nhân của lựa chọn nghề sai có thể xuất phát từ việc học sinh không được định hướng nghề, chọn ngành theo đúng năng lực, bị áp đặt bởi kỳ vọng của gia đình hoặc bản thân không xác định được sở trường, nguyện vọng.
Việc này khiến sinh viên phải học lại từ đầu để có thể theo đuổi ngành mình thực sự yêu thích, có năng lực. Số khác chấp nhận làm trái ngành. Hậu quả là tốn kém chi phí, thời gian đào tạo, nhân sự không thực sự phát huy được năng lực của bản thân.
Ví dụ, một sinh viên học ngành Kế toán nhưng lại đam mê thiết kế đồ họa, dù ra trường cố gắng xin được việc nhưng sẽ khó đạt hiệu quả trong công việc, đồng thời dễ rơi vào trạng thái chán nản, mất động lực. Học sinh này nên lưu ý đến những mẹo hướng nghề nghiệp để có lựa chọn nghề thích hợp hơn.
>>> 🌿 Đọc thêm bài viết hữu ích để mở rộng kiến thức: Bí Quyết Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Học Sinh THPT Hiệu Quả Ngay Từ Lớp 10
Những mẹo hướng nghề nghiệp hiệu quả cho học sinh THPT
Học sinh và phụ huynh có thể tham khảo một số mẹo hướng nghề nghiệp dễ thực hiện, đem lại hiệu quả như sau:
1. Tìm hiểu bản thân trước khi chọn nghề
Định hướng nghề nghiệp luôn bắt đầu từ việc hiểu rõ bản thân: sở thích, thế mạnh, giá trị sống và phong cách làm việc.
Ví dụ, học sinh có tính sáng tạo, yêu thích khám phá công nghệ có thể phù hợp với ngành Trí tuệ nhân tạo, Thiết kế đa phương tiện hoặc Lập trình game. Trong khi đó, học sinh kiên nhẫn, tỉ mỉ có thể hợp với ngành Y khoa hoặc Kiểm toán.
Các công cụ trắc nghiệm như MBTI hay Holland Test (RIASEC) là gợi ý hữu ích để học sinh có thêm dữ liệu khách quan trước khi chọn nghề.
2. Không áp đặt nghề nghiệp cho con
Một trong những sai lầm phổ biến của phụ huynh là ép buộc con theo nghề mà mình mong muốn. Điều này có thể tạo áp lực tâm lý, khiến học sinh mất động lực học tập và dễ dẫn đến thất bại trong tương lai.
Thay vì áp đặt, phụ huynh nên lắng nghe, trao đổi, khuyến khích con trải nghiệm, định hướng nghề sớm trước khi đưa ra lựa chọn. Ví dụ, một học sinh có thể tham gia CLB văn nghệ, thử sức ở các dự án khoa học, hoặc đi thực tập hè để tìm ra ngành nghề thực sự phù hợp. Thay vì do gia đình có truyền thống giáo viên mà phụ huynh áp đặt con theo nghề giáo trong khi chưa chắc công việc này đã phù hợp với nguyện vọng, năng lực của bản.
3. Cập nhật xu hướng ngành nghề mới
Cùng với sự phát triển của công nghệ, xu hướng toàn cầu hoá, thị trường lao động đang có những biến chuyển nhanh chóng. Nhu cầu doanh nghiệp đặt ra cho lực lượng nhân sự hiện nay cũng khác biệt nhiều so với thế hệ trước. Nhiều nghề cũ dần biến mất, trong khi hàng loạt nghề mới xuất hiện.
Theo báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) năm 2023, 44% kỹ năng của người lao động sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới (Nguồn: weforum.org). Trong khi đó, một số ngành nghề liên quan đến công nghệ, kỹ thuật lại có sự gia tăng về nhu cầu tuyển dụng lao động. Ví dụ, nghề Kỹ sư AI, Phân tích dữ liệu hay Kỹ sư robot hiện đang được dự báo tăng trưởng nhanh chóng và “khát” nhân lực.
Học sinh cần được định hướng nghề sớm để cập nhật xu thế, từ đó chọn ngành không chỉ phù hợp bản thân mà còn bền vững trong tương lai và có cơ hội nghề nghiệp rõ ràng, có thể phát triển ở những vị trí cao hơn trong sự nghiệp.
4. Trải nghiệm thực tế và hoạt động ngoại khóa
Đây là mẹo hướng nghề nghiệp có tính thực tế. Không có cách nào hiểu nghề rõ hơn việc trực tiếp trải nghiệm nghề nghiệp sớm. Học sinh THPT có thể tham gia các hoạt động ngoại khóa, chương trình trải nghiệm nghề nghiệp do trường hoặc doanh nghiệp tổ chức.
Ví dụ, một bạn học sinh lớp 11 tham gia chương trình “Một ngày làm kỹ sư phần mềm” tại một công ty công nghệ sẽ có cái nhìn thực tế về công việc, môi trường làm việc và cơ hội nghề nghiệp. Từ đó, bạn có thể cân nhắc kỹ hơn trước khi chọn ngành học ở đại học.
5. Tham khảo ý kiến chuyên gia và thầy cô
Giáo viên chủ nhiệm, thầy cô tư vấn tâm lý, hoặc chuyên gia định hướng nghề là những người có kiến thức và kinh nghiệm để đưa ra lời khuyên khách quan.
Ví dụ, nhiều trường THPT hiện nay tổ chức các buổi tư vấn tuyển sinh – hướng nghiệp, nơi học sinh và phụ huynh có thể trực tiếp hỏi về xu hướng ngành nghề, cơ hội việc làm. Đây là cơ hội tốt để tránh lựa chọn sai lầm.
