5 tips cực hay dùng Trí tuệ nhân tạo định hướng nghề

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển mạnh mẽ với nhiều ứng dụng trong đó có ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề. Những phân tích và tips hiệu quả sau đây sẽ gợi ý học sinh, sinh viên, phụ huynh cách dùng AI hỗ trợ chọn ngành, chọn nghề.

Tìm hiểu khái niệm trí tuệ nhân tạo và định hướng nghề

Trí tuệ nhân tạo là gì?

Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) là lĩnh vực khoa học máy tính nghiên cứu cách tạo ra các hệ thống máy móc có khả năng thực hiện các nhiệm vụ mà thông thường cần trí thông minh con người: học hỏi, suy nghĩ, phân tích, dự đoán.

AI mô phỏng trí tuệ con người thông qua các kỹ thuật như học máy, cho phép máy móc tự học hỏi từ dữ liệu, thích ứng và tự động hóa quy trình. 

Hiện nay, AI đang phát triển mạnh mẽ và có nhiều ứng dụng trên các lĩnh Các ứng dụng AI phổ biến gồm nhận diện hình ảnh, xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), hệ thống gợi ý (recommendation engine), chatbot, học máy (machine learning)…

Định hướng nghề là gì?

Định hướng nghề là quá trình giúp cá nhân (học sinh, sinh viên) khám phá năng lực, sở thích, giá trị cá nhân, tiếp cận thông tin nghề nghiệp và lập lộ trình học tập – phát triển kỹ năng – trải nghiệm nghề – đưa ra lựa chọn nghề phù hợp.

Trước đây, định hướng nghề thường được tổ chức thành hoạt động học tập, ngoại khoá tại các trường bậc phổ thông, đại học; hoặc được thực hiện bởi cá nhân học sinh, sinh viên, với sự đồng hành của gia đình hoặc các tư vấn viên ngành nghề.

Trong bối cảnh hiện đại, trí tuệ nhân tạo định hướng nghề là một trong những ứng dụng của AI, hiện đang được xây dựng và phát triển. Đó là việc sử dụng công nghệ AI làm công cụ hỗ trợ hoặc dẫn hướng học sinh, sinh viên, phụ huynh chọn ngành, chọn nghề phù hợp với năng lực bản thân và nhu cầu của xã hội.

>>> Xem thêm: Top 10 câu hỏi quiz định hướng nghề nghiệp giúp bạn chọn đúng việc làm phù hợp

Vì sao có thể ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề?

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề là một trong những hình thức phát triển và gây ảnh hưởng tới xã hội của AI. Nó dựa trên những đặc điểm ưu việt của AI, có thể hỗ trợ con người trong quá trình này.

Ứng dụng thực tế của trí tuệ nhân tạo trong định hướng nghề

Hiện, nhiều người biết tới những mô hình như Unlocking Futures: A Natural Language Driven Career Prediction System là mô hình AI hỗ trợ dự đoán nghề nghiệp cho sinh viên kỹ thuật phần mềm. Đây là một ví dụ về việc ứng dụng của trí tuệ nhân tạo định hướng nghề dựa vào dữ liệu học tập, sở thích, dự án cá nhân để đưa ra lựa chọn nghề phù hợp.

Ngoài ra, trí tuệ nhân tạo định hướng nghề còn được ứng dụng bằng cách đưa ra hệ thống gợi ý câu hỏi để xác định ngành học phù hợp, kỹ năng cần có dựa trên các dữ liệu lớn. Theo trang Dartmouth, AI có thể giúp học sinh, sinh viên và phụ huynh có những nghiên cứu, tổng hợp nhanh, chi tiết về ngành và vai trò công việc, và đưa ra gợi ý về nghề, nhiệm vụ, vị trí phù hợp với từng cá nhân.

