3 cách chọn nghề phù hợp với tố chất cho tương lai bền vững

Trong thời đại số, chọn nghề phù hợp với tố chất không còn là chuyện cảm tính hay may rủi. Làm thế nào để biết tố chất bản thân phù hợp với nghề gì? Tham khảo bài viết sau với những thông tin, phân tích khách quan giúp học sinh, phụ huynh hiểu bản thân và con em mình để định hướng nghề đúng.

Vì sao cần chọn nghề phù hợp với tố chất

Nghề nghiệp là hành trình lao động gắn bó lâu dài với cá nhân. Do đó, nếu cá nhân có những tố chất phù hợp, việc thực hiện công việc sẽ thuận lợi. Bản thân người đó cũng có lý do, cảm hứng để theo đuổi nghề nghiệp và đạt được thành công lâu dài.

Tố chất cá nhân là gì?

Tố chất cá nhân là những đặc điểm bẩm sinh hoặc hình thành sớm ở mỗi con người, ảnh hưởng đến cách bạn tư duy, hành động, cảm nhận và học hỏi. Tố chất có thể bao gồm:

• Tố chất tư duy (logic, sáng tạo, phân tích…),
• Tố chất cảm xúc – xã hội (giao tiếp, đồng cảm, lãnh đạo…),
• Tố chất vận động – kỹ thuật (khéo tay, phản xạ, thao tác chính xác…).

Chọn nghề phù hợp với tố chất là gì?

Chọn nghề phù hợp với tố chất là việc cá nhân có sự định hướng nghề và quyết định theo đuổi một công việc nào đó mà những đặc tính của công việc phù hợp với đặc điểm bẩm sinh, tính cách, cách tư duy, hành động của người đó.

Khi chọn nghề phù hợp với tố chất, bạn sẽ có những thuận lợi như:

• Làm việc tự nhiên, ít áp lực, hiệu suất cao hơn;
• Dễ đạt thành tựu và sự hài lòng nghề nghiệp;
• Có động lực học tập và phát triển bản thân lâu dài.

Như vậy, việc chọn nghề phù hợp với tố chất giúp học sinh có thuận lợi nhất định trong việc theo đuổi ngành nghề, phát triển bản thân trong quá trình làm nghề. Thực tế này đã được một số nghiên cứu chỉ ra. Một khảo sát của Đại học Stanford (2023) chỉ ra rằng: “Người chọn nghề phù hợp với tố chất có khả năng gắn bó lâu dài với công việc cao hơn gấp 2,3 lần so với người chọn nghề vì xu hướng hoặc thu nhập.”

>>> Xem thêm: Định hướng nghề nghiệp trong tương lai: Xu hướng, kỹ năng và cơ hội phát triển

Thách thức và cơ hội của việc chọn nghề phù hợp tố chất

Chọn nghề phù hợp với tố chất không hoàn toàn dễ dàng. Học sinh, phụ huynh cần vượt qua một số rào cản về xã hội, cảm tính. Tuy nhiên, công nghệ đang hỗ trợ thực hiện hoạt động định hướng nghề này thuận lợi hơn.

Thực trạng: Học sinh chọn nghề theo phong trào, bỏ qua tố chất cá nhân

Tại Việt Nam, 63% học sinh THPT chọn ngành học vì những lý do mang tính cảm tính như “nghe nói dễ xin việc hoặc thu nhập cao”, theo khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ hướng nghiệp TP. HCM (2024).
Chỉ khoảng 28% học sinh từng làm bài trắc nghiệm định hướng nghề nghiệp để biết tố chất bản thân phù hợp nghề nghiệp nào hoặc được tư vấn bài bản trước khi chọn ngành, chọn nghề.

Kết quả là, nhiều sinh viên sau khi vào trường cao đẳng, đại học gặp tình trạng “vỡ mộng” với ngành nghề đã chọn vì nó không như tưởng tượng. Học năm nhất, nhiều sinh viên đã phải chuyển ngành vì cảm thấy không phù hợp với bản thân. Ra trường, nhiều bạn không hứng thú với công việc, khó gắn bó lâu dài, không đạt được những mục tiêu phát triển bản thân đã đặt ra.