6. Xác định mục tiêu học tập gắn với nghề nghiệp
Sau khi có định hướng nghề, học sinh cần đặt ra mục tiêu học tập rõ ràng để chuẩn bị cho kỳ thi và con đường phía trước.
Ví dụ, một học sinh muốn học ngành Công nghệ thông tin cần chú trọng học tốt Toán, Tin học, đồng thời rèn luyện tiếng Anh để dễ dàng tiếp cận tài liệu quốc tế. Việc xác định mục tiêu như vậy giúp con đường học tập trở nên chủ động và hiệu quả hơn.
🔎 Khám phá thêm bài viết liên quan để hiểu rõ hơn: Định hướng nghề nghiệp cho học sinh: 5 nguyên tắc “vàng” để không chọn sai đường
Vai trò của phụ huynh trong định hướng nghề cho con
Phụ huynh đóng vai trò then chốt trong hành trình định hướng nghề nghiệp cho con, bởi cha mẹ thường là người hiểu rõ tính cách, năng lực và hoàn cảnh của con nhất. Theo nghiên cứu của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2024), hơn 70% học sinh THPT thừa nhận cha mẹ là người có ảnh hưởng lớn nhất đến lựa chọn nghề nghiệp của mình, vượt xa so với thầy cô (18%) và bạn bè (12%). Tuy nhiên, cũng có tới gần 40% phụ huynh chưa có đủ thông tin về xu hướng việc làm và các ngành nghề mới, dẫn đến việc định hướng đôi khi mang tính cảm tính hoặc áp đặt.
Lựa chọn ngành nghề phù hợp của con có vai trò định hướng, đồng hành sát sao từ phía phụ huynh. Với sự gần gũi về mặt tâm lý, vốn sống và kinh nghiệm làm việc, phụ huynh có thể đưa ra những hướng nghề nghiệp tham khảo cho con một cách hợp lý.
Là người đồng hành, không phải người quyết định
Phụ huynh cần thay đổi tư duy từ “chọn thay con” sang “đồng hành cùng con”. Việc áp đặt dễ gây phản ứng ngược, khiến con mất tự tin và không còn hứng thú với nghề đã chọn.
Thay vào đó, cha mẹ nên cùng con tìm hiểu ngành nghề, định hướng nghề chia sẻ góc nhìn thực tế từ kinh nghiệm sống, nhưng để con tự đưa ra quyết định cuối cùng.
Hỗ trợ con tiếp cận thông tin đáng tin cậy
Trong thời đại bùng nổ thông tin, học sinh dễ bị cuốn vào các xu hướng nghề nghiệp “hot” nhưng thiếu tính bền vững. Phụ huynh cần giúp con tiếp cận nguồn thông tin uy tín từ các báo cáo thị trường lao động, các trường đại học và cơ quan quản lý.
Số liệu từ Trung tâm Dịch vụ việc làm Việt Nam (2023) cho biết, nhóm ngành công nghệ, logistics và y tế vẫn giữ mức nhu cầu cao nhất trong vòng 10 năm tới. Đây là nguồn dữ liệu quan trọng giúp học sinh cân nhắc lựa chọn ngành học.
Động viên, khích lệ tinh thần
Học sinh THPT thường gặp áp lực lớn khi phải đưa ra lựa chọn cho tương lai. Trong giai đoạn này, sự động viên, khích lệ của cha mẹ có ý nghĩa rất quan trọng. Đây cũng là mẹo hướng nghề nghiệp hiệu quả về mặt tinh thần.
Ví dụ, khi con thất bại trong một kỳ thi thử, phụ huynh không nên trách móc mà cần khích lệ con tiếp tục cố gắng. Tâm lý thoải mái sẽ giúp con tự tin hơn khi bước vào kỳ thi chính thức.
Những thách thức trong định hướng nghề nghiệp thời công nghệ
Định hướng nghề nghiệp trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi, ảnh hưởng của chuyển đổi số khiến học sinh, phụ huynh gặp phải một số khó khăn nhất định, cần vượt qua
Sự biến động nhanh của thị trường lao động
AI, tự động hóa và chuyển đổi số đang thay đổi sâu sắc cơ cấu việc làm. Một số nghề truyền thống có nguy cơ bị thay thế, trong khi các nghề mới chưa được dạy nhiều ở trường học.
Ví dụ, nghề kế toán viên truyền thống dần được thay thế bằng phần mềm tự động. Do đó, sinh viên kế toán hiện nay cần bổ sung kỹ năng phân tích dữ liệu để đáp ứng yêu cầu mới.
Khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thực tế
Một thách thức khác là chương trình đào tạo chưa theo kịp nhu cầu thị trường. Theo Báo cáo của Bộ LĐTBXH (2022), chỉ 52% sinh viên ra trường có việc làm đúng ngành học (molisa.gov.vn).
Ví dụ, nhiều sinh viên ngành Du lịch ra trường nhưng thiếu kỹ năng ngoại ngữ và công nghệ, dẫn đến khó cạnh tranh trong thị trường lao động quốc tế.
Định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT là một hành trình cần sự đồng hành của cả học sinh, phụ huynh, thầy cô và xã hội. Những mẹo hướng nghề nghiệp như lắng nghe bản thân, trải nghiệm thực tế, cập nhật xu hướng ngành nghề và nhận sự tư vấn từ chuyên gia sẽ giúp học sinh có lựa chọn chính xác hơn.
Viết Chung
Công nghệ 9 định hướng nghề nghiệp: Nội dung quan trọng và cách áp dụng hiệu quả
20 lượt xem
14-10-2025
