Với học sinh mất gốc tức thiếu nền tảng cơ bản, môn Hóa học có thể trở nên khó hiểu và mất động lực. Cách học giỏi Hoá khi mất gốc trở thành mối quan tâm của nhiều bạn.
Bài viết này giải thích Hóa là gì, cấu trúc nội dung, nguyên nhân học khó, bằng chứng về tình hình điểm thi tốt nghiệp THPT, khái niệm và biểu hiện “mất gốc”, ảnh hưởng đến định hướng nghề học thuật, và đưa ra 5 cách bồi đắp kiến thức Hóa hiệu quả kèm ví dụ cụ thể để bạn bắt đầu lấy lại tự tin và nâng cao hiệu quả học tập.
Tìm hiểu về môn Hóa học trong chương trình phổ thông
Hóa học nghiên cứu cấu trúc, tính chất, thành phần, phản ứng và biến đổi của vật chất ở cấp độ phân tử và nguyên tử. Hóa học là môn khoa học nền tảng, xuất hiện trong chương trình phổ thông từ cấp trung học cơ sở và càng mở rộng ở cấp trung học phổ thông.
Ở bậc học phổ thông, Hóa học giúp học sinh hình thành tư duy phân tích, kỹ năng tính toán và hiểu rõ các hiện tượng vật chất xung quanh (phản ứng cháy, ăn mòn, phản ứng trung hòa…).
Ở Việt Nam, những khái niệm Hóa học cơ bản (nguyên tử, phân tử, tính chất vật chất) được giới thiệu từ chương trình trung học cơ sở (THCS), với nội dung chuyên sâu hơn và tính toán nhiều hơn trong chương trình trung học phổ thông (THPT).
Ở cấp THPT, Hóa chuyển sang các chủ đề như cấu trúc nguyên tử, liên kết hóa học, mol và tính toán lượng chất, phản ứng vô cơ, cân bằng hóa học, nhiệt hóa học, và phần hữu cơ cơ bản, những chủ đề nền tảng cho các ngành khoa học tự nhiên và kỹ thuật.
>>> Xem thêm: Học sinh giỏi Địa lý nên định hướng nghề nào?
Môn Hóa học có những nội dung kiến thức chính nào?
Trong chương trình Hóa học phổ thông, kiến thức được xây dựng từ những nền tảng cơ bản nhất.
Khái niệm cơ bản
Học sinh bắt đầu với các khái niệm về cấu trúc nguyên tử, bảng tuần hoàn và các dạng liên kết hóa học. Đây là phần giúp lý giải vì sao mỗi nguyên tố lại có tính chất riêng và cách chúng kết hợp để tạo thành phân tử hay hợp chất.
Từ nền tảng đó, chương trình chuyển sang Hóa vô cơ với các phản ứng giữa nguyên tố và hợp chất vô cơ, bao gồm phản ứng axit – bazơ, phản ứng tạo muối và các phản ứng oxi hóa – khử. Những kiến thức này thường gắn với thí nghiệm, giúp học sinh quan sát và hiểu bản chất của hiện tượng hóa học.
Kỹ năng tính toán, số liệu
Song song, phần Hóa tính toán rèn luyện kỹ năng xử lý số liệu. Các khái niệm như mol, nồng độ dung dịch hay tính toán theo phương trình hóa học là nền tảng quan trọng để giải quyết các bài toán ứng dụng và các dạng đề thi.
Ở mảng Hóa hữu cơ cơ bản, học sinh được tiếp cận với cấu tạo và tính chất của các hợp chất cacbon như hydrocacbon, ancol, axit cacboxylic hay este. Đây là nhóm hợp chất giữ vai trò trung tâm trong sinh học, y học và nhiều ngành công nghiệp nên việc hiểu đúng bản chất rất quan trọng.
>>> Xem thêm: Top 7 phương pháp rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện cho sinh viên hiệu quả mỗi ngày
Hiểu hệ phản ứng cân bằng
Bên cạnh đó, nội dung về cân bằng và động học hóa học giúp học sinh hiểu cách một hệ phản ứng đạt trạng thái cân bằng, nguyên tắc Le Chatelier, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng. Đây là phần kiến thức mang tính nền tảng cho các ngành khoa học và kỹ thuật liên quan.