Những số liệu và phân tích thực tế trên cho thấy, thiếu hiểu biết về tố chất bản thân là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến người trẻ mất định hướng nghề, không lựa chọn được ngành nghề phù hợp.

Cơ hội: Công nghệ hỗ trợ chọn nghề phù hợp tố chất

Công nghệ đặc biệt là các ứng dụng trí tuệ nhân tạo định hướng nghề đang giúp việc chọn nghề phù hợp tố chất trở nên thuận lợi hơn. Có thể lấy một số ví dụ như

Các nền tảng như CareerExplorer, Truity, hay công cụ AI của Google for Education cho phép người dùng phân tích hành vi, năng lực và sở thích học tập để gợi ý nghề phù hợp.

Ở Việt Nam, các hệ thống như TopCV CareerHub, Vieclam24h Test MBTI… đang giúp hàng chục nghìn người trẻ khám phá tố chất và chọn nghề dựa trên dữ liệu cá nhân.

Với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo và big data, học sinh không chỉ biết “mình giỏi gì” mà còn biết tố chất đó phù hợp với ngành nghề nào, mức độ phù hợp ra sao, triển vọng công việc… Từ đó, học sinh có định hướng nghề phù hợp. Phụ huynh cũng có thể đồng hành tốt hơn cùng con trong quá trình chọn ngành, chọn nghề.

Cách chọn nghề phù hợp tố chất cho học sinh, sinh viên

Hiện nay, học sinh, sinh viên có nhiều cách để hiểu tố chất bản thân, từ đó có lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Trong đó, những phương pháp dựa trên thống kê khoa học, tư vấn chuyên gia hoặc trải nghiệm thực tế thường được sử dụng.

Dùng bài test định hướng nghề nghiệp

Các bài test định hướng nghề nghiệp được xây dựng dựa trên phương pháp luận về thống kê, phân loại các kiểu tính cách và năng lực phù hợp với từng ngành nghề. Đây là phương pháp có căn cứ khoa học, được nhiều chuyên gia, tổ chức trên thế giới phát triển. Học sinh, phụ huynh có thể tham khảo:

• Holland’s Code (RIASEC): phân loại người theo 6 nhóm tố chất nghề nghiệp – thực tế (R), nghiên cứu (I), nghệ thuật (A), xã hội (S), doanh nhân (E), quy củ (C).
• MBTI: giúp xác định xu hướng tính cách – hướng nội/hướng ngoại, tư duy/cảm xúc…
• Multiple Intelligences (Howard Gardner): đo năng lực theo 8 dạng trí thông minh (ngôn ngữ, logic, âm nhạc, vận động, không gian, giao tiếp, nội tâm, tự nhiên).

>>> Xem thêm: Top 7 Bài Test Định Hướng Nghề Nghiệp Được Chuyên Gia Khuyên Dùng

Tham vấn chuyên gia hướng nghiệp

Chuyên gia hướng nghiệp là người được đào tạo bài bản về định hướng nghề, có kinh nghiệm, kỹ năng phân tích tâm lý cũng như hiểu biết về thị trường lao động.

Gặp gỡ, chia sẻ với các chuyên gia, học sinh và phụ huynh có thể hiểu sâu về năng lực, tính cách của bản thân; được định hướng nghề nghiệp theo nhu cầu một cách chi tiết hơn

Nếu kết hợp làm bài test định hướng nghề nghiệp và tham vấn chuyên gia, các chuyên gia có thể giúp phân tích kết quả bài test, đối chiếu với xu hướng thị trường và đưa ra gợi ý nghề nghiệp phù hợp thực tế.

Trải nghiệm thực tế nghề nghiệp

Hiện nay, có rất nhiều cơ hội trải nghiệm nghề nghiệp sớm mà học sinh, sinh viên có thể tham gia: ngày hội tư vấn hướng nghiệp, thực tập doanh nghiệp, tham gia CLB ngành nghề, dự án kết hợp với doanh nghiệp..

Đây là sự trải nghiệm thực tế quan trọng và cần thiết để học sinh, sinh viên hiểu sâu thực tế công việc, môi trường làm việc, yêu cầu của từng doanh nghiệp cụ thể.