AI hiện còn được tích hợp trong hệ thống hướng nghề nghiệp đại học: Nghiên cứu Artificial Intelligence for Career Guidance công bố trên ResearchGate trình bày khả năng AI hỗ trợ hoạt động hướng nghiệp trong các cơ sở giáo dục và cầu nối giữa giáo dục – việc làm.

AI còn được ứng dụng để dự đoán nghề nghiệp từ dữ liệu cá nhân: nghiên cứu AI-Driven Career Guidance System dùng mô hình dự đoán nghề dựa vào điểm học tập, hoạt động ngoại khóa, sở thích cá nhân.

Vì sao AI có thể được dùng để định hướng nghề nghiệp?

Một số đặc điểm của AI khiến nó có khả năng ứng dụng hỗ trợ quá trình định hướng nghề cho học sinh, sinh viên, phụ huynh.

• Cá nhân hóa & dữ liệu lớn: AI có thể xử lý lượng lớn dữ liệu (hồ sơ học tập, test tính cách, xu hướng việc làm) để đưa ra gợi ý cá nhân hoá.
• Khả năng cập nhật, phân tích nhanh: AI dễ tiếp cận thông tin mới về thị trường lao động, kỹ năng công nghệ, ngành nghề mới dựa trên thuật toán tổng hợp, phân tích dữ liệu nhanh chóng.
• Tối ưu chi phí và mở rộng quy mô: so với tư vấn với chuyên gia định hướng nghề, sử dụng các ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề có thể phục vụ rất nhiều người cùng lúc, giảm thiểu chi phí, tối ưu thời gian

Lợi ích và rủi ro khi dùng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề

Đang phát triển nhanh và có nhiều ưu điểm, trí tuệ nhân tạo định hướng nghề đang thể hiện một số lợi ích khi được sử dụng. Bên cạnh đó, vẫn còn một số băn khoăn về hạn chế của mô hình này về phía người dùng.

Lợi ích

• Tăng tốc độ tìm nghề phù hợp: AI có thể đưa ra phân tích, gợi ý trong vài giây thay vì mất nhiều giờ, nhiều ngày tra cứu, tìm hiểu. Học sinh, sinh viên, phụ huynh như có một “tư vấn viên” ngay tại nhà, hỗ trợ mọi thời điểm, tiết kiệm công sức và thời gian
• Đa chiều & khách quan hơn: AI có thể cân nhắc nhiều yếu tố (học lực, kỹ năng, xu hướng ngành) để gợi ý nghề. Trí tuệ nhân tạo định hướng nghề còn có thể tổng hợp, phân tích báo cáo, dữ liệu ngành nghề hiệu quả. Từ đó, mô hình cung cấp thông tin đa chiều, khách quan.
• Giảm lệ thuộc vào ý kiến cá nhân: Vì dựa trên những phân tích, tổng hợp dữ liệu từ nhiều nguồn nên thông tin đưa ra bởi AI không đại diện cho suy nghĩ, cảm tính của cá nhân. Học sinh, phụ huynh, sinh viên có thể có được góc nhìn đa chiều, trung tính từ những thông tin này

Rủi ro & hạn chế

• Sai lệch dữ liệu & thuật toán: Ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề chỉ đáng tin nếu dữ liệu huấn luyện tốt. Nếu dữ liệu lệch lạc hoặc yêu cầu của người sử dụng AI đưa ra không cụ thể, chi tiết, gợi ý có thể sai.
• Thiếu yếu tố cá nhân và cảm xúc: Vì dựa trên những tổng hợp, phân tích số liệu nên những thông tin định hướng nghề AI đưa ra ít mang tính cá nhân. Ước cảm xúc, môi trường gia đình, khả năng thích ứng cá nhân của học sinh, sinh viên hoặc mong đợi của phụ huynh thường không được lưu ý trong quá trình trí tuệ nhân tạo định hướng nghề.
• Phụ thuộc, mất tự chủ: Học sinh, sinh viên, phụ huynh chỉ dựa vào AI để chọn ngành, chọn nghề mà không tự suy nghĩ, đánh giá thì có thể bỏ qua những cơ hội mang tính cá nhân mà chỉ con người mới nhận thức và nắm bắt được.
• Vấn đề đạo đức & an toàn thông tin: Đạo đức và an toàn thông tin luôn là vấn đề được đặt ra khi ứng dụng AI. Trong định hướng nghề, rủi này có thể đến từ việc lộ thông tin cá nhân, lộ số liệu mức lương, hoặc những thông tin sai lệch được AI “bịa” một cách rất đáng tin.

