Khi cánh cửa cấp 2 khép lại, nhiều học sinh và phụ huynh đứng trước câu hỏi quan trọng: học lên THPT và đại học hay học nghề? Quyết định này không chỉ ảnh hưởng vài năm ngắn hạn mà là quá trình dài. Bài viết này là hướng dẫn định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 dựa trên các phân tích, số liệu khách quan, hữu ích cho học sinh, phụ huynh.
Thực tiễn số liệu việc làm tại Việt Nam
Trong những năm gần đây, công tác phân luồng học sinh sau THCS, định hướng nghề được chú trọng hơn. Theo báo cáo chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong năm học 2023–2024 có khoảng 74,5% học sinh tốt nghiệp THCS tiếp tục học lên THPT.
Số còn lại khoảng 25,5% theo học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trung tâm giáo dục thường xuyên hoặc hình thức đào tạo khác.
Dữ liệu này cho thấy kết quả của việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9: phần lớn vẫn đi tiếp con đường phổ thông, nhưng tỷ lệ theo học nghề và các giải pháp phân luồng đang giữ một vai trò quan trọng trong chính sách giáo dục.
Cùng lúc đó, hệ thống giáo dục nghề nghiệp (TVET) của Việt Nam liên tục tuyển sinh hàng triệu học viên mỗi năm: năm 2023 tuyển sinh ước đạt khoảng 2,295 triệu người, trong đó hơn nửa là chương trình sơ cấp và các chương trình nghề ngắn hạn; khoảng 530.000 là trình độ cao đẳng, trung cấp.
Con số này phản ánh nhu cầu đào tạo đa dạng, từ học nghề ngắn hạn cho lao động sớm vào thị trường, đến đào tạo nâng cao đáp ứng kỹ năng chuyên môn phù hợp với định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 của mỗi học sinh, phụ huynh.
Vậy nên, nếu nhìn nhận những con số này theo ý nghĩa thực tiễn và định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9, lựa chọn học nghề hoặc tiếp tục học THPT không còn là “đường thua thiệt” như định kiến cũ.
Mỗi lộ trình có vai trò riêng trong hệ sinh thái lao động, quan trọng là học sinh và gia đình chọn đúng hướng phù hợp năng lực, điều kiện và nhu cầu nghề tại địa phương.
>>> Xem thêm: Học nghề có tương lai không? Top 4 nghề hot đến năm 2030
So sánh cơ hội việc làm giữa học đại học và học nghề
Nhiều phụ huynh vẫn tin rằng “có bằng đại học thì chắc chắn có việc tốt”. Thực tế thị trường lao động cho thấy câu chuyện định hướng nghề hiện nay phức tạp hơn.
Thực tế, lực lượng lao động Việt Nam (15 tuổi trở lên) trong quý 1/2024 vào khoảng 52,4 triệu người; tỉ lệ thất nghiệp chung ở mức thấp khoảng 2,2% nhưng tỷ lệ thất nghiệp thanh niên (15–24 tuổi) cao hơn đáng kể, gần 8%, cho thấy thanh niên mới ra thị trường lao động dễ bị tổn thương nếu thiếu kỹ năng phù hợp.
World Bank và các tổ chức quốc tế nhiều lần nhấn mạnh vấn đề thống nhất giữa kỹ năng đào tạo và nhu cầu thị trường nhiều sinh viên đại học ra trường thiếu kỹ năng thực hành hoặc kỹ năng nghề cụ thể mà nhà tuyển dụng cần. Trong khi, nếu học sinh học nghề nếu được đào tạo tốt, giới thiệu thực tập và liên kết doanh nghiệp thường giúp người học có việc sớm hơn.
Về mặt thu nhập và bền vững nghề nghiệp, bức tranh đa chiều: người có bằng đại học thường có tiềm năng thăng tiến và thu nhập trung bình cao hơn trong dài hạn, nhưng tỷ lệ thất nghiệp không hẳn luôn thấp hơn so với nhóm trình độ nghề khi xét ở nhóm tuổi trẻ.
Như vậy, bằng đại học không phải ‘chiếc vé bảo đảm’ nếu thiếu kỹ năng thực tế, và học nghề không hẳn có thu nhập thấp nếu nghề đó có nhu cầu và chất lượng đào tạo tốt. Nếu có định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 tốt, học sinh học nghề vẫn có thể có việc làm ổn định, với thu nhập tốt.