Đồng thời, do phải vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành công việc, học sinh, sinh viên cũng từ đó có những cảm nhận cá nhân về việc công việc có thực sự phù hợp với tố chất của mình hay không, mình có mong muốn theo đuổi lâu dài hay có xác định xây dựng kế hoạch rèn luyện bản thân theo định hướng nghề nghiệp hay không.

Gợi ý phân loại các nhóm tố chất và ngành nghề phù hợp

Ví dụ: Một học sinh lớp 12 có tố chất về “tư duy logic” và “kiên nhẫn” sẽ phù hợp với nghề lập trình viên hoặc kỹ sư dữ liệu hơn là content marketing – công việc đòi hỏi khả năng sáng tạo và giao tiếp linh hoạt.

Phòng tránh rủi ro khi chọn nghề không phù hợp với tố chất

Theo báo cáo của Viện Lao động & Xã hội (ILSSA, 2023), khoảng 35% lao động trẻ dưới 30 tuổi đang làm trái ngành học, chủ yếu do thiếu định hướng nghề nghiệp phù hợp với tố chất ngay từ đầu.

Nếu chọn nghề không phù hợp với tố chất, học sinh, sinh viên dễ gặp phải các trạng thái như:

• Mất động lực học tập, bỏ dở giữa chừng;
• Stress, mâu thuẫn nội tâm khi công việc không phù hợp tính cách;
• Thay đổi nghề nhiều lần, gây tốn thời gian và chi phí.

Tất cả những rủi ro trên đều khiến học sinh, sinh viên gặp khó khăn khi theo đuổi ngành nghề. Ngoài ra, nó còn có thể gây hệ luỵ đến gia đình hoặc khiến học sinh, sinh viên không có động lực phát triển bản thân theo mục tiêu lâu dài. Tất cả đều có tác động tiêu cực đến tâm lý, đời sống người trẻ, gây tác động đến xã hội nói chung.

>>> Xem thêm: Định Hướng Nghề: Sai Lầm Thường Gặp Và Cách Tránh

Tố chất là yếu tố nền căn bản để học sinh, sinh viên định hướng nghề, nhưng thị trường việc làm và trải nghiệm thực tế mới là hướng đi học sinh, sinh viên nên hướng tới. Một nghề phù hợp là sự giao thoa giữa “mình giỏi gì” và “thị trường cần gì”.

Ví dụ: Người có tố chất sáng tạo nên định hướng về thiết kế số, truyền thông, UX/UI, thay vì chỉ tập trung vào mỹ thuật truyền thống. Người có tố chất tư duy logic có thể chọn AI, phân tích dữ liệu, kỹ sư phần mềm, thay vì chỉ lập trình cơ bản.

Một số tips giúp học sinh, sinh viên chọn nghề phù hợp tố chất

• Bắt đầu sớm – càng sớm càng tốt: Học sinh lớp 9 -10 có thể làm test định hướng nghề nghiệp hoặc tham gia các talkshow, chương trình hướng nghiệp
• Không để bị ảnh hưởng bởi quan điểm của phụ huynh, bạn bè, học sinh, sinh viên phải tự kiểm chứng thông qua các bài test, tư vấn chuyên gia, trải nghiệm thực tế…
• Kết hợp dữ liệu và trải nghiệm – test AI, talkshow, thực hành nghề.
• Học sinh, sinh viên nên thường xuyên tự đặt câu hỏi “mình có thấy vui khi làm công việc này mỗi ngày không?”
• Tìm mentor (người hướng dẫn nghề nghiệp) để được chia sẻ và phản hồi thực tế.
• Cập nhật xu hướng việc làm mới – AI, phân tích dữ liệu, UX/UI, giáo dục STEAM…

Chọn nghề phù hợp với tố chất không phải tìm nghề “đang hot”, mà là tìm nghề giúp bạn phát triển tốt nhất trong dài hạn.
Công cụ, bài test hay tư vấn là trợ thủ, cốt lõi nằm ở việc bạn dám khám phá chính mình, trải nghiệm sớm để có kiến thức, kỹ năng đưa ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp đúng trong tương lai.

Định hướng nghề nghiệp trong tương lai: Xu hướng, kỹ năng và cơ hội phát triển

Viết Chung