>>> Xem thêm nguồn thông tin định hướng nghề uy tín: Top 3 Website Định Hướng Nghề Nghiệp Uy Tín Cho Người Trẻ

Thực trạng dùng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề

Học sinh, sinh viên, phụ huynh đang có những cách dùng AI khác nhau cũng như mức độ ứng dụng nó vào quá trình định hướng nghề khác nhau

Học sinh, sinh viên: Dùng AI nhiều nhưng chưa đúng

Nghiên cứu Factors affecting students’ intention to use artificial intelligence in learning khảo sát 404 sinh viên Việt Nam cho thấy việc sử dụng AI bị ảnh hưởng bởi cảm nhận tiện ích và dễ dùng.

Một bài viết An Investigation into the Application of Artificial Intelligence for Language Teaching and Learning in Vietnam cho biết cả giáo viên và sinh viên mới sử dụng AI nhiều trong học tập, nhưng khả năng hiểu sâu và dùng AI đúng mục đích còn hạn chế.

Như vậy, có thể thấy học sinh, sinh viên Việt Nam dùng AI khá nhiều và dễ dàng tiếp cận ứng dụng của nó nhưng chủ yếu phục vụ các mục đích như tra cứu thông tin, ít khi khai thác sâu các ứng dụng hoặc huấn luyện AI trở thành trợ lý trong học tập, công việc của mình.

Phụ huynh: Ít dùng AI khó đồng hành cùng con

Theo vietnamnews.vn, khoảng 60% người dân Việt Nam đã từng dùng AI ít nhất một lần, nhưng chỉ ~3% dùng hàng ngày tức là chưa biến AI thành công cụ hỗ trợ thường xuyên.

Đa số phụ huynh hiện chưa có đủ kiến thức, kỹ năng về AI, không hiểu cách dùng AI hỗ trợ con chọn nghề, chọn ngành. Do đó, phụ huynh gặp khó khăn trong việc cùng con ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề.

Mặt khác, phụ huynh dễ hiểu sai hoặc phụ thuộc vào gợi ý AI mà không kiểm chứng, không đủ khả năng đồng hành đúng đắn, dễ dẫn đến áp đặt nghề nghiệp không phù hợp cho con.

5 Tips dùng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề hiệu quả

Học sinh, sinh viên phụ huynh có thể tham khảo những tips dưới đây để ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề một cách thuận lợi và hiệu quả hơn.

Đưa ra yêu cầu, câu hỏi cụ thể

Học sinh, sinh viên, phụ huynh không nên đưa ra những yêu cầu, câu hỏi chung chung cho AI. Những prompt quá chung chung như: “Học nghề gì dễ xin việc?”, “Học gì để không thất nghiệp”… thường không được AI phân tích cụ thể để cho kết quả hữu ích.

Thay vào đó, học sinh, sinh viên, phụ huynh nên đưa các căn cứ chi tiết, cụ thể để AI phân tích, tổng hợp và đưa ra gợi ý phù hợp. Ví dụ: Học sinh lớp 11, có tính cách hướng nội, thích nghiên cứu sách vở, học tốt các môn khoa học xã hội như văn, sử… thì có thể phù hợp với ngành nghề nào.

Yêu cầu AI sử dụng nguồn thông tin chính xác

AI có khả năng tổng hợp thông tin từ rất nhiều nguồn. Có thể trong đó có những nguồn tin chưa chính xác, chưa được kiểm chứng. Do đó, để dùng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề hiệu quả, học sinh, sinh viên, phụ huynh cần yêu cầu AI sử dụng nguồn thông tin chính xác.