Ứng dụng trong thực tiễn
Cuối cùng, toàn bộ lý thuyết đều hướng tới ứng dụng thực tiễn trong đời sống và sản xuất, từ vật liệu, môi trường đến dược phẩm và công nghiệp thực phẩm. Khi hiểu rõ mối liên hệ giữa kiến thức và ứng dụng, học sinh sẽ thấy môn Hóa không chỉ mang tính học thuật mà còn thiết thực cho tương lai và định hướng nghề nghiệp sau này.
Vì sao nhiều học sinh mất gốc môn Hoá?
Có một số lý do phổ biến khiến Hóa trở thành “nỗi sợ” của nhiều học sinh, khiến các bạn không nắm được kiến thức, giảm sút kết quả học tập:
- Hóa sử dụng ngôn ngữ và ký hiệu chuyên biệt (công thức, chỉ số, mũ, electron cấu hình), nếu không làm quen sẽ rất khó tiếp nhận.
- Môn học này đòi hỏi kỹ năng toán (tính toán mol, tỉ lệ, phương trình), nên nếu toán kém sẽ kéo theo khó khăn trong việc học môn Hóa.
- Nhiều học sinh bị học “vẹt”: nhớ công thức mà không hiểu bản chất, dẫn tới không xử lý được bài tập dạng mới hoặc đề thi lắt léo.
- Thiếu thời gian thực hành, ít làm bài tập đa dạng khiến khả năng vận dụng kiến thức của học sinh kém.
Từ dữ liệu phổ điểm thi tốt nghiệp THPT vài năm trở lại đây, có thể thấy mức điểm Hóa ở mức trung bình không quá thấp, nhưng vẫn có tỉ lệ không nhỏ thí sinh dưới trung bình tức là có nhiều khả năng đã mất gốc môn hoá.
Kết quả kỳ thi năm 2024 cho biết điểm trung bình môn Hóa là khoảng 6,68; năm 2023 là khoảng 6,74. Những con số này cho thấy Hóa không phải là môn đạt điểm rất cao như một số môn khác, và vẫn có nhóm học sinh gặp khó khăn rõ rệt trong việc học bộ môn này
Cụ thể, trong kỳ thi 2023 có hơn 328.000 thí sinh dự thi môn Hóa, điểm trung bình là 6,74 và tỉ lệ thí sinh đạt dưới trung bình chiếm khoảng 11–15% tùy báo cáo nguồn. Dữ liệu tương tự năm 2024 cho thấy số bài thi và phân bố điểm cho thấy vẫn tồn tại một bộ phận học sinh cần củng cố cơ bản. Do đó, có thể thấy, một bộ phận học sinh cần tìm hiểu và thực hiện cách học giỏi hoá khi mất gốc.
>>> Xem thêm: Cách giúp con tránh xao nhãng khi học, giải pháp thực tế giúp con tập trung hiệu quả hơn
Mất gốc môn Hoá ảnh hưởng đến định hướng nghề như thế nào?
Nếu bạn có định hướng nghề theo các ngành thuộc khối Hóa – Sinh như Sinh học, Dược, Y khoa, Kỹ thuật hóa học hay Môi trường, thì môn Hóa đóng vai trò như chiếc “xương sống” của toàn bộ quá trình học. Đây là môn cung cấp tư duy nền tảng để hiểu cấu trúc vật chất, phản ứng và cơ chế vận hành của các quá trình trong cơ thể cũng như trong tự nhiên.
Khi bị mất gốc Hóa, học sinh thường gặp khó khăn ngay từ bước tuyển sinh. Nhiều ngành như bác sĩ, dược hay kỹ thuật đều ưu tiên hoặc yêu cầu tổ hợp có môn Hóa. Nếu điểm Hóa thấp, cơ hội trúng tuyển sẽ giảm đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh nhiều ngành có mức cạnh tranh rất cao.