>>> Xem thêm: Định hướng nghề từ sớm: 4 yếu tố then chốt quyết định tương lai
Tầm quan trọng của định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9
Định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 không chỉ là một buổi nói chuyện ngắn ngủi trong nhà trường. Đó là một bước ngoặt có thể định hình con đường học tập và nghề nghiệp trong nhiều năm tới.
Ở tuổi 15–16, học sinh chưa trưởng thành hoàn toàn về nhận thức nghề nghiệp nhưng đã bắt đầu có những sở trường, sở thích rõ ràng. Vì thế, việc tư vấn hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 kịp thời giúp các em hiểu mình hơn, tránh chọn nghề theo cảm tính hoặc theo áp lực xã hội, đồng thời giảm rủi ro “học sai – đổi nghề” khi đã mất nhiều thời gian và chi phí.
Một chương trình định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 tốt sẽ bao gồm: trắc nghiệm nghề để khám phá năng lực, trải nghiệm nghề ngắn hạn, tham quan doanh nghiệp và tư vấn cá nhân.
Những hoạt động này giúp học sinh phân biệt giữa “thích” và “hợp”, từ đó đưa ra quyết định có cơ sở hơn: tiếp tục học THPT rồi dự thi đại học, hay lựa chọn học nghề sau lớp 9 để sớm vào nghề. Đặc biệt với các gia đình có hạn chế tài chính, tư vấn nghề còn giúp tối ưu hóa chi phí giáo dục bằng việc chọn lộ trình phù hợp.
Về mặt xã hội và kinh tế, định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 đóng vai trò quan trọng trong công tác phân luồng học sinh, góp phần giảm tình trạng thất nghiệp thanh niên và thu hẹp khoảng cách giữa kỹ năng đào tạo và nhu cầu thực tế của thị trường lao động.
Khi học sinh lớp 9 được định hướng nghề tốt, các bạn có xu hướng gắn bó lâu dài hơn với nghề, cải thiện năng suất lao động và nâng cao thu nhập trong tương lai. Do đó, đầu tư thời gian cho định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 là đầu tư cho hiệu quả học tập và thị trường lao động sau này.
Về mặt thực tiễn, phụ huynh và nhà trường có thể bắt đầu bằng các bước đơn giản: tổ chức buổi hướng nghiệp định kỳ, mời chuyên gia nghề đến chia sẻ, khuyến khích học sinh làm các bài trắc nghiệm nghề cho học sinh lớp 9, và kết nối với cơ sở đào tạo nghề uy tín.
Khi định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 được thực hiện bài bản, toàn diện, cá nhân hóa và liên kết với doanh nghiệp, nó sẽ trở thành chiếc la bàn giúp mỗi em chọn lộ trình học tập và nghề nghiệp phù hợp.
>>> Xem thêm: Định hướng nghề nghiệp trong công việc: Cách tìm hướng đi phù hợp để phát triển bền vững
Gợi ý 6 bước định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9
Học sinh và phụ huynh có thể thực hiện theo các bước định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 như sau để xác định năng lực bản thân, lựa chọn nghề nghiệp phù hợp:
- Tự khám phá năng lực & hứng thú: dùng bài tập trắc nghiệm nghề nghiệp, thử các hoạt động ngoại khóa, tham gia câu lạc bộ để xem học sinh thích thực hành hay thích nghiên cứu, từ đó có danh sách rút gọn những nghề nghiệp phù hợp với định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9.
- Tìm hiểu nhu cầu thị trường địa phương: học sinh, phụ huynh tra cứu danh sách các ngành đang thiếu lao động ở tỉnh/thành. Học sinh, phụ huynh có thể tìm hiểu thông tin từ các phòng, ban có liên quan đến hoạt động ngành nghề tại địa phương để tìm hiểu thực tế nghề nghiệp.
- Tham gia trải nghiệm nghề ngắn hạn: nhiều trường học tổ chức ngày hội hướng nghiệp, workshop nghề, chương trình thực tập 1–2 tuần giúp học sinh “thử nghề” thực tế trước khi quyết định. Học sinh có thể tận dụng cơ hội ngày để được định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 sớm.
- Đánh giá năng lực học tập: để có định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9, học sinh có thể đánh giá bản thân bằng cách nếu năng lực học tập tốt, các em có thể chọn học lên THPT và đại học. Nếu năng lực học tập có hạn chế nhưng yêu thích thực hành nghề, học nghề có thể là lựa chọn khôn ngoan.