Việc này có thể được làm bằng cách đưa ra prompt: yêu cầu sử dụng thông tin từ các nguồn chính xác, có số liệu cụ thể, không bịa đặt, trích nguồn chi tiết. Sau đó, học sinh, phụ huynh kiểm chứng lại nguồn được trích dẫn.

So sánh kết quả gợi ý của AI và thực tế

AI có thể đưa ra những định hướng nghề thú vị. Tuy nhiên, để thực sự chắc chắn gợi ý ngành nghề đó có phù hợp với bản thân không, học sinh, sinh viên, phụ huynh cần cân nhắc dựa trên thực tế kinh nghiệm, trải nghiệm, vốn sống.

Ví dụ trí tuệ nhân tạo định hướng nghề gợi ý cho một học sinh lớp 10 yêu thích du lịch những công việc như hướng dẫn viên, vlogger trải nghiệm. Tuy nhiên, bạn căn cứ vào thực tế mình mắc chứng say xe ô tô, những công việc đòi hỏi di chuyển nhiều bằng ô tô hay các phương tiện khác có thể gây ảnh hưởng tới sức khoẻ, không phù hợp với thực tế điều kiện thể chất của bạn.

Kết hợp AI với các phương pháp định hướng nghề khác

Mỗi phương pháp định hướng nghề có một căn cứ khoa học, ưu và nhược điểm riêng. Việc kết hợp nhiều phương pháp giúp người dùng có căn cứ đa chiều, dễ đánh giá ưu và nhược điểm của từng gợi ý được đưa ra.

Dưới đây là bảng gợi ý kết hợp trí tuệ nhân tạo định hướng nghề và các phương pháp khác:

Khi bạn kết hợp AI + bài test + trải nghiệm + tư vấn con người, bạn có mô hình định hướng nghề nghiệp đa chiều và vững chắc.

>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng

Những sai lầm nên tránh khi dùng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề

• Đừng tin AI hoàn toàn – AI là công cụ, không thể thay thế suy nghĩ con người.
• Không dùng AI như “máy quyết định” mà hãy luôn kiểm tra lại các thông tin, gợi ý.
• Tránh đặt kỳ vọng quá cao: AI có sai sót, có thể không hiểu đầy đủ điều kiện sức khoẻ, cảm xúc, cá nhân bạn.
• Luôn bổ sung trải nghiệm thực tế: ai không trải nghiệm thì rất dễ bị “mắc kẹt” trong gợi ý lý thuyết.
• Phụ huynh nên học cách sử dụng AI cơ bản để đồng hành với con, không nên phản đối việc dùng AI nhưng cũng không phụ thuộc vào công cụ này hoàn toàn.

Trí tuệ nhân tạo định hướng nghề là xu hướng mới với nhiều tiềm năng. Nó có thể cá nhân hóa gợi ý nghề, nhanh chóng xử lý dữ liệu lớn, hỗ trợ con người đưa ra lựa chọn thông minh hơn. Tuy nhiên, cùng với cơ hội là rủi ro – nếu AI sai lệch dữ liệu, bịa đặt thông tin, hoặc người dùng phụ thuộc quá mức thì dễ dẫn đến lựa chọn sai.

Để tận dụng AI một cách hiệu quả, bạn cần kết hợp AI với bài test tính cách định hướng nghề nghiệp, trải nghiệm nghề nghiệp sớm, tư vấn chuyên gia, hoạt động talkshow / seminar ngành nghề.

Với cách tiếp cận đúng, trí tuệ nhân tạo định hướng nghề có thể là công nghệ hỗ trợ để bạn vững bước chọn nghề, học nghề và phát triển trong thế giới công nghệ không ngừng thay đổi.

Định hướng nghề nghiệp trong tương lai: Xu hướng, kỹ năng và cơ hội phát triển

Viết Chung