Không chỉ dừng lại ở kỳ thi, việc thiếu nền tảng Hóa còn tạo ra khoảng cách lớn khi bước vào giảng đường đại học. Các ngành liên quan Hóa – Sinh đòi hỏi sinh viên phải hiểu sâu hơn về cấu trúc phân tử, cơ chế phản ứng hay tính chất của các hợp chất. Những bạn không có nền tảng vững rất dễ rơi vào tình trạng học chậm, mất tự tin hoặc “đuối” ngay từ năm nhất. Những học sinh này cần tìm hiểu và thực hành cách học giỏi hoá khi mất gốc ngay để củng cố lại kiến thức.
Về lâu dài, sự thiếu hụt kiến thức Hóa cũng làm giảm khả năng thực hành và nghiên cứu. Việc hiểu rõ các phản ứng sinh học, nguyên lý dược lý hay quy trình phân tích trong phòng thí nghiệm đều dựa trên bản chất hóa học. Khi nền tảng không chắc, khả năng làm thí nghiệm, phân tích dữ liệu hay triển khai nghiên cứu chuyên sâu cũng bị hạn chế.
Chính vì thế, việc củng cố lại kiến thức Hóa không chỉ nhằm cải thiện điểm số trong ngắn hạn mà còn là bước đầu tư quan trọng để mở ra cơ hội nghề nghiệp bền vững trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên, y dược và sức khỏe. Đây cũng là lý do vì sao học sinh cần có cách học giỏi hoá khi mất gốc.
>>> Xem thêm: Công nghệ 9 định hướng nghề nghiệp: Nội dung quan trọng và cách áp dụng hiệu quả
5 cách học giỏi Hoá khi mất gốc dễ thực hiện cho học sinh
Để bồi đắp lại kiến thức Hóa một cách hiệu quả, học sinh mất gốc nên bắt đầu từ những nền tảng dễ tiếp cận nhất.
Học chắc kiến thức cơ bản
Trong giai đoạn đầu, việc hồi phục các kiến thức Hoá học cơ bản và các khái niệm trọng tâm của môn Hóa là bước rất quan trọng, là cách học giỏi Hoá khi mất gốc hiệu quả. Học sinh cần ôn lại các phép biến đổi đại số, cách giải phương trình, khái niệm nguyên tử, nguyên tố, phân tử hay mol.
Khi luyện tập những bài đơn giản như “Tính khối lượng của 0,25 mol NaCl”, học sinh sẽ dần lấy lại cảm giác làm bài. Ví dụ, NaCl có khối lượng mol là 58,5 g/mol nên 0,25 mol tương ứng 14,625 g. Việc thực hành nhiều dạng bài chuyển đổi giữa mol và gam mỗi ngày sẽ giúp nền tảng trở nên vững chắc hơn.
Học dựa trên bản chất không học vẹt
Một trong những cách học giỏi Hoá khi mất gốc tốt nhất là sau khi nắm được những kiến thức cơ bản, học sinh nên chuyển sang phương pháp học dựa trên việc hiểu bản chất thay vì học thuộc.
Với mỗi chủ đề như axit – bazơ hay oxi hóa – khử, hãy tự đặt câu hỏi “vì sao?” và cố gắng giải thích bằng lời của mình. Khi học phản ứng trung hòa giữa HCl và NaOH, học sinh không chỉ ghi nhớ phương trình mà cần hiểu bản chất của sự chuyển proton, sự thay đổi pH hay cách tính nồng độ sau khi pha loãng. Cách học này giúp nội dung trở nên dễ nhớ và có tính ứng dụng hơn. Đó cũng là cách học giỏi hoá khi mất gốc hiệu quả.
Hệ thống hoá kiến thức theo chủ đề
Tiếp theo, cách học giỏi hoá khi mất gốc là quá trình luyện tập cần được duy trì liên tục và có hệ thống theo từng chủ đề. Học sinh nên chọn một chủ đề cụ thể rồi giải từ bài cơ bản đến nâng cao, sau đó thử sức với những bài vận dụng.