- Chọn cơ sở đào tạo có uy tín: nếu đã có định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9, học sinh cần chọn cơ sở đào tạo uy tín. Một số cách có thể xác định như: kiểm tra chứng chỉ, đội ngũ giảng viên thiết bị thực hành và mối liên kết doanh nghiệp; với THPT/ĐH, ưu tiên trường có chương trình đào tạo gắn thực tế.
- Lập kế hoạch dự phòng: học sinh luôn có phương án B: nếu chọn nghề, tìm hiểu lộ trình liên thông; nếu chọn THPT, kết hợp học thêm khóa nghề ngắn để có kỹ năng thực hành khi ra trường.
Những bước trên tạo thành một quy trình thực tế định hướng nghề cho học sinh lớp 9, giúp giảm rủi ro chọn sai hướng và tăng cơ hội thành công trên thị trường lao động.
Một số ngành nghề phù hợp định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9
Các báo cáo TVET và phân tích ngành của World Bank/ILO tại Việt Nam chỉ ra một số nhóm nghề có nhu cầu cao trong giai đoạn tới. Nếu định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9, học sinh và phụ huynh có thể cân nhắc lựa chọn:
- Kỹ thuật cơ khí & công nghiệp chế tạo (kỹ sư kỹ thuật, thợ cơ khí, kỹ thuật viên bảo trì), phục vụ các doanh nghiệp và khu công nghiệp
- Công nghệ thông tin ứng dụng (lập trình ứng dụng cơ bản, kỹ thuật viên hỗ trợ CNTT) có thể làm việc đáp ứng nhu cầu ở cả doanh nghiệp vừa và nhỏ.
- Dịch vụ du lịch – nhà hàng – khách sạn (đầu bếp, lễ tân, quản lý dịch vụ): ngành này đang phục hồi sau Covid-19 và có nhiều cơ hội nghề nghiệp
- Công nghệ xanh & xây dựng (kỹ thuật viên điện năng tái tạo, kỹ thuật xây dựng) theo xu hướng chuyển đổi số và xanh, nhu cầu về nhân lực nghề này tăng cao.
>>> Xem thêm: 3 cách chọn nghề phù hợp với tố chất cho tương lai bền vững
Một số câu hỏi về định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 thường gặp
Học sinh, phụ huynh có thể có một số băn khoăn thường gặp khi định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9. Dưới đây là những câu hỏi và gợi ý giải đáp:
- “Học nghề liệu có mất cơ hội lên đại học không?”
Không hoàn toàn. Hiện có nhiều chương trình liên thông từ trung cấp lên cao đẳng/đại học, nhưng việc liên thông yêu cầu thời gian và có thể phải bổ sung kiến thức văn hóa. Lựa chọn trường nghề có lộ trình liên thông rõ ràng sẽ giúp giữ cánh cửa học tiếp. - “Nếu con tôi học THPT mà chưa rõ nghề, sao phải ép vào đại học?”
Phụ huynh không nên áp đặt. THPT là thời gian quý báu để con thử nghiệm, tham gia hoạt động ngoại khóa, tìm hiểu nghề trước khi chọn ngành đại học. Kết hợp trải nghiệm nghề ngắn hạn là cách hay để giảm rủi ro chọn sai ngành. - “Làm sao biết trường nghề tốt hay không?”
Phụ huynh và học sinh nên kiểm tra: chứng nhận hoạt động, tỷ lệ học viên có việc sau tốt nghiệp, mối liên kết doanh nghiệp, trang thiết bị thực hành, chương trình liên thông (nếu cần).
Kết luận
Định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 là quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, đối thoại giữa học sinh, phụ huynh, nhà trường, doanh nghiệp. Thực tế hiện nay chỉ ra quá trình này đang đạt được những hiệu quả nhất định. Ngoài ra, học sinh và phụ huynh cũng cần cập nhật thông tin, kỹ năng để chủ động trong quá trình định hướng nghề một cách hiệu quả.
Cuối cùng, không có lựa chọn hoàn toàn “đúng” hay “sai”, chỉ có lựa chọn phù hợp với năng lực và hoàn cảnh. Định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 9 thành công là khi học sinh hiểu mình, gia đình hiểu thị trường, và nhà trường hỗ trợ bằng thông tin, trải nghiệm và lộ trình rõ ràng.
Viết Chung
Ảnh: Internet
41 lượt xem
28-11-2025