Chẳng hạn, ở phần cân bằng hóa học, học sinh có thể luyện bài toán tính lượng chất tại cân bằng sau khi thay đổi nồng độ dựa trên nguyên tắc Le Chatelier. Cuối mỗi tuần, việc làm thử một phần đề thi hoặc một đề thi hoàn chỉnh sẽ giúp kiểm tra tốc độ, độ chính xác và khả năng nhận dạng dạng bài.
Để thực hành cách học giỏi hoá khi mất gốc, học sinh nên kết hợp nhiều nguồn tài nguyên khác nhau. Các video thí nghiệm, mô phỏng phản ứng hay phòng thí nghiệm ảo giúp hình dung rõ hơn về chuyển động của electron và sự biến đổi của các chất. Khi học phản ứng oxi – khử, việc xem mô phỏng sự trao đổi electron rồi thực hành bài tập tính số electron trao đổi sẽ giúp kiến thức trở nên trực quan.
Học sinh có thể tham gia nhóm học từ ba đến bốn bạn cũng là cách hiệu quả để cùng giải những bài “khó nhằn” và học thêm tư duy mới từ bạn bè hoặc gia sư.
Hệ thống hoá kiến thức theo sơ đồ hoặc công thức dễ nhớ
Cuối cùng, để kiến thức không bị rơi rụng, học sinh cần hệ thống hóa lại toàn bộ nội dung bằng sơ đồ tư duy hoặc sổ tay công thức. Đây là tip thú vị, là cách học giỏi hoá khi mất gốc phù hợp cho học sinh.
Mỗi nhóm kiến thức nên được tóm tắt bằng một sơ đồ liên kết các khái niệm chính, song song với đó là một cuốn sổ ghi lại các công thức quan trọng kèm ví dụ minh họa. Chẳng hạn, khi ghi các phản ứng đặc trưng của axit, bazơ, muối hay phản ứng este hóa, học sinh có thể viết thêm một bài mẫu để ghi nhớ sâu hơn. Việc ôn lại những nội dung này theo chu kỳ 7–10 ngày sẽ giúp hình thành trí nhớ dài hạn.
Khi kết hợp tất cả các phương pháp trên, học sinh có thể xây dựng một lộ trình ba tháng khá rõ ràng để lấy lại toàn bộ nền tảng kiến thức, là cách cách học giỏi hoá khi mất gốc hiệu quả.
Tháng đầu tiên: tập trung vào nền tảng Toán và các khái niệm cơ bản như nguyên tử, bảng tuần hoàn hay mol.
Tháng thứ hai: dành cho Hóa vô cơ, bài tập nồng độ, cân bằng đơn giản và bắt đầu làm quen với đề thi.
Đến tháng thứ ba: học sinh bước vào Hóa hữu cơ, luyện các phản ứng phức tạp, làm đề thi THPT và hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ tư duy, sau đó thi thử để tự đánh giá.
Với sự kiên trì và kế hoạch rõ ràng, việc phục hồi từ mất gốc đến tự tin hoàn toàn có thể đạt được trong thời gian không quá dài.
Kết luận
Cách học giỏi Hóa học khi mất gốc không phải là điều bất khả thi, quan trọng là bạn có lộ trình đúng và sự kiên trì. Từ việc củng cố nền tảng, hiểu bản chất, luyện tập đa dạng đến sử dụng các nguồn học liệu trực quan và hệ thống hóa kiến thức, mỗi bước đều góp phần đưa bạn tiến gần hơn đến sự tự tin trong môn Hóa.
Đây không chỉ là hành trình để cải thiện điểm số mà còn là nền móng quan trọng cho những bạn định hướng nghề liên quan đến Hóa – Sinh, Y khoa hay các lĩnh vực khoa học tự nhiên. Với phương pháp phù hợp và thời gian rèn luyện đều đặn, bạn hoàn toàn có thể biến Hóa học từ “nỗi sợ” thành một môn thú vị và hữu ích, mở ra nhiều cơ hội cho tương lai.
Viết Chung
Ảnh: Internet
4 lượt xem
03-12-2025
